Morgunblaðið - 07.01.2019, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 7. JANÚAR 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Hin kunnasaga umNewton,
eplið og þyngdar-
aflið fékk aðra
merkingu á dög-
unum þegar Tim
Cook, forstjóri Apple-tölvuris-
ans, sendi í liðinni viku frá sér
bréf til fjárfesta í fyrirtækinu.
Þar varaði hann við því að af-
koma þess á 1. fjórðungi fjár-
hagsársins 2019 yrði lakari en
áður var spáð og afleiðingarnar
voru þær að hlutabréfin féllu
svo eftir var tekið.
Cook rakti í bréfi sínu nokkr-
ar ástæður fyrir lakari afkomu,
þar á meðal að sala á snjall-
símum fyrirtækisins hefði dalað
mikið, einkum og sér í lagi í
Kína. Þar hefur Apple lagt mik-
ið undir á sama tíma og mikil
spenna ríkir í viðskiptum Kín-
verja og Bandaríkjamanna. Sú
spenna mun hafa dregið úr
áhuga kínverskra neytenda á
raftækjakaupum.
Önnur ástæða sem Cook
snerti á í bréfi sínu var einfald-
lega sú að neytendur endurnýj-
uðu snjallsímana sína ekki eins
ört og áður. Markaðsrannsóknir
benda nú til þess að snjall-
símanotendur fái sér nýjan síma
að jafnaði á þriggja ára fresti í
stað tveggja ára áður. Þetta er
þó ekki ófyrirséð þróun í ljósi
þess að nýjungarnar sem fylgja
hverri kynslóð síma eru nú ekki
eins byltingarkenndar og þegar
snjallsímarnir komu fyrst á
markaðinn.
Vandræði Apple sýna að
meira að segja stærstu risarnir í
tækniiðnaðinum eru ekki
óskeikulir, en svo
virðist stundum
sem verðmæti
stærstu fyrirtækj-
anna á þeim mark-
aði geti varla farið
nema upp á við,
jafnvel þótt raunin hafi fremur
verið sú að risar gærdagsins eru
ekki endilega þeir sem lifa
morgundaginn af. Saga Apple
sem fyrirtækis sýnir einna
gleggst að gæfuhjólið getur tek-
ið marga snúninga.
Þannig hefðu fáir átt von á því
fyrir tuttugu árum að Apple yrði
fyrst fyrirtækja til þess að vera
verðmetið á meira en eina billj-
ón bandaríkjadala, líkt og gerð-
ist í haust. Aðrir tæknirisar,
eins og Google, Amazon og
Facebook, hafa einnig tútnað út
að verðmæti á síðustu árum,
stundum án þess að ljóst sé að
fullu á hverju sú háa verðlagn-
ing byggist.
Fall Apple, sem samtals nem-
ur um þriðjungi frá því í október
síðastliðnum, er áminning um að
fjárfestar þurfa að umgangast
hlutabréfamarkaðinn af varúð.
Síðustu fréttir af fyrirtækinu
minna einnig á að ýmsir spá því
nú að framundan sé samdráttur
í efnahagslífi Bandaríkjanna og
er árið 2020 gjarnan nefnt í því
sambandi. Um leið verður að
hafa í huga að telji fjárfestar að
samdráttur sé framundan þá
eru auknar líkur á að það stytt-
ist í að hann verði að veruleika.
Fyrir Íslendinga hefur þetta
þýðingu, rétt eins og fyrir aðra,
því að samdráttur í Bandaríkj-
unum hefur áhrif svo að segja
um allan heim.
Apple sendir frá sér
viðvörun sem kann
að vera vísbending
um annað og meira}
Samdráttarmerki
Tölvu- og net-glæpir hafa
færst mikið í vöxt
og um leið verður
erfiðara að átta sig
á svikunum. Í
Morgunblaðinu á föstudag var
greint frá því að á liðnu ári hefðu
netþrjótar um heim allan líklega
haft meira upp úr glæpastarf-
semi sinni en framleiðendur
ólöglegra fíkniefna.
