Morgunblaðið - 13.09.2018, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. SEPTEMBER 2018 21SJÓNARHÓLL
Loftpressur - stórar sem smáar
BÓKIN
Bandaríski fjárfestirinn og millj-
arðamæringurinn Ray Dalio hjá
Bridgewater Associates sló heldur
betur í gegn með sinni fyrstu bók,
Principles, sem
hann sendi frá sér í
fyrra. Virðist Dalio
ekki ætla að láta
eina bók duga því í
október er von á
nýju verki: A
Template for
Understanding Big
Debt Crises.
Eins og heiti
bókarinnar gefur til
kynna kafar Dalio
hér ofan í eðli og
hegðun skulda-
kreppa. Heldur hann því fram að sú
þekking sem bókin miðlar til lesenda
hafi hjálpað Bridgewater að sjá fyrir
og laga sig að skakkaföllum sem aðr-
ir sjóðir áttu í mestu erfiðleikum
með að bregðast við. Markaðurinn
hegðar sér, að mati Dalios, eftir
mynstrum sem endurtaka sig í sí-
fellu og með því að skoða þróun und-
anfarinna ára og áratuga, og koma
auga á rétt samhengi hlutanna, megi
sjá hvenær hætta er á að ný skulda-
kreppa sé við það að myndast.
Bókin skiptist í þrjá hluta og byrj-
ar Dalio á að útskýra kenningar sín-
ar og nálgun. Þá fer hann í saumana
á kreppunni miklu, efnahagshremm-
ingum Weimar-
lýðveldisins á
þriðja áratugnum
og fjármálakrepp-
unni sem hófst
2008. Að endingu
útlistar Dalio, með
alls kyns línuritum
og samantektum,
48 skuldakreppur
sem dunið hafa á
mannkyninu á und-
anförnum 100 ár-
um.
Honum gengur
ekki það eitt til að hjálpa fjárfestum
að halda sjó þegar hriktir í stoðum
markaðarins, heldur vonast hann
líka til að efni bóknarinnar geti
hjálpað stjórnmálamönnum að var-
ast hætturnar og stýra löndum frá
hörmulegum skuldakreppum sem,
eins og Dalio segir á einum stað,
leiða iðulega til þess að lýðskrum og
önnur leiðindi fá vaxandi hljóm-
grunn hjá kjósendum. ai@mbl.is
Ray Dalio greinir
skuldakreppur
Þann 14. júní sl. tilkynnti eftirlitsstofnun EFTA aðstofnunin gerði ekki athugasemdir við nýjar regl-ur norskra stjórnvalda sem lúta að því að styrkja
norska fjölmiðla. Hinar nýju reglur gera ráð fyrir stofnun
sérstaks sjóðs sem mun styrkja fjölmiðla og tryggja
þannig fjölbreytni og upplýsta umræðu. Norsk stjórnvöld
tilkynntu eftirlits-stofnuninni fyrirfram sérstaklega um
þessar nýju reglur og komst stofnunin að þeirri nið-
urstöðu að engar athugasemdir yrðu gerðar. Í þessari
grein verður fjallað um þessar reglur, svo og aðrar norsk-
ar reglur sem er ætlað að styrkja fjölmiðla, og af hverju
eftirlitsstofnun EFTA gerði ekki athugasemdir við nýju
reglurnar.
En af hverju tilkynntu norsk
stjórnvöld eftirlitsstofnun EFTA
um þessar nýju reglur? Ástæðan
er sú að samkvæmt 61. gr. EES
samningsins er hvers kyns rík-
isaðstoð ólögmæt að meginstefnu
til. Í ákvæðinu segir m.a. að hvers
kyns aðstoð sem ríki veitir eða
veitt er af ríkisfjármunum og
raskar eða er til þess fallin að
raska samkeppni með því að ívilna
ákveðnum fyrirtækjum sé ósam-
rýmanleg samningnum. Í þessu
felst að aðstoð, sem veitt er af
hálfu (i) ríkis; (ii) er til hagsbóta
fyrir móttakandann; (iii) sem
hyglir tilteknum fyrirtækjum; (iv) raskar eða kann að
raska samkeppni; og (v) hefur áhrif á viðskipti milli aðila
að EES-samningnum, er ólögmæt. Af þessu víðtæka
orðalagi er ljóst að ríkisaðstoð getur tekið á sig ýmsar
myndir. Aðstoð í þessum skilningi getur t.d. falist í nið-
urfellingu skatta eða beinum fjárstyrkjum frá ríkisvaldi
til fyrirtækja.
