Morgunblaðið - 05.11.2018, Page 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 5. NÓVEMBER 2018
Hver vill skipta á góðu atvinnuhúsnæði á
höfuðborgarsvæðinu og 550m2 glæsihúsi
(villu) á einni hæð með sundlaug og öllu
tilheyrandi á besta stað í Tailandi?
Áhugasamir vinsamlega sendið helstu
upplýsingar á netfangið: josakco@gmail.com
VANTAR
ATVINNUHÚSNÆÐI
Á mínum náms-
árum varð mér tíðfar-
ið til Kaupmannahafn-
ar, sennilega af
einhverri ósjálfráðri
þörf til að upplifa með
einhverju móti þann
þátt sögu okkar sem
þar útspilaðist.
Einhvern tíma voru
Hafnarstúdentar að
gantast, ekki segi ég
nú að það hafi verið mannjöfnuður
að hætti þeirra konunganna Sig-
urðar Jórsalafara og Eysteins, en
það var haft á orði um fjarstaddan
stúdent, að hann hefði orðaforða á
við vart málga barn, 50 orð, já, á
íslensku, og þótti ekki parið pent.
Nú hrekkur maður í kút hitti mað-
ur ungling sem hefur meira en 50
orða forða úr að moða að með-
töldum hentiorðum eins og shitt,
fokking og ómægod.
Faðir minn var einn þeirra sem
tóku þátt í að skapa íslensku sam-
tímamenningu. Þeim var annt um
vandað mál, það er tungutak sem
nærðist á virðingu fyrir tungunni,
sögu hennar og notagildi, ekki ein-
hvers konar lærðra manna mál,
heldur eins og hann kallaði í grein í
leikskrá Þjóðleikhússins þegar það
ágæta menningarhús hélt úr vör:
Hann sagði að það mál sem þar
skyldi hljóma vildi hann væri
„raunveruleg íslenzka, lifandi ís-
lenzka og fjölbreytt íslenzka“.
Hann var þannig ekki hræddur
við slangurorð og slettur, þær
myndu fara sinn veg, ef þær aðlög-
uðust ekki málinu. Hann hafði
einnig sínar reglur um greinar-
merkjasetningu, sem miðuðust ein-
faldlega að því að gera texta
skiljanlegri og aðgengilegri. Hann
var auðvitað flestum fremur hand-
genginn klassískum íslenskum bók-
menntum, hafði gullaldarmálið svo-
kallaða á valdi sínu en las það eins
og skrifað væri í gær eða dag. En
jafngallharður var hann á því, að
slíkt máli héldi aldrei velli ef það
nærðist ekki í moldinni, ef þannig
má að orði komast, ef það missti
tengslin við lifandi íslenskt alþýðu-
mál, eins og það er best talað og
litríkast, og það var
það einnig um hans
daga.
En hvernig er því
háttað í dag, eftir að
atvinnuhættir hafa
breyst, máltæki og
heiti sem skapast hafa
við vinnu hins
óbreytta bónda eða
sjómanns eru ill-
skiljanleg? Mér verður
mikið hugsað til hans
föður míns á þessu
baráttutímum ís-
lenskrar tungu sem við nú lifum,
hann talaði í raun íslenskt bænda-
mál, og ég sem er alinn upp við
hans viðhorf og aldrei frá þeim
hvikað, geng með ugg í brjósti.
Hvernig hefði þá honum liðið?
Tímans hjóli verður aldrei við
snúið, svo mikið höfum við lært.
Annað væri barnaskapur. Og á síð-
ustu tíu árum hafa svo miklar
breytingar orðið í hinum tækni-
vædda hnattvæðingarheimi, þess-
um markaðsheimi, sem ekki stjórn-
ast af neinni sérstakri virðingu
fyrir sérkennum eða menningar-
framlagi fámennra þjóða, að segja
má að við stöndum andspænis gjör-
samlega nýrri heimsmynd, með
nýjum áherslum, nýjum gildum og
nýrri áreitni. Þeir sem halda því
fram að íslenskan sé svo seig að
hún standi allt slíkt af sér fyrir-
hafnarlaust eru í dag beinlínis flón.