Í fréttinni var haft eftir Her-
manni Þ. Snorrasyni, sérfræð-
ingi hjá Landsbankanum, að lít-
ið væri vitað um umfang net-
glæpa á Íslandi í krónum talið.
Hins vegar væri ljóst að til-
raunum til fjársvika hefði fjölg-
að mjög, þær beindust bæði að
fyrirtækjum og einstaklingum
og ýmsum brögðum væri beitt.
Athyglisvert er að lesa lýs-
ingar Hermanns á því hvað net-
glæpamenn eru farnir að bera
sig fagmannlega að. Starfsemi
þeirra sé eins og hver annar iðn-
aður. Sem dæmi má taka svo-
kallaðar fyrirmælafalsanir, til-
hæfulaus boð, sem
berast í tölvu-
póstum.
„Það var í fyrsta
sinn í júní síðast-
liðnum sem við
sáum fyrirmælafölsun á lýta-
lausri íslensku, heilu setning-
arnar og samskiptin. Því hefur
stundum verið haldið fram að ís-
lenskan sé svolítið að bjarga
okkur og kannski var þetta
þannig en þetta breytist hratt,“
segir Hermann. „Við sjáum það
hjá okkar viðskiptavinum þegar
við rannsökum mál ásamt lög-
reglunni, að hrappar hafa kom-
ist inn í póstsamskipti og fylgst
með þeim í marga mánuði án
þess að grípa til athafna. Þannig
geta þeir sett sig inn í orðaval,
setningaskipan, málfarsnotkun
og fleira. Þetta er því ekkert
Google-translate lengur.“
Þetta er nokkuð óhugnanleg
lýsing og ástæða til að gæta
fyllstu varkárni í peningamálum
á netinu því að ekki er allt sem
sýnist.
„Þetta er því ekkert
Google-translate
lengur“ }
Umfang netsvika eykst
Á
ramót eru tími upprifjana á því
sem liðið er samhliða heitstreng-
ingum fyrir komandi ár. Eðli
málsins samkvæmt fyllast allir
fjölmiðlar af upprifjunarumfjöllun
hvers konar, hvort sem um er að ræða upp-
rifjun á sigrum og ósigrum, tíðindum og ótíð-
indum. Undir stækkunarglerinu er allt mann-
lífið, stjórnmálin, viðskipti og efnahagslíf,
menning og íþróttir.
Einn þeirra þátta sem taka fyrir málefni líð-
andi árs er Kryddsíld stöðvar 2, en þar sátu að
venju formenn þeirra stjórnmálaflokka sem
sæti eiga á Alþingi og ræddu liðið ár. Eitt um-
ræðuefna var Klausturmálið sem vægast sagt
hefur skekið þjóðfélagið. Athygli mína vöktu
ummæli fjármálaráðherra og formanns Sjálf-
stæðisflokksins sem kvaðst vera orðinn hund-
leiður á þessari umræðu sem hann sagði venjulegt fólk
ekki fá neitt út úr. Sagði hann umræðuna standa í vegi fyr-
ir því að stjórnmálin færu að skila sínu í þágu fólksins í
samfélaginu. Sagði hann ekkert gerast í öðrum málum á
meðan Klausturmál væri á dagskrá.
Þetta er ömurlegt mál, um það erum við líklega öll sam-
mála. Þetta er hins vegar ekki mál sem er bara hægt að
sópa undir teppi því eftir stendur fjöldi einstaklinga sem
beint eða óbeint biðu tjón af ölæði sexmenninganna. Þá var
einnig í ölæðinu að finna ummæli a.m.k. tveggja ein-
staklinga á meintu broti á hegningarlögum, meintu broti
þeirra sem og þess sem orðinn er hundleiður á umræðunni.
Það kann að vera skiljanlegt að formaður
Sjálfstæðisflokksins sé orðinn leiður á umræðu
um ölæðið á Klaustri en það sem átti sér stað
þarna fer samt ekkert þó að því sé sópað undir
teppið. Það verður að hreinsa til, það verður að
kanna ruslið sem sópa skal undir teppið og það
hvort þurfi að bæta fyrir sóðaskapinn. Tilraun
formanns Sjálfstæðisflokksins til að fela ruslið
er reyndar klassísk á þeim bænum enda vill
hann sjaldnast að framkvæmd sé rannsókn á
óþægilegum málum er kunna að tengjast hon-
um og hans störfum eða öðrum er honum
tengjast en þetta er bara ekki svona auðvelt.
