Morgunblaðið - 01.10.2018, Síða 26

26 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 1. OKTÓBER 2018
Hraðþrif
á meðan þú bíður
Hraðþrif opin virka daga frá 8-18,
um helgar frá 10-17. Engar tímapantanir.
Bæjarlind 2, 201 Kópavogur | SÍMI 577-4700 | bilalindin.is
Verð frá 4.300,-
(fólksbíll)
Bíllinn er þrifinn létt
að innan á u.þ.b.
10 mínútum.
Uppistand Ara Eldjárn með Sinfóníuhljómsv
Gaman Sigríður Andersen og Ingibjörg Betty Bustillo voru ánægðar.
Fyndinn Hér má sjá að hljóðfæraleikarar Sinfó skemmtu sér greinilega vel
þegar Ari Eldjárn fór með gamanmál sem tengjast hljómsveitinni.
VIÐTAL
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
Margt forvitnilegt kemur í ljós
þegar rýnt er í gamla íslenska
bænatexta. Í bænunum má greina
hvernig málið þróast, hvernig
menningarlegir straumar bárust til
landsins úr ýmsum áttum, og síðast
en ekki síst finna vísbendingar um
hvernig forfeður okkar iðkuðu trú
sína.
Svavar Sigmundsson, prófessor
emeritus við Stofnun Árna Magn-
ússonar í íslenskum fræðum, er
höfundur bókarinnar Íslenskar
bænir fram um 1600 en þar hefur
hann safnað saman bænum sem
finna má í handritum hér og þar.
Verkið er afrakstur starfs sem má
rekja allt aftur til 8. áratugarins og
fyllir bókin upp í glufu í útgáfu ís-
lenskra miðaldatexta. „Það eru
ekki mjög margir textar frá þessu
tímabili sem ekki hafa verið gefnir
út og gerðir aðgengilegir en bæna-
textar höfðu ekki birst nema að
takmörkuðu leyti,“ útskýrir Svavar.
Texti bænanna er birtur staf-
réttur og eru elstu bænirnar frá
13. öld en þær yngstu úr hand-
ritum frá því um aldamótin 1600.
„Ég var við orðabókarstörf í Dan-
mörku árin 1971-72 þegar mér
barst í hendur textabrot, íslensk
bæn, sem ákveða þurfti hvort ætti
að orðtaka fyrir forníslensku orða-
bókina sem þar var unnið að. Þetta
varð til þess að ég fór að gefa
bænatextum gaum og sinnti þeim,
með hléum, meðfram öðrum verk-
efnum í nærri hálfa öld.“
Svavar dregur mörkin við árið
1600 því á þeim tíma eru prentaðar
bænabækur orðnar nokkuð út-
breiddar og gaf t.d. Guðbrandur
Þorláksson, biskup á Hólum, út
bænabók árið 1576. „Fleiri bæna-
bækur komu út í kjölfarið og voru
margar þeirra þýddar úr dönsku
en handritin með bænabókunum
eru aðallega í söfnum erlendis, s.s.
í Uppsölum, Osló, Oxford, Edin-
borg og Kaupmannahöfn. Nokkra
bænatexta er að finna í handritum
í Árnasafni, þar á meðal á skinn-
handritum, en einkum þurfti ég að
reiða mig á handritaskrár til að
afla efnis í bókina héðan og þaðan.“
Möguleg írsk áhrif
Svavar er íslenskufræðingur og
því einkum áhugasamur um mál-
fræðilega hluta bænatextanna en
hann segir bókina hafa að geyma
margt sem ætti að vekja áhuga
guðfræðinga. „Við siðaskiptin ger-
ist það að trúariðkunin flyst úr
kirkjunni og meira inn á heimilið
þar sem áhersla er lögð á að ein-
staklingurinn iðki sína trú með
daglegum bænum. Fróðir menn
segja mér að bænirnar sýni að
heimilisguðræknin hafi verið meiri
og fjölbreyttari hér á landi en
hingað til hefur verið talið.“
Samanburður við erlendar bænir
bendir til þess að Íslendingar hafi
ekki samið eigin bænir frá grunni
heldur þýtt úr latínu og dönsku.
„Íslenskar bænir eru á þennan hátt
hluti af sameiginlegum bænaarfi
kirkjunnar en merkilegt er að
áhrifin koma ekki bara úr latínu,
heldur einnig Skandinavíu og
Þýskalandi og mögulega að auki
frá Bretlandseyjum, m.a. frá Ír-
landi,“ segir Svavar.
Írsku áhrifin sjást í svokölluðum
brynjubænum (lat. lorica) sem áttu
að vernda hinn trúaða gegn illum
Bænirnar gefa vísbendingu um
mikla og fjölbreytta heimilisguð
 Eftir siðaskiptin fer að bera meira á
sérhæfðum bænum fyrir ólíkar stéttir
fólks  Brynjubænir, sem vernda gegn
illum öflum og óhöppum, hafa mögu-
lega borist til Íslands frá Írlandi