Við höfum stundum trúað því að
tungan sé kjarninn í sjálfstæði
okkar – tákn sjálfsbjargarviðleitni
okkar. Erum við þá að fljóta að
feigðarósi? Ætli það sé ekki eins og
endranær, að það sé undir okkur
sjálfum komið. Menn tala mikið um
að tungumál þróist og við því sé
ekkert að gera, sé í sjálfu sér bara
jákvætt. Þá gera menn sér ekki
grein fyrir hversu gildishlaðin hug-
tök eins og þróun og framþróun
eru. Breytingar eru ekki endilega
þróun, hvorki æskilegar né óæski-
legar breytingar. Hver ræður þá
hvað er óæskilegt? Menn eru dauð-
hræddir við boð og bönn. Samfélög
eru þó útbúin með reglum svo fólk
geti lifað saman. Og stærri þjóðir
en við hafa glímt við sama vanda,
það er þann vanda þegar eitt
tungumál er orðið lingua franca, og
menn hafa stundum með góðum ár-
angri brugðist til varnar, eins og til
dæmis Frakkar. Án þess að við-
urkenna ekki um leið hentug-
leikann í því að hafa eitt sam-
skiptamál, t.d. í viðskiptum, sem
sumum finnst nú vera heimsins
góss.
Á langri ævi hef ég mikið velt
fyrir mér og unnið að hugmyndum,
hvernig lítil þjóð getur varið verð-
mæti sín án þess að einangra sig
frá straumi tímans. UNESCO
gerði sér snemma grein fyrir að
menningararfurðir svokallaðar
þurfa annars konar meðferð, eðlis
síns og innra gildis vegna, en
venjulega söluvara. Um þetta er
enn slegist í GATT og WTO-
viðræðum og öðrum slíkum, því að
gróðahyggja er í mörgum rík og
útsjónarsemi í þeim efnum ótrúleg.
En líka, á minna plani, ef svo má
segja, hafa slíkar spurningar oft
verið vaktar. Við kona mín höfum
um dagana verið í ýmsum misjafn-
lega formlegum áhugahópum,
Grafarafélaginu, sem skoðar tóttir,
skíðahópnum hans Valdemars, sem
bæði söng og skíðaði, Mið-Austur-
landavímunni hennar Jóhönnu,
gömlu skólaklíkunni úr MR sem
hélt öll þorrablótin og fór í allar
útilegurnar, soirées musicales þar
sem við komum saman og getum
upp á tónverki, tónskáldi eða flytj-
anda, að hætti Kontrapunkts,
bókakvöldklúbbnum, þar sem við
ein tíu lesum sömu bókina (og þær
eru margvíslegar!) og höfum á
henni tíu skoðanir og svo fram-
vegis.
En einn hópurinn hefur sérstöðu
– og hefur enn. Hann heitir ef
hann má eitthvað kallast Te og
tunga; þarna komum við saman
öðru hverju árum saman á
Tjarnargötunni hjá mér og rædd-
um framtíð íslenskrar tungu og
ekki síst þátt fjölmiðlunar í því
samhengi – yfir tebolla. Við vorum
tíu, en nú höfum við misst Sigurð
Pálsson úr hópnum.
Ekki verður sagt að mikið hafi
farið fyrir okkur, þrátt fyrir oft
djúpúðugar pælingar. Þarna var
(og er) þó áhrifafólk úr röðum
listamanna og háskólamanna sem
iðulega beittu sér hver á sínu sviði,
bæði beint við stjórnvöld og með
greinum og viðtölum í fjölmiðlum.
Sýnilegust vorum við eitt sinn er
við stóðum fyrir umræðufundi í
troðfullu Norræna húsinu; í annað
sinn (og nú nýlega á fullveldis-
afmæli) var þáttaröð um stöðu
tungunnar í dag í Ríkisútvarpinu
að okkar hugmynd. Í fyrra tilvik-
inu, þar sem fjöldi þjóðþekktra
manna talaði eins og t.d. Matthías
Johannessen og Pétur Gunnarsson,
komu fram margar jákvæðar hug-
myndir í máli manna, en það
drukknaði allt í ræðu Páls Vals-
sonar sem blöðin slógu upp og
þótti bersýnilega nokkuð langt
gengið. Hann spáði nefnilega að
eftir 200 ár yrði íslenskan dauð. Í
dag, ekki einni öld heldur áratug
síðar, tala viti bornir menn í alvöru
um að leggja hana niður af hag-
kvæmdarástæðum, til að auðvelda
okkur að selja hugvit okkur og list,
aðgang að ferðamannastöðum, veit-
ingahúsum og svo auðvitað í fjöl-
þjóðlegum fjármálaheimi.