Það kemur ekki síst til af því að fjórir af þeim
sex sem á Klaustri sátu hafa ákveðið að fram-
lengja líf þess um nokkra hríð með málshöfð-
unum. Þá hafa jafnframt þeir er komu að um-
ræðu um skipan Geirs Haarde í sendiherra-
stöðu tafið lögbundna afgreiðslu stjórnskipunar- og
eftirlitsnefndar Alþingis á þeim þætti máls og meint loforð
um greiða fyrir þá skipan.
Fólkið í samfélaginu á rétt á að þingmenn og ráðherrar
sinni sínum störfum. Ég treysti mér vel til að sinna áfram
öðrum málum á þingi meðfram þessu máli og ég vona að
formaður Sjálfstæðisflokksins treysti sér til að sinna sínum
störfum þrátt fyrir umræðu um óþægileg mál. Til þess vor-
um við kosin og ég tel víst að landsmenn vænti þess að við
sinnum öllum málum, ekki bara þeim sem við nennum.
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Hundleiður á umræðunni
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar. helgavala@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Það eru blikur á lofti á vinnu-markaði, samningar á al-menna markaðinum lausirfrá áramótum og þrjú öflug
verkalýðsfélög hafa þegar vísað
kjaradeilu sinni við Samtök atvinnu-
lífsins til ríkissáttasemjara. Næsti
sáttafundur er boðaður á miðviku-
daginn og má reikna með að á allra
næstu dögum og vikum muni skýrast
hvaða stefnu kjaraviðræðurnar taka
eða hvort einstök félög líta svo á að
þær séu árangurslausar og grípa til
þess neyðarúrræðis að draga fram
verkfallsvopnið.
Ef viðræðurnar sigla á endastöð
þrátt fyrir sáttamiðlun ríkissátta-
semjara og stefnir í átök á vinnu-
markaði, getur atburðarásin orðið
hröð og aðdragandinn að átökum
stuttur. Stéttarfélögin hafa þó ekki
frítt spil heldur verða að uppfylla fjöl-
mörg skilyrði vinnulöggjafarinnar ef
boða á til vinnustöðvunar og það
verður ekki gert nema hún hafi verið
samþykkt í leynilegri atkvæða-
greiðslu meðal félagsmanna.
Ekki er heldur heimilt að boða
til verkfalls um hvaða kröfur sem er
að því er fram kemur í skýringum
sem ASÍ hefur tekið saman um
vinnustöðvanir. Verkfallið beinist
gegn viðsemjandanum og snýst um
framgang krafna vegna endurnýj-
unar kjarasamnings sem deilt er um.
Grundvallarskilyrði lögmætrar
vinnustöðvunar er að þeir sem kröf-
unni er beint að geti orðið við henni.
Það gefur því augaleið að stéttarfélag
geta t.d. ekki boðað verkfall gegn fyr-
irtækjum innan vébanda SA vegna
krafna sem beint er að stjórnvöldum
s.s. um skattalækkanir.
Þyngjast skref fyrir skref
Áður en ákveðið er að boða til
kosninga um verkfall þarf deilunni að
hafa verið vísað til sáttameðferðar.
Reynist hún árangurslaus að
mati deilenda geta stéttarfélögin haf-
ið undirbúning að kosningu um boðun
verkfalls, hvort heldur sem er til alls-
herjarverkfalls eða vinnustöðvana af
ýmsum toga, skæruverkfalla ákveð-
inna hópa, aðgerða sem gripið er til í
áföngum og sem þyngjast skref fyrir
skref, t.d. með því að leggja niður
vinnu ákveðna daga eða í ákveðinn
tíma dags, setja á yfirvinnubann, láta
verkfallið ná til einstakra fyrirtækja
sem eru á því samningssviði sem
kjaradeilan snýst um og eru aðilar að
deilunni o.s.frv.
