Morgunblaðið - 21.11.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 2018
Hótel rís Steypustyrktarjárn híft upp við lúxushótel sem verið er að reisa við hliðina á tónlistarhúsinu Hörpu í Reykjavík. Hótelið verður með 253 herbergi og ráðgert er að opna það á næsta ári.
Eggert
Förum aftur til árs-
ins 1980. Íslendingar
voru tæplega 227 þús-
und. Verg landsfram-
leiðsla nam alls 878
milljörðum króna á
verðlagi síðasta árs.
Það ár heimsóttu tæp-
lega 66 þúsund erlend-
ir ferðamenn landið.
Lágmarkstaxti verka-
mannalauna var tæpar
16 krónur sem jafngilda rúmum 872
krónum á verðlagi síðasta árs.
Verðbólga frá upphafi til loka árs
1980 var um 56%. Íslendingum hafði
ekki tekist vel upp við að tryggja
stöðugleika í efnahagsmálum og allt
frá 1971 hafði verðbólgudraugurinn
herjað á landsmenn. Verðbólga var
krónísk. Árin 1980, 1981 og 1982 var
verðbólga alltaf yfir 50% og árið
1983 var verðbólga 84% og fór á
tímabili upp í 130%. Á sex árum frá
1980 til loka árs 1985 liðlega ell-
efufaldaðist verðlag – hækkaði um
meira en 1.000%. Myntbreytingin
árið 1981 skipti engu en þá voru
felld brott tvö núll af verðgildi krón-
unnar, þannig að 100 gamlar krónur
urðu að 1 nýkrónu.
Hrunadans í tuttugu ár
Íslenskur veruleiki einkenndist af
gengisfellingum og til að „lina“
sársaukann töluðu stjórnmálamenn
um gengissig og gengisaðlögun.
Gengi krónunnar var helsta stjórn-
tæki efnahagsmála. Vanda útflutn-
ingsgreina – ekki síst útgerðar og
fiskvinnslu – var velt
yfir á almenning með
reglulegum gengisfell-
ingum. Óhagkvæmni
og stöðnun í sjávar-
útvegi, fyrir innleið-
ingu kvótakerfisins,
var þungur baggi sem
launafólk þurfti að
bera í formi lakari lífs-
kjara. Hækkun launa
var brennd á báli óða-
verðbólgu.
Eftir hrunadans í
tuttugu ár, á áttunda
og níuna áratug síðustu aldar, voru
aðilar vinnumarkaðarins búnir að fá
nóg. Þeir tóku málin í sínar hendur,
Einar Oddur Kristjánsson, formað-
ur Vinnuveitendasambandsins, Ás-
mundur Stefánsson, formaður ASÍ,
og Guðmundur J. Guðmundsson,
formaður Dagsbrúnar, lögðu grunn-
inn að þjóðarsáttarsamningunum í
febrúar 1990. Markmiðið var að
treysta undirstöður atvinnulífsins
og rjúfa víxlverkun verðlags og
launa. Komið var í veg fyrir að verð-
bóga æti launahækkanir upp.
Hægt og bítandi tókst að leggja
grunn að nýju framfaraskeiði á síð-
ustu árum 20. aldarinnar. Meiri
festa komst á ríkisfjármálin, kvóta-
kerfi í sjávarútvegi leiddi til auk-
innar hagkvæmni og arðsemi,
samningurinn um Evrópska efna-
hagssvæðið opnaði áður óþekkta
möguleika og styrkti efnahagslega
stöðu landsins.
Hættur og gamlar grillur
Þrátt fyrir alvarleg áföll í kjölfar
falls bankanna 2008 hefur íslenskt
samfélag gjörbreyst frá árinu 1980
og lífskjör eru allt önnur og betri.
Ísland er í hópi mestu velmeg-
unarsamfélaga í heimi og skiptir
engu hvaða mælikvarða stuðst er
við.
Síðustu ár hafa verið Íslend-
ingum sérlega hagfelld í flestu.
Staða ríkissjóðs er sterk og kaup-
máttur launa hefur aldrei verið
meiri. Lífskjör langflestra lands-
manna hafa batnað verulega þótt
enn glími sumir við fjárhagslega
erfiðleika. Markmið komandi kjara-
samninga hlýtur fyrst og síðast að
miða að því að styrkja stöðu þeirra
sem lakast standa um leið og stöð-
ugleiki síðustu ára er endanlega
festur í sessi.