Hér skal vitaskuld ekki boðuð
nein fávísleg einangrunarstefna og
enskan er komin til að vera. En
eigum við að fórna öllu fyrir þau
þægindi? Sannleikurinn er sá að
stjórnvöld hafa aldrei tekið þennan
vanda nógu föstum tökum þrátt
fyrir ýmiss konar yfirlýsingar.
Þrennt blasir við sem hægt er að
snúa sér að í dag eða í síðasta lagi
á morgun:
Í fyrsta lagi að menntamálayfir-
völd taki íslenskukennslu til gagn-
gerðrar eflingar og endurskoðunar.
Þetta á við öll skólastig, frá leik-
skólum til doktorsnáms (þar með
talin auglýsingateiknun), breyti að-
ferðum í samræmi við breytta tíma
og þá fjölþjóðlegu áreitni sem
flæðir yfir alla með nýjum sam-
félagsmiðlum, æsileikjum og öðru
slíku sem heillar æskuna. Fjölga
þarf kennslustundum og kennurum
og breyta áherslum og tækni við
kennslu jafnt kennara sem nem-
enda.
Í öðru lagi setja skýrari reglur.
m.a. rökstuddar með samanburði
við reynslu annarra ríkja af sam-
bærilegum vanda, um hlut og rétt
íslenskunnar í íslensku fjölmiðla-
umhverfi. Og að þeim reglum sé
svo í alvöru fylgt eftir.
Í þriðja lagi að stjórnvöld og
samtök atvinnulífsins geri í sam-
einingu átak til vakningarvitundar
um það sem Stefán Thorarensen
bæjarfógeti orðaði eitthvað svo í
hinni dönskuskotnu Reykjavík um
miðja nítjándu öld: Á Íslandi skal
auglýsa á íslensku! Síðan geta
menn á eftir sýnt færni sína í er-
lendum málum. En íslenskan á að
vera í fyrirrúmi. Þetta gera þær
þjóðir sem lengst hafa haft reynslu
af ferðamennsku, Spánverjar og
Ítalir, svo að einhverjir séu nefnd-
ir, sem ekki þjást af smáþjóða-
kennd.
Margt fleira mætti nefna og hef-
ur verið margbent á, eins og þýð-
ingarkerfi í hinum nýju tólum, sem
getur skipt sköpum. En á þessu er
hér hnykkt, ekki af þjóðrembu,
heldur vegna þess að í þeim menn-
ingarheimi sem hefur sig yfir
dægurþras er íslenska talin ein
merkasta sjálfstæða tunga Evrópu
og saga hennar einstök. Af þeirra
bestu manna yfirsýn þætti það
óbætanlegt glapræði ef sú kynslóð
sem nú býr á Íslandi varpaði henni
fyrir róða.
Þessar hugleiðingar eru auðvitað
að gefnu tilefni. Fyrir einum tveim-
ur áratugum var sá sem hér heldur
á penna á skíðum hér uppi í fjöllum
og það svo sem ekki í frásögur
færandi. Þarna var svokölluð
diskalyfta og þá bregður maður
setunni undir óæðri endann á sér.
Á undan mér voru tveir strákar,
annar stálpaður sem augljóslega
var að hjálpa yngri bróður sínum
4-5 ára gömlum með fyrstu tökin.
Það tókst nú ekki betur til en svo
að fljótt datt sá litli úr lyftunni, en
sá eldri sveif áfram upp eftir fjalls-
hlíðinni. Þá sagði sá litli, þegar
hann renndi augum upp til bróður
síns: „Holy moly shit.“
Íslenska – ísl-enska
Eftir Svein
Einarsson » Þeir sem halda því
fram að íslenskan sé
svo seig að hún standi
allt slíkt af sér fyrir-
hafnarlaust eru í dag
beinlínis flón.
