Morgunblaðið - 11.08.2018, Side 2

2 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 2018
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Kenningar um að viðskipti með rost-
ungstennur hafi ráðið úrslitum um
viðhald og endalok norrænu byggð-
arinnar á Suð-
vestur-Grænlandi
eru ekki nýjar af
nálinni. Orri Vé-
steinsson, pró-
fessor í forn-
leifafræði við
Háskóla Íslands,
segir þó að flestir
fræðimenn sem
fjalli um málið í
dag telji að fleiri
skýringar séu á
afdrifum byggðarinnar.
Endalok byggðarinnar hafa lengi
verið ráðgáta. Lífseigar voru kenn-
ingar um að inúítar hefðu útrýmt
norrænu mönnunum, ef til vill í bar-
áttu um brauðið. Danski fornleifa-
fræðingurinn Poul Nørlund rann-
sakaði málið á millistríðsárunum og
birti niðurstöður sínar í riti sem kom
út á árinu 1936. Þar kom hann fram
með þá kenningu, fyrstur manna, að
efnahagsmálin hefðu átt mestan hlut
að máli, meðal annars viðskipti með
rostungstennur.
Rostungsveiðar skiptu máli
Ef til vill má líkja samdrætti í
rostungsviðskiptunum við efnahags-
hrun.
„Allir eru sammála um að þetta er
hluti af málinu. Það er ótvírætt að
rostungsveiðar skiptu miklu máli
fyrir efnahag þessara byggða,“ segir
Orri. Hann segir að margt annað
hafi bjátað á í byggðinni á 14. og 15.
öld. Loftslagið var að kólna og sam-
göngur urðu erfiðari vegna hafíss.
Þá hafi konungsvaldið í Noregi
misst áhuga á byggðinni og hætt að
senda þangað skip til verslunar.
Sömuleiðis hafi áhugi kirkjunnar
dofnað því eftir að biskupinn lést, ár-
ið 1378, hafi nýr biskup ekki verið
sendur til Grænlands. Miðstjórn-
arvaldið hafi hætt að sinna þessum
byggðum, leyft þeim að veslast upp.
Segir Orri að í 2-3 þúsund manna
byggð þurfi ekki margir íbúar á
barneignaraldri að flytja burtu,
kannski ein fjölskylda á ári í mörg
ár, til þess að fólk missi trúna á
framtíðinni þar. Nefnir hann Horn-
strandir á Íslandi sem hliðstæðu.
Hann tekur fram að þótt útflutn-
ingur á rostungstönnum hafi minnk-
að sé lífsviðurværið ekki skýringin á
brottflutningi fólksins. Það hafi allt-
af haft nóg að borða.
Meginhlutinn frá Grænlandi
Að mati Orra bæta niðurstöður
vísindamanna frá háskólum í Cam-
bridge og Ósló, sem birtar voru á vef
Science Daily í vikunni, því við fyrri
þekkingu hversu stór hluti rostungs-
beina sem unnin voru á verkstæðum
í Evrópu var frá Grænlandi. Í grein-
inni kemur fram að niðurstöður
DNA-rannsókna bendi til að mikill
hluti þeirra tanna sem verslað var
með í Evrópu á miðöldum hafi komið
frá Grænlandi.
Morgunblaðið/RAX
Hvalsey Kirkjan í Hvalseyjarfirði í Eystribyggð er einn af þekktustu stöðum í sögu búsetu norrænna manna á Suð-
ur-Grænlandi og rústir kirkjunnar eru áþreifanlegustu minjarnar um byggðirnar.
Fleiri ástæður en
„efnahagshrunið“
 Margt bjátaði á í norrænu byggðunum á Grænlandi
Orri
Vésteinsson
Jón Birgir Eiríksson
jbe@mbl.is
Síminn telur að RÚV sé óheimilt að
selja auglýsingar þar sem slík starf-
semi sé ekki rekin í dótturfélagi líkt
og lög geri ráð fyrir. Þetta segir
Magnús Ragnarsson, framkvæmda-
stjóri sölusviðs hjá Símanum. Er
þessi sýn fyrirtækisins meðal sjón-
armiða í kvörtun til fjölmiðlanefndar
vegna auglýsingasölu RÚV fyrir
HM í fótbolta í sumar.