Í velgengni felast hins vegar
hættur og gamlar grillur fá stund-
um nýja vængi. Herskáar yfirlýs-
ingar um stéttabaráttu eru endur-
ómur fyrri tíma. Athafnamenn og
fyrirtæki eru tortryggð. Kapítal-
ismi – frjáls markaðsbúskapur –
með sínum „endalausa hagvexti“, er
sagður leiða Íslendinga og mann-
kynið allt til glötunar. Vegna þessa
er því haldið fram að koma verði
böndum á frjáls viðskipti og tak-
marka hinn „endalausa hagvöxt“.
Þegar horft er á hálftómt glasið
blasa endimörg hagvaxtarins við.
Verri lífskjör án hagvaxtar
Árið 1980 nam verg lands-
framleiðslan hér á landi um 878
milljörðum króna á verðlagi síðasta
árs. Þetta jafngilti tæpum 3,9 millj-
ónum króna á hvern Íslending. Á
þeim 38 árum sem liðin eru hefur
Íslendingum fjölgað um 111 þúsund
og á síðasta ári nam lands-
framleiðslan um 2.615 milljörðum
króna eða rúmlega 7,7 milljónum á
hvern íbúa. Án hins „endalausa hag-
vaxtar“ hefði landsframleiðslan á
mann aðeins numið tæpum 2,6 millj-
ónum króna – nær 1,3 milljónum
króna minna að raunvirði en 1980.
Þetta þýðir einfaldlega að án hag-
vaxtar hefðu lífskjör hér á landi
versnað. Velferðarkerfið stæði á
brauðfótum. Möguleikar okkar að
halda úti öflugu samtryggingakerfi,
heilbrigðis- og menntakerfi væru
ekki fyrir hendi.
Bætt lífskjör samfélaga verða
ekki sótt annað en í aukna verð-
mætasköpun – hagvöxt. Stöðnun
eða minni aukning verðmætasköp-
unar, en nemur fjölgun íbúanna,
leiðir til lakari kjara. Kökusneiðin
sem kemur í hlut hvers og eins
verður minni.
Þeir sem alltaf sjá glasið hálftómt
eiga erfitt með átta sig á eðli frjáls
markaðar og skynja ekki hugvit
mannsins sem er ótakmörkuð auð-
lind. Skilja ekki samhengið milli
framboðs og eftirspurnar, hvernig
verð leikur þar lykilhlutverk.
Hugmyndasmiðir sem tala af fyr-
irlitningu um hinn „vonda hagvöxt“
kapítalismans hafa alltaf verið
blindir á drifkraft mannshugans og
framþróun í vísindum og tækni.
Hafa aldrei komist til botns í því
hvernig frjálsum markaði tekst
stöðugt að finna hagkvæmari leiðir
til framleiða lífsgæðin.
Verkefni stjórnvalda
Dómsdagsspámenn sjá ekki tæki-
færi framtíðarinnar. Dökk óveðurs-
ský byrgja þeim sýn. Við því er lítið
að gera annað en koma í veg fyrir að
þeir hafi áhrif á stefnu stjórnvalda
eða á störf aðila vinnumarkaðarins
á hverjum tíma.
Eitt helsta verkefni stjórnvalda,
hér eftir sem hingað til, er ekki að-
eins að tryggja stöðugleika í efna-
hagsmálum heldur standa þannig að
málum að til sé frjór jarðvegur
frjálsra viðskipta og hagvaxtar.
Þannig stækkum við kökuna og
komum í veg fyrir síminnkandi
sneið sem annars kæmi í hlut hvers
og eins.
Það tekur 70 ár að tvöfalda lands-
framleiðsluna ef hagvöxtur er að
meðaltali 1% á ári. Takist að
tryggja 3% vöxt efnahagslífsins tvö-
faldast verðmætin á 23 árum. Á
tæpum 18 árum tvöfaldast verð-
mætin – kakan verður tvöfalt stærri
– ef hagvöxtur er að meðaltali 4%.
Höfum við nokkuð með hagvöxt
að gera? Hver og einn verður að
svara þessari spurningu fyrir sig og
sína.
Eftir Óla Björn
Kárason » Þeir sem alltaf sjá
glasið hálftómt eiga
erfitt með að átta sig á
eðli frjáls markaðar og
skynja ekki hugvit
mannsins sem er ótak-
mörkuð auðlind.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Höfum við nokkuð með hagvöxt að gera?