Morgunblaðið - 28.02.2019, Side 13

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2019 13SJÓNARHÓLL
Ert þú í
sambandi?
V E R K F R Æ Ð I S T O F A
R
áð
gj
öf
ve
gn
a
hr
að
hl
eð
sl
us
tö
ðv
a
fy
rir
fy
rir
tæ
ki
og
sv
ei
ta
rfé
lö
gBÓKIN
Sumir markaðsgreinendur vilja
meina að því stærri og eldri sem fyr-
irtæki verða, því meiri sé hættan á
að dagar þeirra séu taldir. Máli sínu
til sönnunar benda
þeir á verðmætustu
fyrirtæki Bandaríkj-
anna í dag, sem sum
voru ekki til fyrir 20
árum, og minna á
risa á borð við East-
man Kodak eða
General Electric,
sem eitt sinn teygðu
anga sína um allan
heim en hafa í dag
skroppið saman og
orðið að nánast
engu.
Nýju fyrirtækin
ryðja sér jú til rúms
með útsjónarsemi og dugnaði, bjóða
góðar lausnir á enn betra verði og
eru snör í snúningum – ólíkt stein-
runnum risafyrirtækjum þar sem
ekkert má gera fyrr en búið er að fá
blessun hjá tíu nefndum.
Todd Hewlin og Scott Snyder vilja
þó meina að allir gamlir risar þurfi
nauðsynlega að vera sökkvandi skip.
Þeir hafa skrifað um þetta bók: Goli-
ath‘s Revenge: How Established
Companies Turn the Tables on Digi-
tal Disruptors.
Hewlin og Snyder skoða nokkur
vel þekkt dæmi úr bandarísku at-
vinnulífi til að sýna
hvernig fyrirtæki
sem orðin eru mikil
bákn geta nýtt
styrkleika sína og
orðið lipur og
lausnamiðuð. Í krafti
stærðar sinnar,
þekkingar, mann-
auðs, gagnasafna og
viðskiptatengsla
geta risarnir beislað
krafta nýjustu
tækniframfara frek-
ar en að þurfa að
bíða eftir því að
næsta Airbnb, Uber
eða Netflix komi fram á sjónarsviðið
og valti yfir þá.
Það sem meira er, þá getur fag-
fólk fylgt sömu ráðum til að verða
ekki undir á vinnumarkaði og falla
ekki á milli þilja næst þegar eitt-
hvert snjallsímaforritið snýr öllu á
hvolf og gerir heilu starfsstéttirnar
óþarfar. ai@mbl.is
Svo nýliðarnir vaði
ekki yfir allt og alla
Sveitarfélög verða almennt að fjármagna verkefni sín með þeimtekjustofnum sem lög mæla fyrir um. Skattheimta sveitarfélagagagnvart íbúum þeirra fer fyrst og fremst fram með innheimtu
fasteignaskatts og útsvars, en þau geta einnig innheimt gjald fyrir veitta
þjónustu (þjónustugjöld) ef lagaheimild er fyrir slíkri gjaldtöku. Sveitar-
félög geta jafnframt, í undantekningartilvikum, innheimt gjöld á einka-
réttarlegum grundvelli, t.d. með því að leggja á gjald í samningum sínum
við einkaaðila. Síðustu ár hefur Reykjavíkurborg innheimt svokallað
„innviðagjald“ í samningum við lóðarhafa sem hafa í hyggju þróun og
uppbyggingu á lóðum sínum. Þegar heilu hverfin byggjast upp á skömm-
um tíma er ljóst að umtalsvert fjármagn þarf til þess að standa undir
hefðbundinni þjónustu og verkefnum sveitarfélags, svo sem með því að
byggja leik- og grunnskóla og standa fyrir gatnagerð. Með innheimtu
innviðagjaldsins taka lóðarhafar þátt í þessum kostnaði með borginni.
Að undanförnu hefur nokkuð verið rætt um hvort innviðagjaldið sé
lögmætt. Fyrir liggur að gjaldið á sér ekki stoð í lögum og er því ekki um
skattlagningu eða þjónustugjald að ræða í hefð-
bundnum skilningi. Reykjavíkurborg hefur talið að
ekki þurfi lagaheimild til töku gjaldsins, þar sem
um sé að ræða einkaréttarlegan samning við lóðar-
hafa um samstarf við uppbyggingu hverfa í borg-
inni. Sigurborg Ósk Haraldsdóttir, formaður
skipulags- og samgönguráðs borgarinnar, sagði í
viðtali á Rás tvö á dögunum að enginn vafi léki á
lögmæti innviðagjaldsins. Vísaði hún í því sam-
bandi til dóms Hæstaréttar frá 2012 þar sem talið
var lögmætt af hálfu borgarinnar að úthluta lóð og
byggingarrétti á lóðinni gegn tilteknu gjaldi.
