Morgunblaðið - 23.04.2018, Blaðsíða 16

FRÉTTASKÝRING
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
Tilkynning leiðtoga Norður-Kóreu, Kims Jong-Uns, áföstudag um að hætta til-raunaskotum kjarnorku-
eldflauga þar sem markmið landsins
um að verða kjarnorkuveldi hafi
náðst er lokin á 62 ára kjarnorku-
vopnasögu ríkisins.
Þrátt fyrir jákvæðar yfirlýs-
ingar margra þjóðarleiðtoga vegna
tilkynningar norðurkóreskra yfir-
valda er tilkynningin í raun staðfest-
ing á að ríkið hafi sagt ósatt í áratugi
um kjarnorkuáætlun sína.
Ekki í friðsamlegum tilgangi
Kjarnorkuáætlun Norður-Kóreu
hófst árið 1956 í samstarfi við Sov-
étríkin, sem jafnframt voru helsti
fjárhagslegi bakhjarl Norður-Kóreu.
Í kjölfar falls Sovétríkjanna
lögðu vesturveldin sérstaka áherslu
á að samningnum um takmörkun á
útbreiðslu kjarnorkuvopna (NPT)
yrði framfylgt. Eftirlit með fram-
kvæmd samningsins var falið Al-
þjóðlegu kjarnorkustofnuninni
(IAEA).
Norður-Kórea undirritaði
NPT-samninginn árið 1985 og var
fyrsta rannsóknarteymi IAEA
hleypt inn í landið 1992. Teymið
komst að þeirri niðurstöðu að yfir-
lýsingar Norður-Kóreu um friðsam-
legan tilgang kjarnorkuáætlunar
sinnar væru ekki í samræmi við
raunverulega stöðu mála. Rök-
studdur grunur var uppi um að
kjarnakljúfurinn í Yongbyon væri
notaður til þess að framleiða plúton,
eitt mikilvægasta efnið í framleiðslu
kjarnavopna.
Samið vegna neyðar
Norður-Kórea varð fyrir mikl-
um náttúruhamförum á tíunda ára-
tug síðustu aldar og skall á alvarleg
hungursneyð árið 1994.
Í kjölfar þess var gerður samn-
ingur milli Bandaríkjanna og Norð-
ur-Kóreu um að síðarnefnda ríkið
myndi láta af kjarnorkuáætlun sinni
og slökkva á kjarnakljúfum sínum
gegn því að ríkið fengi fjárhags-
aðstoð. Enda þótti ekki skynsamlegt
að ríki, þar sem íbúar liðu alvarlegan
næringarskort, eyddi sínum tak-
mörkuðu fjármunum í þróun kjarn-
orkuvopna.
Eldflaugaskot Norður-Kóreu
1998 batt enda á velvilja gagnvart
ríkinu, þar sem talið var að skotið
væri liður í að þróa langdrægar eld-
flaugar sem gætu borið kjarnorku-
vopn.
Margir samningar sviknir
2003 tilkynntu yfirvöld Norður-
Kóreu að þau segðu sig frá NPT-
samningnum og að landið byggi yfir
kjarnorkuvopnum.
Við tóku róstusöm samskipti við
umheiminn sem einkenndust af fjöl-
mörgum loforðum Norður-Kóreu um
að láta af þróun kjarnorkuvopna í
skiptum fyrir fjárhagsaðstoð eða
eldsneyti.
Hvert samkomulagið á fætur
öðru var þó sett í uppnám af Norð-
ur-Kóreu vegna tilraunaskota eld-
flauga eða tilraunasprengingar
kjarnavopna.
Fyrsta heppnaða tilraunaskot
kjarnorkueldflaugar var 2006 og
urðu skotin sex talsins áður en Kim
Jong-Un lýsti því yfir á föstudaginn
að markmiðinu væri náð.
Kjarnavopn sem
samningsstaða
AFP
Hersýning Eldflaugar eru alla jafna hluti af hersýningum í Norður-
Kóreu sem haldnar eru reglulega á Kim Il-Sung-torginu í Pjongjang.
Ljósmóðir okkar allra
Í
rúmlega hálft ár hafa ljósmæður
gert tilraun til að semja við ríkið um
launaleiðréttingu. Fyrir þremur ár-
um fóru ljósmæður í verkfall sem
lauk með lagasetningu og gerðar-
dómi. Ljósmæður gátu þó starfs síns vegna
ekki allar lagt niður störf og þurfti því lág-
marksmönnun. Ríkið hefur allt frá þessu
neitað að greiða þeim laun fyrir störf þeirra í
verkfallinu. Þannig var ekki bara verið að
taka frá þeim réttinn til að leggja niður störf
heldur neitaði vinnuveitandinn að greiða
þeim fyrir mætingarnar. Þær leituðu því
réttar síns fyrir héraðsdómi sem dæmdi
þeim í hag. Ríkið undi ekki niðurstöðu hér-
aðsdóms og er því enn beðið endanlegrar
niðurstöðu úr Hæstarétti.
