Morgunblaðið - 08.10.2018, Síða 4

Þór Steinarsson
Þorgerður Anna Gunnarsdóttir
Um 30% öryrkja á Íslandi með 75%
örorkumat eða meira eru fólk innan
fertugs og hlutfallsleg fjölgun ör-
yrkja er mest meðal ungra karla, á
aldrinum 20 til 30 ára, vegna geðrask-
ana. Þetta kom fram í ræðu Páls
Magnússonar, þingmanns Sjálf-
stæðisflokksins, á Alþingi fyrir tveim-
ur vikum. Vakti hann athygli á því að
hlutfall ungra öryrkja á Íslandi væri
um tvöfalt hærra en annars staðar á
Norðurlöndunum. Þar kom líka fram
að nýgengi öryrkja á Íslandi væri
1.200-1.800 á ári og að árið 2016 hefði
nýgengi örorku í fyrsta skipti verið
meira en náttúruleg fjölgun á vinnu-
markaði.
Páll telur að það sé eitthvað í ís-
lenska kerfinu sem hvetji frekar til
skráningar örorku heldur en gerist í
öðrum löndum og að það þurfi að laga.
Agnes Agnarsdóttir sálfræðingur,
Óttar Guðmundsson geðlæknir og
Valgerður Rúnarsdóttir, yfirlæknir á
Vogi, ræddu stöðu ungra öryrkja á
Íslandi við Pál í útvarpsþættinum
Þingvöllum á K100 í gærmorgun.
Töldu þau að skortur á úrræðum
gæti verið ástæða þess að fleiri eru
greindir með geðraskanir hér á landi
en annars staðar á Norðurlöndum og
vegna þess væri líklegra að fólk með
vægan vanda fengi geðröskunar-
greiningu hér á landi en annars
staðar.
„Læknar hafa ekki úrræði til að
vísa fólki annað en á geðsvið. Það eru
þung skref fyrir fólk með vægan
vanda að ganga inn á geðsvið Land-
spítala,“ sagði Agnes meðal annars.
Þá voru þau sammála um að á Ís-
landi væri of auðvelt að fá ávísað
lyfjum.
Í umræðunni á Þingvöllum í gær
velti Páll upp þeirri hugmynd að tek-
ið yrði upp starfsgetumat hér á landi í
stað örorkumats. Agnes tók undir þá
hugmynd og vísaði til þess að í Sví-
þjóð talaði fólk um að það væri með
skerta starfsgetu og það hefði mun
jákvæðari áhrif en að það liti á sig
sem öryrkja.
Þá velti Páll því fyrir sér hvort
samfélagsaðstæður á Íslandi gætu
verið orsök hærra hlutfalls fólks með
geðraskanir. „Auðvitað hafa lífskjör,
atvinnuástand og möguleikar í sam-
félaginu áhrif og þar stöndum við að
baki Norðurlöndunum að einhverju
leyti,“ sagði Óttar.
Valgerður tók undir það og nefndi
að lágmarkslaun væru of lág og leigu-
verð of hátt. „Þetta hefur allt áhrif á
fólk í erfiðleikum,“ bætti hún við.
Fleiri í starfsendurhæfingu
„Ég get tekið undir það að þetta er
mikið áhyggjuefni. Við höfum líka
bent á þetta hjá VIRK að það hefur
verið svakaleg fjölgun ungra ein-
staklinga sem koma til okkar í starfs-
endurhæfingu,“ segir Vigdís Jóns-
dóttir, framkvæmdastjóri VIRK, í
samtali við Morgunblaðið.
„Einhvern hluta af þessari fjölgun
má skýra með því að það er meiri
meðvitund um þjónustu okkar og það
er ekki alveg hægt að setja samasem-
merki milli allrar þessarar fjölgunar
og þess að unga fólkið sé orðið svona
miklu verr statt á örfáum árum. En í
öllu falli þá er hlutfall örorku mjög
hátt hér á landi í öllum alþjóðlegum
samanburði svo að þetta er mikið
áhyggjuefni,“ bætir hún við.
Geðheilbrigðisþjónustu
ábótavant
Hún segir vandamálið vera mjög
margþætt og flókið en tekur vissu-
lega undir að það skorti úrræði í heil-
brigðisþjónustunni hér á landi svo að
hægt sé að aðstoða einstaklinga áður
en þeir eru úrskurðaðir með örorku.
