Morgunblaðið - 14.11.2018, Síða 15

FRÉTTIR 15Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 2018
lýðræðisríkjum konungsvelda sam-
tímans að konungurinn sem æðsti
þjóðhöfðingi felur öðrum umboð til
stjórnarmyndunar.
Miklar umræður voru í Svíþjóð
frá sjötta áratug síðustu aldar um
hvernig breyta ætti gömlu stjórn-
arskránni frá 1809 og aðlaga að nú-
tíma lýðræðisháttum sem höfðu
þróast í Svíþjóð. Stjórnarskráin frá
1809 sem var starfsgrundvöllur rík-
isstjórnarinnar, þingsins og þjóð-
höfðingjans var formlega í gildi
fram til ársins 1975. 1809 var Sví-
þjóð ekki að fullu lýðræðisríki og
það var ekki fyrr en 1918 sem lýð-
ræðið fékk til fullnustu form og við
fögnum 100 ára afmæli lýðræðisins í
ár, nánar tiltekið hinn 17. desember,
en þá eru 100 ár síðan þingið inn-
leiddi almennan kosningarétt jafnt
fyrir karlmenn og konur í Svíþjóð.
Eftir ýmsar lagabreytingar tók
fyrsta konan sæti á þingi árið 1922.
Við munum halda upp á aldarafmæli
lýðræðisins allt þetta kjörtímabil.
Þessar lýðræðisframfarir urðu
allar innan ramma stjórnskip-
unarlaganna frá 1809 en í þeim var
fyrirskipað að konungurinn leiddi
starf ríkisstjórnarinnar og væri
formlega sá sem tæki stjórnarákv-
arðanir ríkisstjórnarinnar.
Frá 1917 felur konungurinn ein-
ungis þeim aðila umboð til stjórn-
armyndunar sem nýtur trausts
þingsins. Á þeim tíma voru ekki til
þær reglur um vantraust sem nú
gilda. Sú ríkisstjórn, sem áður
missti traust þingsins í atkvæða-
greiðslu í mikilvægu máli eða við
fylgismissi í þingkosningum, sagði
þá af sér og ný stjórn var mynduð
sem naut trausts þingsins. Við töl-
um því um að þingræðið hafi náð
fram að ganga 1917 og lýðræðið ári
seinna eða 1918.
Á sjötta áratugnum voru miklar
umræður í mörg ár um hvernig
breyta ætti stjórnskipunarlögum
þannig að bókstafur stjórnarskrár-
innar endurspeglaði Svíþjóð sem
lýðræðisríki. Umræðurnar snerust
einkum um hlutverk konungs og
margar tillögur bárust frá ýmsum
aðilum. Að lokum náðist sam-
komulag milli þingflokkanna um að
innleiða nýja stjórnskipun um störf
ríkisstjórnarinnar, þingsins og kon-
ungsins. Þau lög tóku gildi 1. janúar
1975. Sumir flokkar vildu afnema
konungsveldið og innleiða lýðveldi,
aðrir vildu viðhalda konungsveldinu
og að lokum var gert samkomulag
um að viðhalda konungsveldinu með
annaðhvort konungi eða drottningu
sem þjóðhöfðingja. Mörg af fyrri
störfum konungs færðust þá til ann-
arra aðila og það féll í hlut tal-
mannsins að veita umboð til stjórn-
armyndunar. Frá þeim tíma eru
ákvarðanir ríkisstjórnarinnar tekn-
ar í nafni ríkisstjórnarinnar en ekki
konungs, dómar hæstaréttar eru til-
kynntir í nafni hæstaréttar o.s.frv.
Þannig voru gerðar umtalsverðar
breytingar að fullkomnari útfærslu
lýðræðisins innan ramma konungs-
ríkisins. 1976 veitti talmaðurinn um-
boð til stjórnarmyndunar í fyrsta
skipti skv. nýju lögunum.“
- Ég þakka talmanninum fyrir
þetta greinargóða svar. Hvar í röð
talmanna er Andreas Norlén?