Á sama tíma og ríkið kemur fram við ljós-
mæður með þessum hætti er óskað eftir skilningi þeirra
á því að verði farið að kröfum um launaleiðréttingu muni
við það hefjast launaskrið sem enginn veit hvernig end-
ar. Ljósmæður hafa því verið beðnar að fá aðrar stéttir
til að fallast á að þær fái leiðréttingu en ekki aðrir. Þær
eiga að fara í samningaviðræður við aðrar stéttir fyrir
ríkið áður en þær geta fengið sínar leiðréttingar!
Förum yfir staðreyndir máls. Til að öðlast réttindi
sem ljósmóðir þarf að ljúka fjögurra ára hjúkrunar-
fræðinámi og tveggja ára sérfræðinámi í ljósmóður-
fræðum. Meðaldagvinnulaun ljósmæðra eru rúmar
570.000 krónur. Meðaldagvinnulaun dýralækna eftir
fimm og hálfs árs nám eru 617.000 krónur og meðal-
dagvinnulaun lækna eftir sex ára nám 950.000
krónur.
Ljósmóðir sem ber ábyrgð á sinni vakt hefur
með sér hjúkrunarfræðing og ljósmóðurnema
sem báðir hafa hærri laun en ljósmóðirin. Ljós-
mæður eru, þrátt fyrir tveggja ára sérfræði-
menntun umfram hjúkrunarnámið, með lægri
laun en hjúkrunarfræðingar. Þeir nemar sem
ráða sig til starfa eru þannig á hjúkrunarfræð-
ingataxta en ljósmæður á ljósmæðrataxta.
Ljósmæður veita konum nauðsynlegan stuðn-
ing á meðgöngu, í fæðingu og sængurlegu og
það án aðkomu læknis nema ef læknisfræðilegt
vandamál kemur upp. Þær þurfa í heimaþjón-
ustu sjálfar að greiða fyrir blóðprufuglös og
annað það sem þær taka með sér í heimaþjón-
ustu. Þær stunda fæðingarhjálp og annast ný-
bura og ungbörn. Hér á landi er lægsta tíðni
mæðra- og ungbarnadauða í heiminum. Miðað við þenn-
an árangur ætti að vera stutt í bónusgreiðslur.
Tugir ljósmæðra hafa ákveðið að nú sé nóg komið af
framkomu ríkisins í þeirra garð. Þær hafa sagt upp
störfum og alls óvíst hvort þær komi til baka verði samið
í bráð. Þeirra uppsagnir taka gildi í sumar en jafnvel þá
getur vinnuveitandinn neytt þær til að starfa eitthvað
áfram. Ljósmæður eru nefnilega nauðsynlegar og þá
blasir við að sami aðili á að meta það til launa. Annað
kallast óréttlæti og fyrir það vilja íslensk stjórnvöld
varla vera þekkt, er það?
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Höfundur er þingman Samfylkingar. helgavala@althingi.is
16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. APRÍL 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Tiltekinneysla hef-ur einatt
verið höfð sem
viðmið um þjóð-
argetuna og
gleðina. Nýj-
ungar, sem byrja sem flott-
ræfilsháttur og því taldar
vitnisburður um ofgnótt og
belging, breytist furðu fljótt í
eðlilega þörf og svo í hreina
nauðsyn. Þá er varan, sem
forðum var of fín, orðin að
einkunn „þjóðfélagsins“ um
aðbúnað þess að félagsmönn-
um.
Eldri borgarar minnast
þess frá liðnum tíma þegar
komið var á heimili þar sem
Mackintosh-dolla (Quality
Street) var dregin úr skúffu.
Það var merki um að þar
byggi sigldur maður eða með
sambönd. Mun seinna varð
annars konar Mackintosh dul-
úðugt merki um velsæld:
Tölva og jafnvel prentari. Nú
getur farsíminn í lófanum
gert meira en hún og jafnvel
meira en furðuverkið pláss-
freka „tölva Háskólans“.
Sjónvarp eitt og sér hefur
gengið í gegnum alla þessa
þætti. Fyrst var það lúxus (og
stundum föðurlandssvik, ef
horft var á kanann). Næst
varð það merki um að fjöl-
skyldan væri að gera það
gott. Í fyrstunni kom frænd-
fólkið að úr öðrum hverfum til
sjónvarpseigandans til að
horfa á framhaldsþætti á borð
við Sögu Forsyte-ættarinnar,
sem naut fádæma vinsælda.
Og um það sem gerðist á
skerminum var rætt í fjöl-
skylduboðum af sama tilfinn-
ingahita og um það sem gerð-
ist í nærættum. Menn
skipuðu sér í fylkingar um
einstakar sögupersónur svo
lá við vinslitum. Spurning
dagsins í einu dagblaðanna
var þessi: Voru það ekki mis-
tök hjá Irene að giftast Soa-
mes? Og það vantaði ekki að
lesendur blaðsins hefðu skoð-
un á því.