Málið er til umfjöllunar hjá Sam-
keppniseftirlitinu og fjölmiðlanefnd,
en fjölmiðlanefnd fer með þann
hluta málsins er varðar lög um Rík-
isútvarpið nr. 23/2013.
Lög séu brotin mjög harkalega
„Við teljum að lögin hafi verið
brotin mjög harkalega. Þau eru frá
árinu 2013 og í þeim er kvöð um það
að allur samkeppnisrekstur, þ.m.t.
auglýsingasala, skuli hafa verið færð
í sérstök dótturfélög fyrir 1. janúar
2018. Þetta skilyrði var eitt af því
sem varð til þess að ESA, eftirlits-
stofnun EFTA, féll frá rannsókn á
ólögmætum ríkisstuðningi við RÚV
árið 2013. Það var forsenda fyrir því,
að þetta yrði gert. Fimm ár dugðu
RÚV ekki til að hlíta lögunum og við
teljum að öll auglýsingasala sé RÚV
óheimil sem stendur, þ.e.a.s. á með-
an RÚV er brotlegt við lög um Rík-
isútvarpið,“ segir Magnús.
Hann nefnir að RÚV hafi átt í við-
ræðum við mennta- og menningar-
málaráðuneytið um lagalega hlið
málsins. „Lögin segja að þessi starf-
semi eigi að vera í dótturfélagi og
þau hafa tekið gildi. Á meðan lög-
gjafinn segir þetta, þá getur RÚV
ekki verið að „vinna í málinu“ með
framkvæmdarvaldinu. Þetta virkar
ekki þannig,“ segir hann.
Aðskilnaður í bókhaldi nægi
Magnús Geir Þórðarson útvarps-
stjóri telur að markmiðum laganna
sé náð enda hafi samkeppnisrekstur
og almannaþjónusta RÚV verið að-
skilin í ársreikningum og bókhaldi
RÚV frá 1. janúar 2015 í samræmi
við ríkisstyrktarreglur ESA. Var
það gert í samráði við endurskoð-
endur og mennta- og menningar-
málaráðuneytið. „Hugmyndin með
lagasetningunni á sínum tíma var að
uppfylla ríkisstyrktarreglur EFTA
og gera það skýrt og greinilegt í
reikningum hvaða fjármunir færu í
almannaþjónustu og hvað væri í
samkeppnisrekstri,“ segir hann.
„Síðan hefur RÚV, í samstarfi við
mennta- og menningarmálaráðu-
neytið, unnið að útfærslu 4. grein-
arinnar. Það eru ýmis lagatæknileg
álitaefni sem þarf að finna lausn á
áður en næstu skref verða tekin,“
segir hann.
Aðspurður segir Magnús Geir að
það hafi verið mat stjórnarmanna
RÚV að hætt væri við að stjórn
RÚV fjarlægðist þennan hluta starf-
seminnar óheppilega mikið ef hann
væri færður í sérstakt dótturfélag
með annarri stjórn, enda hafi mark-
miðum lagasetningarinnar verið
náð.
Eruð þið ósammála Símanum um
að RÚV sé auglýsingasala óheimil?
„Það liggur fyrir að löggjafinn
hefur um áratuga skeið valið bland-
aða leið fjármögnunar almannaþjón-
ustunnar, það er með auglýsingasölu
og útvarpsgjaldi. Það hefur ekki
breyst og eftir því hefur verið unnið.
Símamenn eru hins vegar í baráttu
fyrir annarri leið þar sem þeir tala
fyrir því að RÚV hverfi af auglýs-
ingamarkaði. Mér finnst sjálfsagt að
menn hafi ólíkar skoðanir á fjár-
mögnun almannaþjónustunnar, en
sú umræða verður að vera málefna-
leg og yfirveguð,“ segir hann.
