Morgunblaðið - 11.05.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. MAÍ 2018
Borubrattur Þessi krakki var bara nokkuð ánægður með sig þar
sem hann fór um á þríhjóli sínu í miðbænum á dögunum, enda
vaknar ungviðið til leiks með vorinu og lætur veður ei á sig fá.
Eggert
Örfáar vikur eru þar
til kosið verður til
sveitarstjórna hér-
lendis. Skipan þeirra
og málefnasamningar
að þeim loknum varða
miklu um þróun mála
á landinu sem heild
sem og á viðkomandi
svæðum. Í höfuðborg-
inni hafa birst óvenju
mörg framboð en
sums staðar úti um
land hefur jafnvel grónum stjórn-
málaflokkum reynst erfitt að manna
lista á sínum vegum. Sitthvað af því
sem fram kemur í farangri þessara
framboða, ekki síst í höfuðborginni,
ber vott um áherslur sem fremur
snúa að Alþingi sem löggjafa en
sveitarstjórnum. Annað sem snertir
sveitarfélögin sérstaklega, ein og
sér eða svæðisbundið, vill verða út-
undan. Þar sakna ég sérstaklega
stefnumarkandi umræðu um um-
hverfis- og skipulagsmál sem furðu
lítið ber á nú í aðdraganda kosning-
anna 26. maí næstkomandi. Þó er
sveitarstjórnum lögum samkvæmt
ætlað mikið hlutverk í þeim efnum
og valdsvið þeirra á því sviði er
jafnvel meira í reynd
en ríkisins. Þetta á
ekki síst við um skipu-
lag og staðbundna
meðferð lands innan
marka hvers sveitarfé-
lags, jafnt í byggð sem
í óbyggð.
Gífurlegar áskor-
anir framundan
Vart fer það framhjá
neinum að á sviði um-
hverfismála eru fram-
undan gífurlegar
áskoranir, bæði al-
menns efnis og einnig sértækar fyr-
ir einstök landsvæði. Í liðinni viku
birtist ný vísindaleg úttekt um
Loftslagsbreytingar og áhrif þeirra
á Íslandi, sú þriðja frá aldamótum.
Þar er spáð fyrir um breytingar í
kjölfar áframhaldandi hlýnunar og
rýrnunar jökla sem hafa munu við-
tæk áhrif fyrir landið sem heild en
líka mismunandi fyrir einstök land-
svæði. Langtímahækkun sjávar-
stöðu er talin óumflýjanleg víðast
hvar á landinu utan Suðaustur-
lands. Þetta varðar ekki síst skipu-
lagsákvarðanir á höfuðborgar-
svæðinu, en lítið hefur farið fyrir
viðbrögðum við slíkri vá. Einnig er
súrnun sjávar örari hér á norður-
slóðum en sunnar og getur haft
margvísleg áhrif fyrir lífríki og
sjávareldi. Hlýnun loftslags um allt
að 4°C á þessari öld, sem að meiri-
hluta kæmi fram í hækkuðum vetr-
arhita, breytir vaxtarskilyrðum
gróðurs og kallar á stefnumótun
sem lengi hefur vantað um meðferð
íslensks gróðurríkis. Skilyrði til
sjálfgræðslu ættu að batna til
muna, m.a. mun þá íslenska birkið
geta lagt mikið af mörkum í bind-
ingu gróðurhúsalofts. Jafnhliða vex
svo þörfin á virku átaki gegn ágeng-
um tegundum.
Ferðamannastraumurinn
og skipulag
Stóraukinn straumur erlendra
ferðamanna til landsins knýr á um
viðbrögð, þar sem ekki síst reynir á
sveitarfélögin að bregðast við. Fyrir
tveimur árum voru samþykkt lög
nr. 20/2016 „um landsáætlun um
uppbyggingu innviða til verndar
náttúru og menningarsögulegum
minjum“. Á grundvelli þeirra hefur
umhverfisráðherra nú lagt fram á
Alþingi stefnumarkandi áætlun um
uppbyggingu innviða í þessu skyni á
tímabilinu 2018-2029. (479. mál
þingsins). Í verkefnisstjórn sitja
fulltrúar fjögurra ráðuneyta ásamt
með fulltrúa frá Sambandi íslenskra
sveitarfélaga. Henni til ráðgjafar er
svo sérstök stuðningsnefnd. Lands-
áætlunin er mikið plagg sem kallar
m.a. á útfærslu sveitarfélaga í
skipulagi sem og stefnumótandi
reglur í samvinnu við aðila í ferða-
þjónustu og fjölmarga aðra. Með
þessu á að bæta úr langri van-
rækslu og hiki stjórnvalda við að
bregðast við ferðamannastraumn-
um og því mikla álagi sem hann
veldur. Samtímis þessu lagði ferða-
málaráðherra fram á Alþingi
skýrslu um þolmörk ferðamennsku,
þar sem dregin er fram núverandi
takmörkuð vitneskja um þau efni.