En næst gerðist það að þeir
sem fyrstir fengu sér lita-
sjónvarp voru grunaðir um að
hafa meiri efni en almennt
væri hollt að hafa. Örfáum ár-
um síðar voru litatæki komin í
hvert hús og það orðið merki
um óþolandi fátækt og firr-
ingu „þeirra sem stjórna“
gætu ekki allir eignast svo
sjálfsagðan hlut. Og í aðdrag-
anda „hrunsins“ náði sjón-
varpið aftur vopnum sínum.
Þá urðu flatskjáir nýjasta
merkið um að gráðug þjóðin
væri farin af límingunum.
Vörur og verð þeirra hafa
lengi verið notuð sem viðmið.
Hamborgaravísitalan þótti
merki um okur og höft og full-
yrt var að hamborgarinn væri
tvöfalt eða jafnvel margfalt
dýrari á eina hamborgara-
staðnum hér en
þar sem hann væri
ódýrastur erlend-
is.
En eins og nú er
talað um „sjoppu-
fæðið“ á niðrandi
hátt. „Okurverð“ á hamborg-
ara forðum bendir nú til þess
að yfirvöld hafi verið framsýn
þá, því „fagmenn“ vilja nú
ólmir stjórna neyslu fólks á
óhollum vörum, sykruðum
sem söltum. Framsýnir
stjórnmálamenn styðja þetta
ákaft, því þá fá þeir meiri
peninga í kassann og það með
göfugri skattlagningu en al-
menn skattpíning er að jafn-
aði talin vera.
Venjulegur matur var líka
hafður til viðmiðunar. Ragnar
í Markaðnum, sem höndlaði
með fínan fatnað, hafði sterk-
ar skoðanir á þjóðfélags-
málum. Hann sagði gjarnan
að það væri merki um ósiðlegt
þjóðfélag ef tímakaup „dags-
brúnarmanns“ dygði ekki
fyrir staðgóðum íslenskum
mat á venjulegum mat-
sölustað.
En nú í vikunni fengum við
ótvírætt merki um það að
„hruninu“ okkar er endanlega
lokið. Það birtist á síðum Við-
skiptablaðsins. Þar sagði að
„samkvæmt útflutningstölum
franskra kampavínsframleið-
enda náði kampavínssala á Ís-
landi nýjum hæðum á liðnu
ári, alls 66.419 flöskum. Það
er sambærilegt við það sem
mest gerðist fyrir bankahrun,
en árið 2007 nam hún 67.803
flöskum. Hér ræðir aðeins um
alvöru kampavín, ekki freyði-
vín“. Þá segir: „Salan dalaði
ört árið 2008 og fór niður í
18.108 flöskur árið 2010. Árið
2015 tók hún svo aftur að
aukast til muna og hefur nú
náð fyrri hæðum. Salan nam í
fyrra um 15 kössum á dag eða
sem nemur um einu glasi á
hvert mannsbarn á ári. Á móti
kemur að söluaukninguna má
vafalaust að miklu leyti rekja
til stóraukins ferðamanna-
straums undanfarin ár. Árið
2007 komu ríflega 450 þúsund
erlendir ferðamenn til lands-
ins en í fyrra komu tæplega
2,2 milljónir.
Þrátt fyrir þessa auknu
kampavínsneyslu hér á landi
nemur hún aðeins um einu
150 ml glasi á mann á ári, en í
Frakklandi svolgra menn ríf-
lega eina kampavínsflösku á
mann, meðan víðast í Evrópu
láta menn sér hálfflösku
nægja á ári að meðaltali.“
Kampakát þjóð hefur sem
sagt varpað af sér „hruninu“
samkvæmt kampavínsvísitöl-
unni sem er eina vísitalan sem
kitlar og kætir. Breytingin er
líkust því að við sem þjóð
séum hætt að horfa á til-
veruna í svart-hvítu og sjáum
hana nú aftur í lit.
Nú er beinlínis hægt
að kyngja því hinn
kátasti að hrunið
sé horfið}
Kampakát þjóð í lit
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
 1956-60 Sovétríkin þjálfa vísindamenn frá Norður-Kóreu og
samstarfssamningur gerður.
 1961-80 Yongbyon-kjarnorkurannsóknarstöðin opnuð og fyrsti
kjarnakljúfurinn gangsettur.
 1981-90 Plútonframleiðsla hefst.
 1990 Fyrstu sprengjutilraunirnar í Yongbyon.
 1994 Kim Jong-Il kemur til valda. Samþykkir að láta af þróun kjarn-
orku.
 1998 Fyrsta eldflaugaskot í tilraunaskyni.
 2002 Kjarnorkuþróun enn í gangi. Sæta þvingunaraðgerðum.
 2006-09 Fyrsta og annað skot kjarnorkueldflaugar í tilraunaskyni.
 2011-17 fjögur tilraunaskot bætast við.
 2018 Kim Jong-Un segir að markmiðinu um að öðlast kjarnorkuvopn
sé náð.
62 ára ferli er nú á enda
SAGA KJARNORKUVOPNATILRAUNA NORÐUR-KÓREU