Verslunartíðindi - 01.12.1930, Blaðsíða 8

110
VERSLUNARTÍÐINDI
svo framarlega sem það á að geta ráðið
yfir iðnaðinum, og í öðru lagi virðist
þeim þankastarfsemi vera sú verslunar-
grein, sem einna auðveldast sje að þjóð-
nýta. Því er haldið fram, að þjóðnýting
bankastarfsemi sje ekki annað en eðli-
legt framhald af þjóðnýtingu peninga,
sem þegar er komin á hvarvetna. Banka-
starfsemi er mjög svo einföld verslunar-
grein, í öllum atriðum nema einu, sem
sje, hvað snertir útlánin, og þeir, sem
framkvæma þau, og hafa því á hendi
hinn vandasamasta hluta starfseminnar,
eru bankastjórar en ekki bankaeigend-
ur. Þessir menn eru annara þjónar, og
staða þeirra — þjóðfjelagslega og tekju-
lega — er engu æðri en embættismanna
af hærri flokkum. Breytingin verður því
sáralítil, þótt þeir hættu að vera starfs-
menn einstakra manna og gerðust em-
bættismenn ríkisins.
Jafnvel þeir, sem ekki eru jafnaðar-
menn, hljóta að verða þess varir, að all-
mjög sækir í þá áttina, að þjóðnýta banka
starfsemi, rjett eins og raun er á um önn-
ur fyrirtæki, sem heita að vera einka-
eign, enn sem komið er, svo sem járn-
brautarfjelög. Áhrif bankanna á þjóðina
eru svo víðtæk, að fjármálastjórn land-
anna hlýtur að vera nokkurs ráðandi um
starfsemi þeirra, jafnvel þótt samvinna
milli hennar og aðalbankans sje ekki svo
náin, að stjórnin hafi þar úrslitaatkvæði.
Þó er þjóðnýting bankastarfsemi ekki
eins einfalt mál, og jafnaðarmenn vilja
vera láta. Fjármál, nú á dögum, eru al-
þjóðamál. í hverri höfuðborg, og á hverj-
um þeim stað, sem heitið getur f jármála-
miðstöð, svo nokkuð kveði að, eru útbú
eða umboðsmenn fyrir marga erlenda
banka, og allir stórir bankar, hverrar
þjóðar, hafa upplýsingasambönd um
allan heim. I hverju landi er þessi al-
þjóða-fjármálastarfsemi all mikil tekju-
lind fyrir ríkissjóðinn. — Að amast við
starfsemi þessara banka frá útlöndum
eða nýlendum, væri óhugsandi, því að
engin þjóð mætti við því, að missa þær
tekjur, sem hún hefir í för með sjer. En
þjóðnýttir bankar, sem eru óhjákvæmi-
lega dýrari í rekstri, myndu lúta í lægra
haldi í samkeppninni við þessa einka-
banka, sem legðu sig í framkróka, til að
ná sem mestum viðskiftum og auka arð
sinn.
Einnig myndu koma til greina mikils-
verð alþjóða-pólitísk atriði. Aðalbankar
lieimsins eru sem stendur í nánu sam-
bandi, þannig, að þeir lána hverir öðrum,
ef á þarf að halda; samkvæmt hinum
sameiginlega tilgangi þeirra, að varð-
veita jafnvægið á peningamarkaðinum.
Allir hagfræðingar eru á einu máli um
það, að þessi samvinna sje nauðsynleg,
en hún myndi reynast erfið, ef bankarnir
væru ekki einkastofnanir, sem gætu far-
ið með lán algjörlega eftir verðleikum
þeirra. Ef einn ríkisbanki neitaði öðrum
ríkisbanka um lán, yrði úr því „Alþióða-
viðburður", og alþjóðafjármál yrðu enn
meir eitt með alþjóðapólitík en nú á sjer
stað. —
Satt er það að vísu, að bankastarfsemi
er að öllu samanlögðu fremur einföld, og
geta má þess, að þetta var og skoðun
Walter Bagehot. — En ólíklegt er, að
stjórnarskrifstofan myndi framkvæma
þetta einfalda verk eins vel og einka-
banki, eða vera jafn fljót til að takast á
hendur nýjar starfsgreinar, og bankar
eru, þar sem samkeppnisfyrirkomulagið
ríkir. —
En útlánin eru hið erfiðasta í allri
bankastarfsemi, og eru alls ekki einfalt
mál. Á þau verður að líta frá tveim hlið-
um: f fyrsta lagi, eftir hvaða meginregl-
um er farið við útlán, og í öðru lagi af-
staða bankans til einstaklingsins, sem