Furðu hljótt hefur verið í fjöl-
miðlum um þessar tillögur sem eiga
þó sannarlega erindi inn á vettvang
sveitarstjórna og eru góður efnivið-
ur fyrir þá að vinna úr sem kjörnir
verða innan skamms.
Markvissa vinnu þarf
í nærumhverfinu
Sú staða sem hér blasir við ef
tryggja á verndun náttúru og
menningarminja vegna loftslags-
breytinga og ferðamannastraums
reynir á viðbrögð á fjölmörgum
sviðum. Þar er m.a. um að ræða
fjölþættar rannsóknir, skipulags-
ákvarðanir, landvörslu og fram-
kvæmdir sem falli sem best að um-
hverfi á hverjum stað. Aðhlynning
að söfnum og rannsóknarsetrum
sem víðast á landinu eru þættir sem
sinna þarf af alvöru og byggja
þannig upp þekkingu og kynningu
svæðisbundið. Meðal annars þarf að
koma til óháð ráðgjöf fyrir sveitar-
stjórnir og aðra á sviði skipulags og
náttúruverndar. Henni væri best
komið fyrir í náttúrustofum lands-
hlutanna og er eðlilegt er að ríkið
leggi fram fjármagn í því skyni.
Þær áskoranir sem blasa við um
allan heim vegna loftslagsbreytinga,
ótæks efnahagskerfis, fólksfjölg-
unar og örra tæknibreytinga munu
reyna mjög á mannheim allan á
þessari öld. Íslenskt samfélag, ríki,
sveitarfélög og fyrirtæki eiga allt
sitt undir að vel takist til.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Koma þarf til óháð
ráðgjöf fyrir sveitar-
stjórnir og aðra á sviði
skipulags og náttúru-
verndar. Slíka ætti að
staðsetja í náttúrustof-
um landshlutanna.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Hvar eru umhverfismálin í
aðdraganda sveitarstjórnarkosninga?
Flestir dægurlagatextar
eru algerlega merkingar-
lausir. Textarnir eru settir
saman fyrir melódíuna, í
hæsta lagi að textinn verði
einhvers konar lýsing á
ástum karls og konu.
Textinn um Sumarliða,
sem var fullur, er mjög
umhugsunarverður, raun-
ar vekur mun fleiri spurn-
ingar en hann svarar því
hann svarar engu.
„Ég veit allt! Ég get allt!
Geri allt miklu betur en fúll á móti!
Ég kann allt! Ég skil allt!
Fíla allt miklu betur en fúll á móti!
Smíða (þjóðar)skútu, skerpi skauta,
bý til þrumu ost og grauta!
Haltu kjafti!!“
Óánægja veldur ógleði í huga fólks.
Ánægjuefni geta verið margvísleg. Það
sem er verst með óánægjuna er að ef
óánægjuefnið hverfur verður ekki
ánægja. Miklu heldur að ástandið verði
„fúll á móti“. Auðvitað verður ánægja
alltaf eftirsóknarverð og því er nauð-
synlegt að vita hvað það er, sem veldur
ánægju. Það getur verið að bið eftir
lyftu valdi óánægju. Hin augljósa lausn
er að bæta við annarri lyftu. Það er
verkfræðilegt vandamál og lausnin dýr.
Lausnin kann að vera sú að setja spegil
við lyftudyr. Þá hverfur óánægjan því
þá hittir sá sem bíður „fúlan á móti“.
Þá skiptir einnig máli hvort sá er
bíður tilheyrir neikvæðum eða jákvæð-
um hópi. Það er tiltölulega einfalt að
átta sig á hvort tiltekinn homo sapiens
tilheyrir vinstri hlið eða hægri í upp-
talningu hér að neðan;
Nei Já
Ekki Jú
Kalt Heitt
Hálftómt Hálffullt
Þeir, sem mynda setningar í talmáli
þar sem orð úr vinstri hlið koma fram,
eru í raun óánægðir án þess að ná því
nokkru sinn að verða ánægðir. Þeir
verða aðeins „fúll á móti“ ef óánægju-
efni hverfur. Þeir, sem svo er komið
fyrir, eiga að vera í stjórnarandstöðu
eins og vinstriflokkum fer best og
skaða minnst.
Fylgi flokka
Sá er þetta ritar hefur um langt
skeið velt fyrir sér hví stjórnmála-
flokkur, sem hefur haft
Whiskey-styrkleika í
fylgi, stefnir hraðfari í
Port-styrkleika í fylgi.
Slíkt er að sjálfsögðu með
öllu óviðunandi.
Stjórnmálaflokkur, sem
hefur haft forgöngu um
að fella niður tolla og
vörugjöld af heimilis-
tækjum og fatnaði, hefur
ekki náð vopnum sínum.
