Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.09.2017, Blaðsíða 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3.9. 2017
Þ
að er dapurlegt að horfa upp á hvernig
komið er fyrir sífellt fleiri háskólum á
Vesturlöndum. Umburðarlyndi er á
hröðu undanhaldi. Málfrelsi er tengt
óumdeilanlegum rétttrúnaði sífellt
sterkari böndum. Þeim sem fara út af
línunni er svarað með ofbeldi, óöld og árásum.
Stökkbreytt óróaöfl
Það vekur athygli að þeir sem helst hafa sig í frammi
og æsa til uppþota koma flestir úr efri lögum tekjuhóp-
anna. Fyrir fáeinum árum þegar mótmæli og óeirðir
sem kennd voru við „Occupy Wall Street“ voru í tísku
sást að þeir sem harðast gengu fram voru skrásettir til
heimils þar sem verð húsnæðis var meira en helmingi
hærra meðaltali þess.
Það vekur einnig athygli hvaða fólk það er sem hvet-
ur opinskátt á netinu til óeirða og árása á lögreglu, nú
síðast undir slagorðinu „Velkomin til helvítis“ í
tengslum við G20-leiðtogafundinn í Hamborg. Þýsk yf-
irvöld áttu fullt í fangi með að hafa nægilega stjórn á
málum þar. Fleiri en 500 lögreglumenn særðust í
óeirðunum og tæplega 200 voru handteknir.
Hvert tilefni er ný tylliástæða
Mótmæli sem áttu upphaflega rót í umdeildu drápi lög-
reglu á blökkumanni, sem brotist hafði inn í verslun og
veist harkalega að verslunarmanni af indverskum upp-
runa, breyttist fljótt í stjórnlaus skrílslæti og eyðilegg-
ingaröldu.
Yfirskrift þeirra var „Black Lives Matters“ sem er
mikilvæg og því miður tímabær árétting, en tók fljót-
lega til uppþota og óeirða þar sem bifreiðar og eignir,
oft þeirra sem síst skyldi, voru eyðilagðar og brenndar
að tilefnislausu.
Bratt baráttufólk er hverjum málstað mikilvægt. En
það breytist í andhverfu sína þegar tekið er að ganga
freklega yfir réttindi annarra, hleypa upp fundum þar
sem önnur sjónarmið en mótmælenda koma fram.
Næsta stig ER svo sívaxandi ofbeldi með alvarlegri af-
leiðingum. Skipuleggjendur óeirða af þessu tagi koma
flestir úr vinstra litrófinu, bæði í Bandaríkjunum og
Evrópu og ekki síst úr háskólasamfélaginu. Því spyrja
margir sig hvers vegna óþol fyrir skoðunum annarra
hefur vaxið svo hratt þar á síðustu árum og hart og op-
ið gengið fram í að kæfa þær raddir sem falla ekki að
„viðurkenndum“ rétttrúnaði.
Þá undrast margir að stjórnmálalegir leiðtogar rétt-
læta hvað eftir annað framgöngu af þessu tagi eða í það
minnsta afsaka hana beint eða óbeint.
Þá var mikið í húfi
Forðum tíð sneri úlfúð og mótmæli að öðru en því sem
nú er efst á blaði. Misskiptingu gæða. Fáum atvinnu-
tækifærum og þrengri kostum stórra hópa en líðandi
væri. Með öðrum orðum sjálfri lífsbaráttunni. Lífs-
kjörum hefur fleygt fram á Vesturlöndum síðustu öld
og rúmlega það. En baráttan um þessi efni átti rétt á
sér og kallaði iðulega á öflugar hreyfingar, ekki síst á
vinstri kanti stjórnmálanna.
Á þessum árum lágu burðarflokkar vinstra megin
nær róttækninni en síðar varð. Málefnalegri barátta
skilaði þeim árangri að forystumenn af þessum væng
fengu oftar en áður og lengur aðgang að lýðræðislegu
valdi fyrir atbeina kjósenda. Á Íslandi leituðust for-
ystumenn á vinstri hlið stjórnmála að draga úr og síðar
skera á bein tengsl við fyrirmyndarríkið í austri. Mark-
andi atburðir voru Ungverjaland 1956 og Tékkóslóv-
akía 1968 og sífellt réttari mynd af „sælunni“ ýtti undir
þessa þróun.
Róttækir vinstrimenn yfirgáfu þó fæstir sjálfan
grundvöll hugmyndafræði sinnar. Það var of stór biti
að kyngja.
Ekki fullreynt
Eftir því sem sovétið fjarlægðist og ryk þess varð eftir
á hillum sögunnar heyrist það sjónarmið að kommún-
isminn lægi enn óbættur hjá. Afbrigðið sem brúkað var
eystra segði enga sögu eða brenglaða um inntak hans
og eðli. Hrun Sovétríkjanna varpi aðeins skugga á þá
ófullkomnu tilraunastarfsemi, sem þar var gerð, en
ekki á kommúnisma sem slíkan.