Umræddur dómur hefur aftur á móti ekki sérstaka þýðingu við mat á
lögmæti innviðagjaldsins. Fyrir það fyrsta snerist málið ekki um innviða-
gjald heldur sölu á byggingarrétti í kjölfar útboðs. Umræddur bygging-
arréttur var seldur á markaðsverði og er eðlilegt að sveitarfélög geti selt,
leigt og ráðstafað eignum sínum á markaðsverði, en slíkt telst ekki til lög-
bundinna verkefna þeirra. Innviðgjaldið er aftur á móti innheimt m.a. við
þær aðstæður þegar lóðarhafi óskar eftir því við borgina að fá að breyta
skipulagi á lóð sinni, t.d. þannig að honum verði heimilt að reisa þar íbúð-
arhúsnæði í stað atvinnuhúsnæðis. Þegar gjaldið er innheimt með þess-
um formerkjum felur það í reynd í sér endurgjald sem lóðarhafi þarf að
greiða borginni fyrir að fá að breyta skipulagi á lóð sinni. Engin laga-
heimild er fyrir slíkri gjaldtöku og vekur það útaf fyrir sig spurningar að
sveitarfélag innheimti endurgjald fyrir að sinna skipulagsmálum sínum.
Jafnvel þótt litið væri framhjá því með hvaða hætti innviðagjaldinu er
komið á fót er ljóst að hið stóra álitaefni um lögmæti innviðagjaldsins
snýst um ráðstöfun þess. Fram hefur komið hjá borginni að gjaldinu sé
m.a. ætlað að mæta kostnaði sem felst í gerð nýrra gatna og lagnakerfa,
færslu gatna og lagna, gerð stíga, torga, opinna svæða, byggingu skóla
o.s.frv. Af fyrrgreindri upptalningu er ljóst að gjaldinu á að ráðstafa að
stórum hluta til lögbundinna verkefna Reykjavíkurborgar, eins og t.d.
byggingar skóla. Skýrt kemur fram í lögum um grunnskóla að stofn-
kostnaður skólamannvirkis greiðist af viðkomandi sveitarfélagi. Bygg-
ing skólamannvirkja er því tvímælalaust verkefni sem borgin þarf sjálf
að fjármagna með sínum almennu tekjustofnum og er hæpið að láta
einkaaðila taka þátt í þeim kostnaði. Þá er innviðagjaldinu einnig ætlað
að standa undir verkefnum sem eru nú þegar fjármögnuð með öðrum
tekjustofnum, t.d. gatnagerðargjaldi. Í lögum um gatnagerðargjald
kemur fram að verja eigi gjaldinu til gatnagerðar í sveitarfélaginu og til
viðhalds gatna og annarra gatnamannvirkja. Gatnagerðargjaldið er í
lögum skilgreint sem skattur og kemur því nokkuð á óvart að hluti inn-
viðagjaldsins eigi að ná til gatnagerðar, sem nú þegar er fjármögnuð
með þessum sérstaka skatti. Má í raun velta fyrir sér hvort innheimta
innviðagjaldsins að þessu leyti sé viðbótarskattlagning, án lagaheim-
ildar.
Trausti Fannar Valsson, dósent í lögfræði
við Háskóla Íslands, hefur sagt í fræðiriti sínu
um sveitarstjórnarrétt að tekjuöflun sveitarfé-
laga á einkaréttarlegum grundvelli eigi aðeins
við í undantekningartilvikum og verði starf-
semi sem telst til hefðbundinna verkefna sveit-
arfélaga almennt ekki fjármögnuð á slíkum
grunni. Segir hann nánar tiltekið á bls. 228 í
umræddu riti: „Mikilvægt er […] að hafa í huga
að ákvörðun um endurgjald fyrir þjónustu
sveitarfélaga eða starfsemi sem telst falla að
hefðbundnum verkefnum þeirra verður al-
mennt ekki byggð á einkaréttarlegum grunni.“
Til að draga framangreint saman má segja að ekki sé hægt að amast
við því þegar sveitarfélög innheimta gjöld á einkaréttarlegum grundvelli
þegar gjaldtakan er í tengslum við starfsemi sem ekki telst til lögbund-
inna (eða hefðbundinna) verkefna sveitarfélags. Innviðagjaldið gengur
aftur á móti miklu lengra og virðist að stærstum hluta eiga að standa
undir slíkum verkefnum. Af fyrrgreindri umfjöllun má vera ljóst að slíkt
er afar hæpið og verður að ætla að sveitarfélög verði að láta sér nægja
lögbundna tekjustofna til að sinna þeim verkefnum sínum.
Að lokum má velta því fyrir sér hver séu útmörk röksemda Reykjavík-
urborgar varðandi innheimtu innviðagjaldsins. Ekki er hægt að skilja
röksemdir borgarinnar öðruvísi en að hún telji sig geta staðið fyrir hvers
kyns einkaréttarlegri gjaldtöku, á meðan mælt er fyrir um hana í samn-
ingi. Með þessum rökum mætti fræðilega hugsa sér að innviðagjaldið
gæti orðið svo hátt að það gæti fullfjármagnað öll verkefni Reykjavíkur-
borgar. Slík niðurstaða væri að sjálfsögðu afar einkennileg, en þó má
spyrja sig, meira í gamni en alvöru: Þarf Reykjavíkurborg útsvar ef hún
getur innheimt nógu hátt innviðagjald?
Vafasamt innviðagjald
LÖGFRÆÐI
Víðir Smári Petersen
lögmaður á Lex
”
Engin lagaheimild er
fyrir slíkri gjaldtöku og
vekur það út af fyrir sig
spurningar að sveitarfé-
lag innheimti endurgjald
fyrir að sinna skipulags-
málum sínum.