„Við tókum upp fyrirkomulag
einnar þingdeildar á þinginu árið
1971 og ég er sá níundi í röð tal-
manna eftir það. Tveggja deilda
þing hóf störf 1866 og frá þeim tíma
reiknað er ég 39. persónan sem er
kjörinn talmaður. Þar áður var
þingið fjórskipt með fulltrúum að-
als, presta, borgara og bænda sem
höfðu hverjir sinn talmann. Þetta
fyrirkomulag var frá 17. öld og svo
langt aftur í tímann hef ég ekki tal-
ið.“
-Margir tala um hið fordæma-
lausa læsta ástand sem nú er uppi.
Gætir þú lýst aðeins hvaða reglur
gilda við myndun nýrrar rík-
isstjórnar?
„Lögin mæla svo fyrir að talmað-
urinn hafi samráð við fulltrúa allra
flokka á þinginu og samkvæmt hefð
eru það flokksleiðtogarnir. Talmað-
urinn ráðfærir sig einnig við vara-
talmennina, við höfum þrjá varatal-
menn kjörna af þinginu. Eftir fundi
með flokksleiðtogunum og varatal-
mönnunum leggur talmaðurinn
fram tillögu um forsætisráðherra til
þingsins sem þingið greiðir atkvæði
um innan fjögurra daga. Ef meiri-
hluti þingsins fellir ekki tillöguna er
forsætisráðherrann kjörinn. For-
sætisráðherrann tilnefnir og kynnir
síðan aðra ráðherra ríkisstjórn-
arinnar eins skjótt og auðið er,
venjulega daginn eftir að hann tek-
ur við embætti. Þá birtir hann einn-
ig stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar.
Formlega tekur ný ríkisstjórn við
völdum á ríkisráðsfundi með þátt-
töku konungs í konungshöllinni.
Konungur fer með fundarstjórn og
staðfestir að Svíþjóð hefur fengið
nýja ríkisstjórn og sú fyrri lætur þá
formlega af völdum.“
Þingið hefur hingað til
alltaf samþykkt tillögu
um forsætisráðherra
- Hefur það ekki ætíð verið svo að
þingið hefur samþykkt fyrstu tillögu
talmannsins um forsætisráðherra?
„Jú, það er hárrétt.“
- Þannig að ef tillagan um Ulf
Kristersson sem næsta forsætisráð-
herra Svíþjóðar, sem þingið greiðir
atkvæði um miðvikudaginn 14. nóv-
ember, nær ekki fram að ganga, þá
verður um sögulegan atburð að
ræða?
„Já, það er rétt. Það yrði í fyrsta
skipti sem þingið samþykkti ekki
tillögu talmannsins.“
- Núna spyr ég talmanninn per-
sónulegrar spurningar, ég heyrði
talmanninn segja að verkfærin
væru að klárast sem hann gæti not-
að í stjórnarmyndunarferlinu. Bjóst
talmaðurinn við að starfið yrði eins
erfitt og það lítur út fyrir að vera,
alla vega fyrir þá sem fylgjast með
utan frá?
„Það var ekki svo erfitt að sjá það
fyrir að við værum í alvarlegu
ástandi og að það gæti reynst örð-
ugt að mynda ríkisstjórn. Hins veg-
ar taldi ég í byrjun að við yrðum
komin lengra á veg í ferlinu en við
erum stödd á þessari stundu. Ég
bjóst við því að flokkarnir myndu
breyta stöðunni fyrr en raun hefur
orðið. Ég trúði því.“
- Ekki eiga allir flokkar formenn
eða varaformenn í nefndum þings-
ins. Hvernig gengur það fyrir sig
þegar meðlimir þingnefnda eru
valdir og formenn og varaformenn
þingnefnda kjörnir?