RÚV sé óheimil
sala auglýsinga
 Beri að stofna dótturfélag um söluna
 RÚV telur markmiðum laganna náð
Magnús
Ragnarsson
Magnús Geir
Þórðarson
Auglýsingasala
» Síminn telur það skýrt í lög-
um að RÚV þurfi að stofna
dótturfélag um auglýs-
ingasölu.
» RÚV telur sig þegar hafa
náð markmiðum laganna með
aðskilnaði í bókhaldi fyrirtæk-
isins.
Erna Ýr Öldudóttir
ernayr@mbl.is
Borið hefur á því að fólk þurfi að sýna
skilríki og fylla út pappíra með nafni
og kennitölu, til að fá lyf afhent í lyfja-
búðum undanfarið, en Morgunblaðinu
barst ábending um það og spurðist
fyrir í lyfjaverslunum í framhaldinu.
Fengust þau svör að skv. nýrri
reglugerð um lyfjaávísanir og afhend-
ingu lyfja, sem tók gildi að mestu 1.
júlí sl., verði að vera hægt að rekja
hverjir séu viðtakendur lyfja við af-
greiðslu þeirra.
Lyfjastofnun benti á, í skriflegu
svari við fyrirspurn Morgunblaðsins,
að í reglugerðinni segi m.a. að lyf verði
einungis afhent sjúklingi eða umboðs-
manni hans, eiganda dýrs eða um-
ráðamanni þess gegn framvísun per-
sónuskilríkja og skal skrá með rekjan-
legum hætti kennitölu þess sem fær
lyfið afhent.
Ábyrgðin hjá lyfjafræðingi
Lyfjafræðingur ber ábyrgð á af-
greiðslu og afhendingu lyfja skv. nýju
reglugerðinni, en í svari Lyfjastofn-
unar við frekari fyrirspurnum segir að
reglugerðin kveði ekki á um með
hvaða hætti skuli sannreyna að ein-
staklingur sé eiginlegur umboðsmað-
ur sjúklings. Unnið sé að útfærslu á
því hvernig einstaklingar geti sjálfir
takmarkað, með rafrænum hætti, rétt
annarra til að sækja fyrir þá lyf, en
niðurstaða þeirrar útfærslu liggur
enn sem komið er ekki fyrir. Ekki
fengust nein skýr svör frá Lyfjastofn-
un um með hvaða hætti umboð og um-
boðsmennska við móttöku og afhend-
ingu lyfja skuli fara fram.
Einar Magnússon, lyfjamálastjóri
hjá velferðarráðuneytinu, svaraði því
til í samtali við Morgunblaðið að út-
færsla á umboði og umboðsmennsku
við afhendingu lyfja skv. reglugerð-
inni væri eitt af því sem komið hafi í
ljós að þarfnaðist nánari skoðunar.
Hann gat ekki svarað því hvenær raf-
ræn lausn yrði tilbúin né hvort hún
yrði til þess fallin að leysa umboðs-
vandann, en vonaðist til að málin
skýrðust áður en síðustu atriði reglu-
gerðarinnar taka endanlega gildi í
febrúar á næsta ári.
Óvissa vegna umboðs til
að sækja lyf fyrir sjúklinga
 Reglugerð tók gildi án nánari leiðbeininga og útfærslna
Reykjavík • Hallarmúla 2 | Akureyri • Undirhlíð 2
SKÓLA
VEIS
LA
Þú fær
ð skóla
tölvuna
hjá okk
ur, opið
alla
helgina
og ís í
boði
NÝR
BÆKLINGUR
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík. Sími 5691100 Fulltrúar ritstjóra Sigtryggur Sigtryggsson sisi@mbl.is Ágúst Ingi Jónsson aij@mbl.is Fréttir Guðmundur Sv. Hermannsson ritstjorn@mbl.is Menning Einar Falur Ingólfsson menning@mbl.is
Viðskipti Sigurður Nordal vidskipti@mbl.is Íþróttir Víðir Sigurðsson sport@mbl.is mbl.is Jón Pétur Jónsson netfrett@mbl.is Smartland Marta María Jónasdóttir smartland@mbl.is Umræðan | Minningar mbl.is/senda grein Prentun Landsprent ehf.