Sveinn Einarsson
Höfundur er leikstjóri.
Veistu að eitt sinn
varst þú aðeins
draumur. Fallegur
draumur í huga Guðs.
Draumur sem rættist.
Í mínum huga er
ekkert fallegra en
þegar nýtt líf kviknar.
Þegar barn verður til
í móðurkviði og for-
eldrar, afar og ömm-
ur, systkini og ætt-
ingjar bíða svo barns-
lega spennt eftir að nýja lífið líti
loks ljós þessa heims. Fátt ef
nokkuð hrærir hjarta okkur og
gleður jafn innilega. Og við biðjum
Guð að blessa litla lífið sem við
sannarlega bindum vonir við án
þess að krefja það að sjálfsögðu
um eitt eða neitt. En bæn okkar
margra við slíkar aðstæður er að
barnið fái að dafna vel og safna
kröftum svo það megi svo fá að
vaxa umvafið kærleika og náð
Guðs undir faldi frelsarans svo það
fái að verða hans í lengd og bráð.
Lífið er svo dýrmætt
Þakklætið tekur ósjálfrátt að
streyma fram og þessi litlu líf taka
að kóróna gleði okkar og tilgang.
Guð blessi öll þau litlu líf sem enn
eiga eftir að líta dagsins ljós, for-
eldra þess, framtíð og framgang.
Svo kemur að því sem betur fer í
langflestum tilvikum
að við fáum litla
ósjálfbjarga lífið í
hendur og hjarta okk-
ar stækkar um leið til
mikilla muna og þar
myndast kærleikans
pláss sem við vissum
ekki einu sinni að
væri til. Við verðum
eitthvað svo meyr, lítil
og smá og svo auð-
mjúk í lotningu
frammi fyrir lífinu,
gjöfum Guðs og ávexti
ástarinnar.
Lífið er svo dýrmætt og flestum
svo óendanlega kært. Við biðjum
kærleikans Guð að anda sínum
góða anda á barnið og blessa það,
vernda frá öllu illu og varðveita frá
hvers konar háska og slysum. Að
hann gefi því frið í hjarta, að það
njóti umhyggju og veitist það sem
til þarf til þess að verða farsælt í
samskiptum, fái að njóta sín og
vegna vel í lífinu. Að það fái að
verða farvegur kærleika Guðs,
ljóss og friðar, trúar og vonar og
auðnist að bera þann ávöxt sem
það er kallað til. Verði vitnis-
burður um ljós Guðs, anda og verk.
Lífið er kraftaverk. Guðs gjöf
sem okkur er treyst fyrir að hlúa
og sinna svo það fái rými til að
þroskast og dafna og láta síðan
muna um sig til góðra verka í þess-
ari veröld. Lífsins andi er innblás-
inn af Guði. Stöndum því vörð um
það, virðum það og verndum og
stöndum með því.
Höldum utan um hvert annað.
Samgleðjumst og fögnum yfir líf-
inu saman. Lífið er svo dýrmætt
og okkur er ætlað að bera virðingu
fyrir því. Standa saman í sátt og
samlyndi og styðja hvert annað.
Ég á mér draum
Ég á mér draum um betra líf.
Ég á mér draum um betri heim.
Þar sem allir eru virtir, hver á sín-
um stað, í sinni stétt og stöðu. Þar
sem allir hafa jöfn tækifæri og fá
að mettast gæðum kærleikans og
sannleikans. Þar sem allir fá að lifa
í réttlæti og friði. Þar sem sjúk-
dómar, áhyggjur og sorgir eru
ekki til. Og dauðinn aðeins upphaf
að betri tíð.
Kærleikans Guð blessi líf okkar
allt. Okkar ódauðlegu sálir.
Vissirðu að þú ert leikflétta í
undri kærleika Guðs. Láttu muna
um þig og njóttu þess.
Með friðar- og kærleikskveðju.
Lifi lífið!
Draumur sem rættist
Eftir Sigurbjörn
Þorkelsson »Eitt sinn varst þú
aðeins draumur.
Fallegur draumur í
huga Guðs. Draumur
sem rættist.
Sigurbjörn
Þorkelsson
Höfundur er ljóðskáld og rithöfundur
og aðdáandi lífsins.