Hvað sem öllum áróðri leið hafi hann aldrei verið
raunverulegt leiðarstef Sovétríkjanna.
Ekki er mikið hald í þessari huggun. Ekkert bendir
til þess að önnur útfærsla hugsjóna kommúnisma í
verki hefði farið betur en þarna fór. Einkaeignarrétt-
urinn hvarf, kjör voru jöfnuð niður á við eins og komist
varð. (Engu breytir þótt fámennur aðall „flokksins“
byggi í felum við önnur kjör). Hitt, sem aldrei var hluti
af boðun „hugsjónamanna“ var þó óhjákvæmilegur
fylgifiskur. Mölbrotið málfrelsi, allsráðandi ríkisvald,
gúlag og geðveikrahæli til að halda utan um bann-
færðar skoðanir. Svona „útópía“ lifir ekki daginn án
ótal öndunarvéla af þessu tagi. Það segir sig sjálft.
Engin tilraun bendir á aðra útkomu. Zimbabve, Ang-
óla, Kúba, Venesúela, Norður-Kórea eða annað slíkt
afbrigði sýna að lokum sömu niðurstöðu.
Vinstrið, sem nú leitar að og finnur kannski frelsara í
Corbyn, Chavez, Maduro eða Sanders er svo sann-
arlega ekki að boða alla þessa ömurlegu kúgun sem
Sovétinu fylgdi. En óskir þeirra um stjórnarfar og
endapunkt sýndarveruleikans sem það telur „fólkið
eiga rétt á“ endar því miður eins, ef þær rætast.
Annars konar leikarar, flottari gervi
Vestur í Bandaríkjunum er það helst vel stætt ungt
fólk úr efrihluta miðstéttar sem mannar mótmæli, upp-
þot og óeirðir. Verkamenn, iðnaðarmenn og verk-
smiðjufólk, sem áður voru, með sínar lúnu hendur og
bogna bak, helgar táknmyndir andófsins, láta ekki sjá
sig.
Sá hluti þeirra sem fer þó á kjörstað er líklegastur til
að kjósa Donald Trump. Fróðlegt væri að fá skoðað
hvar bandarískir vinstrimenn fóru út af í upphafningu
sinni á handhöfum rétttrúnaðarins standandi með sinn
hreina gljáfægða skjöld andspænis fyrirlitlega undir-
málsliðinu (the deplorables).
Fyrst farið í vindmyllurnar,
nú í stytturnar
Og þeir fara út af hvar sem þeir koma því við. Áður
þótti afkáralegt að leggja í stríð við vindmyllur. Nú
brugga hetjur háskólanna gömlum styttum launráð.
Suðurríkjamenn stóðu sigraðir og auðmýktir. Liðs-
menn Lincolns horfðu yfir yfirgengilegan blóðvöllinn
og töldu að ekki ætti að ganga nær þeim en þyrfti. Við-
urkennt var að ungmennaskarinn sem settur var í
fremstu víglínu að sunnan og norðan var í góðri trú.
Hann taldi sig vera að berjast og líklega að týna sínu
nýbyrjaða lífi í þágu málstaðar sem annað fólk og
reyndara hafði ákveðið og ábyrgst. Bardagamennirnir
ungu vissu ekki annað en að sá málstaður væri verð-
ugur. Enda hefði verið sýnu ömurlegra að láta lífið fyr-
ir lítið og jafnvel eitthvað sem var verra en ekkert.
Þetta voru aðrir tímar. Á svipuðu skeiði voru Íslend-
ingar að dæma menn til þrælkunar í öðru landi fyrir að
stela snærisbút. Okkar lærðustu menn sögðu upp
dóma um slíkt. Sýslumenn horfðu vökulu auga á þegar
reynt var að sarga af mönnum höfuðið með bitlitlum
öxum eftir að þeir höfðu verið klipnir með brennandi
töngum á leið á aftökustað.
Styttusnauð þjóð
Við eigum svo sem engar styttur af þessum góðu sýsl-
unarmönnum með konungsbréf. Það væri þó óneitan-
lega áhugavert að eiga málverk eða brjóstmynd af
fleiri fræknum löndum okkar en finnast, þótt margt
hafi þeir þurft að bjástra við sem á litla samleið með
núlíðandi stund.
Rétt eins og Leifur heppni og Ingólfur Arnarson er
Snorri Sturluson í standmynd aðeins tilgáta sem færir
okkur ekki miklu nær honum. Þó er betra en ekki að
slík ábending sé til og aðferð til að sýna sögulegum risa
dálítinn virðingarvott.
Það væri ekki ónýtt að eiga styttur af þeim Njáli og
Gunnari. Hægt væri að gera tvær styttur af Jóni Páli
hinum sterka og hafa aðra í Jakabóli hér fyrir sunnan
Kóngar, skjaldar-
merkikerti og virðu-
legir vindhanar
Reykjavíkurbréf01.09.17