„Á þingi eru 349 þingmenn og
fimmtán þingnefndir auk ESB-
nefndarinnar. Hver nefnd hefur
sautján nefndarmenn og samsetn-
ing nefndanna endurspeglar hlut-
fallslega samsetningu flokkanna á
þingi. Nefndarmenn eru kjörnir
skv. tillögum flokkanna sem láta
kjörstjórn fá sína lista og síðan
leggur kjörstjórn fram tillögur um
nefndarmenn og varanefndarmenn í
heilu lagi fyrir þingið skv. hlutfalls-
reglunni. Nefndirnar sjálfar velja
formann og varaformann hverrar
nefndar og ef fleiri en einn eru í
framboði til formennsku gildir ein-
faldur meirihluti og sá nær kjöri
sem flest atkvæði fær.
En þannig hefur það ekki alltaf
verið þar sem tvær stærstu blokk-
irnar – annars vegar Alliansinn og
hins vegar rauðgrænir – hafa venju-
lega gert með sér samkomulag um
hvernig formanns- og varafor-
mannsstöður nefndanna skiptast
milli blokkanna. Menn hafa ekki
viljað að meirihlutinn á þingi tæki
allar þessar stöður og þá hafa þess-
ar blokkir skipt þeim milli flokk-
anna í þessum tveimur blokkum og
þannig var einnig gert í þetta sinn.“
Þriðji stærsti flokkurinn fékk
enga nefndarformennsku
- Já, ég tók eftir því að þessar
stöður fóru alfarið til þessara
tveggja blokka en engin til þess
flokks sem allir tala um og orðinn er
þriðji stærsti stjórnmálaflokkur Sví-
þjóðar. Í staðinn fengu minni flokk-
ar eins og t.d. Umhverfisflokkurinn
með einungis 4-5% fylgi formanns-
stöðu í nefnd.
„Það er vegna þess að Svíþjóð-
ardemókratar eiga aðild að hvorugri
blokkinni. Það fóru fram umræður
um að breyta fyrirkomulaginu og að
Svíþjóðardemókratar hefðu einnig
aðild að þessum embættum en nið-
urstaða flokkanna varð sú að betra
væri að fylgja gamla fyrirkomulag-
inu um skiptingu þessara embætta
milli tveggja stóru blokkanna.“
- Núna spyr ég talmanninn hvort
vegur þyngra; þingræðið eða van-
þóknun stærstu flokkanna á öðrum
þingflokkum?
„Ég er ekki viss um að ég skilji
spurninguna rétt, því engin mót-
setning er í þingræðinu í afstöðunni
til þess að ríkisstjórnin starfi í
trausti þingsins og enginn verður
forsætisráðherra gegn vilja meiri-
hluta þingsins. Þessar þingræð-
isreglur er ekki hægt að semja frá
sér, þær eru þarna til staðar og
standast prófraun í næstu viku.“
- Ég meina að ef ég væri leiðtogi
flokks á þingi og vildi ekki sjá full-
trúa annars flokks á þinginu sem
hefur verið lýðræðislega kjörinn, þá
er sú skoðun mín ekki æðri lýðræð-
islegum vinnubrögðum þingsins.
„Svíþjóðardemókratar hafa sömu
réttindi og allir aðrir flokkar sem
taka þátt í störfum þingsins. Þeir
eiga sína fulltrúa í öllum nefndum,
þeir taka þátt í öllum þeim um-
ræðum á þinginu sem þeir vilja vera
með í, þingmenn þeirra hafa sömu
réttindi og aðrir þingmenn. Þeir fá
sömu fyrirgreiðslu og aðstoð þings-
ins og þingmenn annarra flokka, að-
gengi að sömu tölvum, ferðaskil-
málum o.s.frv.