Óánægjuflokkur, sem er
vanur stjórnarandstöðu,
barðist mjög gegn þessum
breyttu aðstæðum til bættra lífskjara.
Tollar og vörugjöld voru greinilegt
óánægjuefni en við hvarf þeirra varð
ekki ánægja. Í versta falli varð „fúll á
móti“.
Fjöldafylgi
Til þess að stjórnmálaflokkur nái
fjöldafylgi þarf ánægjuefni. Þannig
dugar lítt að tala um jákvæðan
greiðslujöfnuð eða afgang á fjárlögum.
Svo virðist sem sameining gegn ímynd-
uðum óvini sé líkleg til fjöldafylgis.
Nærtækt dæmi er stjórnmálamaður
sem kaupir kröfur á þrotabú, í von um
fjárhagslegan ávinning. Sá hinn sami
talar um kröfuhafa sem „hrægamma“,
sem hann þó tilheyrir sjálfur. Síðan
tekst honum að sameina hóp að baki
sér gegn þessum „hrægömmum“ og
nær fjöldafylgi og heldur landsfund
sem líkist trúarsamkomu. Fjöldafylgi
sem er byggt á ímynduðum óvini eða
óánægju hefur þó reynst fallvalt og svo
verður vonandi áfram.
Fjöldafylgi, sem er byggt á traustum
kjósendum, er eftirsóknarvert fyrir
stjórnmálaflokk, sem vill að tekið sé
mark á sér. Þá þarf að stýra eftir
stjörnum en ekki eftir því hvernig
vindar blása hverju sinni. Það kann að
vera að í slíkum flokki þurfi málamiðl-
anir. Hvaða ávinningi skilaði það fyrir
Sjálfstæðisflokkinn að standa að þings-
ályktunartillögu um afturköllun aðild-
arumsóknar að Evrópusambandinu?
Máli sem lá í dvala! Ávinningurinn var
Viðreisn! Var nú þörf á því?
Ósamrýmanleg markmið
Hvernig er hægt á sama tíma að
berjast fyrir auknum jöfnuði og að
menntun verði metin til launa?
Hvernig er hægt að berjast fyrir
réttlæti og jöfnuði á sama tíma og þeir
sem hafa lagt á sig byrðar í fortíð fá
aðeins refsingar og skerðingar í fram-
tíð?
Hvernig er hægt að útskýra það fyr-
ir venjulegu fólki að „óverðtryggð“ lán
séu með hærri ávöxtun en verðtryggð
lán? Ávöxtun verðtryggðra lána er
ákveðin með hlutlægum mælingum í
nútíð en ávöxtun „óverðtryggðra“ lána
er ákveðin með væntingum inn í fram-
tíð auk varúðarálags. Eða eru „óverð-
tryggð“ lán til? Ef þau eru til, hvað þá
með greiðslur úr lífeyrissjóðum?
Skerðast ekki bætur vegna slíks órétt-
lætis sem felst í gjafvöxtum?
Ánægjuefni
Það á að vera markmið í stjórn-
málum að skapa ánægju og von. Þann-
ig á stjórnmálamaður að tala við þjóð
sína með ávarpi en ekki andvarpi.
Verkefni framtíðar eiga að vera
ánægjuefni innan samrýmanlegra
markmiða. Vissulega verða stjórn-
málamenn að hafa persónutöfra til að
verða trúverðugir. Ráðherrar eiga ekki
að nota sína málaflokka til að bæla nið-
ur óánægju, heldur til að skapa
ánægju. Stytting biðlista í læknis-
aðgerðir sem lina kvalir er leið til að
bæla niður óánægju. Kvalinn kjósandi
er aldrei ánægður kjósandi. Sá, sem
hefur beðið lengi eftir aðgerð en er
sinnt að lokum, verður aðeins „fúll á
móti“ þegar upp er staðið. Biðraðir eru
kommúnismi.
Sá er þetta ritar var um tíma kjörinn
fulltrúi. Á þeim tíma spurði hann sig
stundum hvort áherslur í málefnum,
sem Flokkurinn hafði á sinni könnu,
væru réttar! Og ekki síður hvort rétta
fólkið væri í framvarðarsveit. Tekið
skal fram, að sá er þetta ritar tók aldr-
ei þátt í umræðu um stefnuræðu for-
sætisráðherra eða eldhúsdags-
umræðum. Ef til vill ekki rétti
maðurinn?
Það kann að vera að Flokkurinn
þurfi naflaskoðun því Port-styrkleika-
fylgi er ekki ásættanlegt. Og verða
„fúll á móti“!
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Það á að vera
markmið í stjórn-
málum að skapa ánægju
og von. Þannig á stjórn-
málamaður að tala við
þjóð sína með ávarpi
en ekki andvarpi.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Óánægja, ánægja eða „fúll á móti“?