Hún nefnir tvennt í því samhengi, að
það þurfi að efla geðheilbrigðisþjón-
ustu og heilsugæslu.
„Það er mjög brýnt að efla þetta
tvennt. Það er allt of algengt að fólk
hafi ekki fengið nægilega grundvall-
armeðferð í heilbrigðiskerfinu áður
en það kemur til okkar í starfsendur-
hæfingu. Við erum að ná góðum ár-
angri með þessa einstaklinga en
vandinn er sá að það koma of margir
til okkar sem þyrftu að fá geðheil-
brigðisþjónustu,“ útskýrir Vigdís.
Hún nefnir að VIRK bjóði upp á
ýmis úrræði fyrir unga einstaklinga
þegar kemur að starfsendurhæfingu
en það þurfi að grípa betur inn í áður
en þeir einstaklingar þurfi á slíkum
úrræðum að halda.
„Ef við hefðum betri heilsugæslu-
þjónustu og geðheilbrigðisþjónustu
þá gætum við kannski komið í veg
fyrir að þessir einstaklingar þyrftu að
koma til okkar í starfsendurhæfingu.
Ég veit að heilsugæslan er að fjölga
sálfræðingum og það er umræða um
að fá sálfræðiþjónustu inn í skólana.
Það væri mjög jákvætt ef það yrði
eflt,“ segir hún og bætir því við að
fíknin sé einnig gríðarlegt vandamál
meðal ungs fólks á Íslandi.
„En auk þess held ég að það þurfi
að skoða í víðu samhengi hvernig er
búið að ungu fólki og hvernig við get-
um gert hlutina betur. Það er ekki
skynsamlegt að benda á einhverja
eina ástæðu, það eru margvíslegar
ástæður,“ bætir hún við.
Ekki séríslenskt fyrirbæri
Vigdís segir vandamálið ekki vera
einungis til staðar á Íslandi heldur
megi sjá þessa þróun í löndunum í
kring um okkur. Það sé mikilvægt að
bera saman ólík framfærslukerfi milli
landa áður en rýnt sé í tölur um ör-
orku og nefnir kerfið í Danmörku
sem dæmi um það.
„Fólk undir fertugu fær ekki úr-
skurðað um örorkulífeyri í Danmörku
nema í sérstökum tilvikum. Þeir úr-
skurða ekki um örorku hjá ungu fólki
vegna þess að þeir vilja ekki gefast
upp á ungu fólki. Fólk fær fram-
færslu frá hinu opinbera en það er þá
í öðru formi, t.d. sjúkradagpeningar.
Það þarf að hafa í huga að fram-
færslukerfi landa eru ólík og skilyrðin
milli framfærslutegunda mismun-
andi,“ útskýrir hún og segir að töl-
fræði milli landa þurfi að skoða í því
samhengi.
Rætt í samráðshóp um
almannatryggingar
Samkvæmt upplýsingum frá þeim
þingmönnum í velferðarnefnd Al-
þingis sem Morgunblaðið ræddi við
hefur þessa mikla fjölgun ungra ein-
staklinga með örorkumat ekki verið
rætt sérstaklega á þeim vettvangi og
kallar ekki á sérstök viðbrögð.
Um þetta hefur þó verið rætt í
samráðshópi um breytta framfærslu
almannatrygginga fyrir öryrkja en sá
hópur vinnur nú að ýmsum breyt-
ingum á almannatryggingakerfinu
sem eiga meðal annars að gera kerfið
einfaldara og taka tillit til krafna um
úrbætur sem hafa borist frá ör-
yrkjum.
„Við höfum ekki rætt það alveg í
þaula [hvort ástandið kalli á sérstök
viðbrögð] en það er eitthvað sem við
þurfum að skoða sérstaklega. Ég hef
ekki upplýsingar um ástæður þess en
ég held að það sé ljóst að við þurfum
að reyna sporna við þessu á einhvern
hátt,“ segir Ásmundur Friðriksson,
þingmaður Sjálfstæðisflokksins, sem
er bæði í velferðarnefnd og samráðs-
hópnum.
Meðal breytinga á almannatrygg-
ingakerfinu sem samráðshópurinn
vinnur að er að koma á starfsgetu-
mati í stað örorkumats.
„Ég held að starfsgetumatið sé
mjög mikilvægt bæði til þess að auka
virkni og svo hefur orðið sjálft bara
jákvæðari merkingu heldur en hitt.