Af hverju samþykkti eftirlitsstofnun EFTA hinar nýju
ríkisstyrkjareglur til fjölmiðla að teknu tilliti til þess að
ríkisaðstoð er ólögmæt samkvæmt 61. gr. EES-
samningsins? Ástæðan fyrir því er sú, að rekstrarstaða
fjölmiðla er orðin svo slæm að ríkisstjórnir á Vestur-
löndum sjá engan annan kost í stöðunni en að styrkja
rekstur fjölmiðla. Hin slæma staða fjölmiðla er ekki ein-
ungis áhyggjuefni eigenda fjölmiðlanna, heldur enn-
fremur samfélagslegt vandamál. Fjölmiðlar hafa almennt
verið taldir mikilvægir hverju samfélagi og hafa verið
taldir nauðsynlegur hluti gagnrýnnar umræðu. Það er
því áhyggjuefni hversu erfið rekstrarstaða fjölmiðla er
orðin.
Af tilkynningu eftirlitsstofnunar EFTA er ljóst að fjöl-
margar aðrar reglur gilda um ríkisstyrki í Noregi. Þann-
ig eru í gildi reglur um niðurfellingu virðisaukaskatts af
áskriftarblöðum og rafrænum fjölmiðlaveitum (svokall-
aður „núll-skattur“), styrkir til svæðisbundinna fjölmiðla
og dreifingarstyrkir til tiltekinna fjölmiðla. Reglur um
ríkisstyrki hafa í fjölmörgum tilvikum verið tilkynntar til
eftirlitsstofnunar EFTA og hefur stofnunin komist að
þeirri niðurstöðu að ekki sé brotið gegn 61. gr. EES-
samningsins með setningu
reglnanna.
Ofangreindir styrkir eru ekki
einskorðaðir við Noreg. Sam-
bærilegar styrkjareglur eru til
staðar í allflestum Evrópu-
löndum, s.s. Danmörku, Svíþjóð,
Þýskalandi, Frakklandi, Stóra-
Bretlandi, svo og í Bandaríkj-
unum. Í bók sinni State Aid for
Newspapers frá 2013 fjallar Paul
Murschetz, ásamt fleirum, um
stöðuna í fjölmörgum löndum og
kemst að þeirri niðurstöðu að
ríkisstyrkir virðist frekar vera
meginreglan frekar en undan-
tekningin. Aftur á móti sé að
mörgu að hyggja þegar slíkar reglur séu útfærðar. Rétt
útfærðir ríkisstyrkir geta sannanlega bætt rekstrarstöðu
fjölmiðla en rangar útfærslur geta haft neikvæð áhrif.
Að teknu tilliti til þess, að ríkisstyrkir til fjölmiðla eru
meginregla, en ekki undantekning, vekur það nokkra
furðu að íslensk stjórnvöld hafa um árabil ekki tekið á
erfiðu rekstrarumhverfi fjölmiðla hér á landi. Það verða
því að teljast stórtíðindi þegar mennta- og
menningarmálaráðherra tilkynnti í gær aðgerðir stjórn-
valda til að bæta rekstrarumhverfi einkarekinna fjöl-
miðla. Er hér fylgt fordæmum annarra ríkja hvað varðar
stuðning við einkarekna fjölmiðla. Núverandi staða á ís-
lenskum fjölmiðlamarkaði er ekki séríslenskt fyrirbæri
heldur hluti alþjóðlegrar þróunar. Er því eðlilegt að ís-
lensk stjórnvöld fari að fordæmi annarra ríkja, þ. á m. ná-
grannaþjóða okkar, þegar reglur eru útfærðar hér á landi
um stuðning við einkarekna fjölmiðla.
Ríkisstyrkir til fjölmiðla
LÖGFRÆÐI
Finnur Magnússon
hæstaréttarlögmaður og aðjunkt
við lagadeild Háskóla Íslands
”
Að teknu tilliti til þess, að
ríkisstyrkir til fjölmiðla
eru meginregla, en ekki
undantekning, vekur
það nokkra furðu að ís-
lensk stjórnvöld hafa um
árabil ekki tekið á erfiðu
rekstrarumhverfi fjöl-
miðla hér á landi.