Skv. upplýsingum Magnúsar M.
Norðdahl, lögfræðings ASÍ, hefur
margoft reynt á það fyrir Félagsdómi
til hvers konar aðgerða verkalýðs-
hreyfingin getur gripið og ljóst að
möguleikarnir eru margir. Þekkt
dæmi er frá árinu 1965 þegar Tré-
smiðafélag Reykjavíkur boðaði verk-
fall félagsmanna sem unnu við hús-
byggingar við tilteknar götur í
Árbænum en það náði ekki til ann-
arra trésmiða við aðrar byggingar.
Félagsdómur taldi verkfallið lögmætt
þrátt fyrir að það einskorðaðist við
landfræðilega takmarkað svæði.
Ef samþykkt er í atkvæða-
greiðslu að boða til verkfalls þarf þeg-
ar úrslitin liggja fyrir að tilkynna rík-
issáttasemjara, og þeim sem verk-
fallið beinist gegn, niðurstöðuna með
sjö sólarhringa fyrirvara.
Tvær leiðir standa til boða þegar
kosið er um verkfall. Annars vegar að
hafa almenna leynilega atkvæða-
greiðslu um verkfallsboðunina meðal
félagsmanna og þá þurfa að lágmarki
20% þeirra að greiða atkvæði og
meirihluti þeirra að samþykkja tillög-
una um verkfall. Hinn kosturinn er sá
að viðhafa almenna leynilega póst-
atkvæðagreiðslu meðal félagsmanna.
Þá er engin krafa gerð um lágmarks-
þátttöku og gildir niðurstaða hennar
óháð þátttöku.
Bókun um rafrænt kjör
Vinnulöggjöfin fjallar ekkert um
rafrænar kosningar en árið 2017
gengu ASÍ og SA frá sérstakri bókun
hjá ríkissáttasemjara sem getur
reynst þýðingarmikil um að heimilt
verði að viðhafa almenna leynilega
rafræna atkvæðagreiðslu um boðun
vinnustöðvunar, sem hefði sömu rétt-
aráhrif og þegar um póstatkvæða-
greiðslu er að ræða.
Ragnar Þór Ingólfsson, formað-
ur VR, hefur talað fyrir skæruverk-
föllum fremur en allsherjarverkföll-
um í aðdraganda kjaradeilunnar.
Sömu skilyrði þarf þó að uppfylla ef
farið er í skærur. Ef vinnustöðvunin
nær eingöngu til ákveðins hóps fé-
lagsmanna eða starfsmanna á vinnu-
stað ráða félögin því hvort aðeins
þessir starfsmenn greiða atkvæði um
heimild til aðgerða eða hvort efnt er
til allsherjaratkvæðagreiðslu meðal
allra félagsmanna á kjörskrá um
verkfallsboðunina. Ef eingöngu þeir
félagsmenn sem verkfall næði til
kjósa um það þarf fimmtungur at-
kvæðisbærra að taka þátt. Ef hins
vegar efnt er til almennrar leyni-
legrar póstatkvæðagreiðslu, vænt-
anlega með rafrænum hætti, meðal
allra félagsmanna um staðbundnar
aðgerðir er ekkert skilyrði sett um
lágmarksþátttöku. Þá ræður einfald-
lega meirihlutinn því hvort farið er í
aðgerðir eða ekki. Þá blasir við sá
möguleiki að launamenn í félaginu
sem ekki eru á leið í verkfall ráði því í
atkvæðagreiðslu hvort aðrir félagar
þeirra leggja niður störf.
Þessi leið var farin í deilu Flug-
freyjufélagsins og ASÍ við Primera
flugfélagið á sl. ári en þá var allsherj-
arpóstatkvæðagreiðsla meðal allra
félagsmanna í Flugfreyjufélaginu um
vinnustöðvun flugfreyja hjá Primera.
Aðdragandi átaka
gæti orðið stuttur
Morgunblaðið/Hari
Fyrsti maí Samningar meirihluta launþega í félögum innan ASÍ eru lausir
frá áramótum. Ný forysta verkalýðsfélaga hefur boðað harða kjarabaráttu.