Eitt af því sem er gríðarlega stórt at-
riði þegar við tökum það kerfi upp er
að atvinnulífið taki þátt í því með
okkur,“ segir Ásmundur.
Hann bætir því við að stjórnvöld
þurfi einnig að koma að borðinu og
búa til aðstæður þannig að öryrkjar
sitji við sama borð og aðrir gagnvart
atvinnurekendum.
„Mér finnst að stofnanir eins og Al-
þingi og ríkisstjórnin eigi að fara svo-
lítið á undan og sýna það í verki en
ekki einungis að vera að segja öðrum
hvernig á að gera hlutina,“ bætir
hann við.
Ásmundur reiknar með því að sam-
ráðshópurinn skili fljótlega af sér til-
lögum og telur að einhverjar af þeim
þurfi að koma til framkvæmda fyrir
áramót.
Þriðjungur öryrkja innan fertugs
 Skortur á úrræðum talinn geta verið ástæða þess að fleiri eru greindir með geðraskanir hér á landi en
annars staðar á Norðurlöndum  Mikil fjölgun ungs fólks sem kemur í starfsendurhæfingu hjá VIRK
Morgunblaðið/Hari
Geðraskanir Hlutfallsleg fjölgun meðal öryrkja er mest meðal karlmanna á þrítugsaldri vegna geðraskana.
Aðalfundur Öryrkjabandalags
Íslands var haldinn um helgina.
Í ályktun fundarins er þess
krafist að „Alþingi breyti fjár-
lagafrumvarpi ársins 2019 og
forgangsraði í þágu þeirra sem
verst standa í íslensku sam-
félagi“.
Þar segir að kjarabætur í fjár-
lagafrumvarpinu séu „blaut
tuska“ í andlit öryrkja. Sér-
staklega þegar haft sé í huga að
forsætisráðherra hafi lagt
áherslu á að sporna gegn fá-
tækt og ójöfnuði. Framkvæmdin
sé allt önnur og stórum hópi ör-
orkulífeyrisþega sé haldið í fá-
tæktargildru.
Margir í fá-
tæktargildru
AÐALFUNDUR ÖBÍ
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Aðalfundur ÖBÍ Ýmis baráttu- og
réttindamál voru til umræðu.
4 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. OKTÓBER 2018
FJÖ
LSKY
LDUFYRIRTÆKI Í 65 ÁR
Háaleitisbraut 58–60 • 108 Reykjavík • haaleiti@bjorg.is • Sími: 553 1380
Vertu með allt á hreinu
fyrir veturinn
Afmælistilboð!
20% afsláttur af hreinsun á öllum
yfirhöfnun til 13. október 2018.
Þökkum viðskiptin í 65 ár.
Veður víða um heim 7.10., kl. 18.00
Reykjavík 3 skúrir
Akureyri 6 skýjað
Nuuk 2 skýjað
Þórshöfn 7 rigning
Ósló 8 heiðskírt
Kaupmannahöfn 10 skýjað
Stokkhólmur 6 heiðskírt
Helsinki 6 léttskýjað
Lúxemborg 12 skýjað
Brussel 14 léttskýjað
Dublin 14 skýjað
Glasgow 11 rigning
London 12 heiðskírt
París 13 alskýjað
Amsterdam 12 léttskýjað
Hamborg 12 léttskýjað
Berlín 12 skýjað
Vín 18 heiðskírt
Moskva 14 rigning
Algarve 26 heiðskírt
Madríd 17 heiðskírt
Barcelona 20 skýjað
Mallorca 21 léttskýjað
Róm 21 léttskýjað
Aþena 20 heiðskírt
Winnipeg 4 alskýjað
Montreal 8 alskýjað
New York 21 rigning
Chicago 14 rigning
Orlando 29 léttskýjað
 8. október Sólarupprás Sólsetur
REYKJAVÍK 7:58 18:34
ÍSAFJÖRÐUR 8:07 18:35
SIGLUFJÖRÐUR 7:50 18:17
DJÚPIVOGUR 7:28 18:02
VEÐUR KL. 12 Í DAG
Á þriðjudag Austlæg átt, 5-13 m/s á Vestfjörðum,
annars hægari. Víða skúrir eða slydduél en úrkomu-
lítið austanlands. Hiti 0 til 5 stig.
Norðaustan 8-13 m/s og slydda með köflum með N-ströndinni á morgun, en annars hægari og
stöku skúrir eða slydduél, en bjartviðri SA-lands. Hiti 0 til 7 stig, mildast A-til.