Þegar ég sem talmaður býð leið-
togum flokkanna til viðræðna um
myndun ríkisstjórnar ræði ég við
alla flokksleiðtoga og Jimmy Åkes-
son, formanni Svíþjóðardemókrata,
er boðið sem öðrum til þeirra við-
ræðna. Þingið sem stofnun og ég
sem talmaður meðhöndlum þing-
menn allra flokka jafnt. Síðan er
það annar handleggur hvernig
flokkarnir koma fram hver við ann-
an og þeirri spurningu verða flokk-
arnir sjálfir að gera skil.
Kosið aftur ef þingið hafnar
forsætisráðherraefni
fjórum sinnum
- Fyrir þá sem horfa á Svíþjóð í
fjarska og sjá þig koma fram í fjöl-
miðlum og skynja það sem gerist að
tjaldabaki – er einhver von í stöð-
unni, verður hægt að leysa málin?
„Ég trúi því að málin muni leys-
ast, ég trúi því að Svíþjóð fái nýja
ríkisstjórn. Talmaðurinn getur fjór-
um sinnum lagt fram tillögu um for-
sætisráðherra fyrir þingið og ef
þingið gengur gegn öllum tillög-
unum verður sjálfkrafa efnt til
aukakosninga. Skoðun mín er sú að
það væri mikill ósigur fyrir allt
stjórnmálakerfið okkar ef málin
færu það langt að efna þyrfti til
aukakosninga. Ég held að meðborg-
ararnir myndu bregðast við á frekar
neikvæðan hátt og upplifa að við
sem höfum fengið traust þeirra til
að bera stjórnmálaábyrgð getum
ekki staðið okkur og ekki leyst úr
þeirri kosninga- og þingstöðu sem
kjósendur hafa fært okkur.
Kosningaþátttakan var mjög mik-
il á alþjóðlegan mælikvarða um
87%. Ég trúi þess vegna að málin
þróist á þann veg að ríkisstjórn
verði að lokum mynduð sem tekur
við völdum. En hvenær það gerist
get ég ekki sagt til um. Á miðviku-
daginn kemur verður mikilvægur
þáttur tekinn fyrir í atkvæða-
greiðslu þingsins um forsætisráð-
herrann. Kannski leysast málin þá.
Ef ekki, þá störfum við áfram að
lausn mála.“
- Þú hefur aldrei komið til Ís-
lands. Viltu segja eitthvað að lokum
við Íslendinga?
„Nei, ég hef ekki komið til Ís-
lands … það er skortur í lífi mínu.
Mér finnst norræna samstarfið afar
mikilvægt og ég átti að vera á fundi
Norðurlandaráðs í Osló fyrir
skömmu en komst ekki vegna anna
við stjórnarmyndunarviðræður í
Svíþjóð. Ég hlakka mikið til að hitta
samstarfsfélaga mína frá þingum
annarra Norðurlandaþjóða, forseta
þinganna, og halda áfram að byggja
á því góða samstarfi sem er milli
Norðurlandanna allra.“
Andreas Norlén fæddist í Bromma í Stokkhólmi 1973 og var kjörinn á
þing fyrir Moderaterna 2006 og hefur verið þingmaður síðan. Hann er
lögfræðingur að mennt og varði doktorsritgerð í viðskiptalögfræði við
háskólann í Linköping 2004. Hann starfaði um tíma í fjölskyldufyrirtæk-
inu við blaðaútgáfu í Austur-Gautlandi. Áður en hann var kjörinn talmað-
ur sænska þingsins var hann m.a. formaður stjórnlaganefndar frá 2014
og sat í þeirri nefnd ásamt laganefnd um árabil. Hann hóf ungur að árum
afskipti af stjórnmálum og valdist fljótt til forystu í unghreyfingu Mod-
erata MUF. Hefur einnig gegnt embættum í sveitar- og lénsstjórnum.
Hóf ungur afskipti af stjórnmálum
12 ÁRA ÞINGREYNSLA
Ljósmynd/ H. Garlov
Með konungi Andreas Norlén með Karli XVI Gústaf Svíakonungi 2. október sl.