Morgunblaðið - Sunnudagur - 31.03.2019, Blaðsíða 15

31.3. 2019 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15
Ég fann fyrir því frá því ég varbarn að ég var ekki eins oghinir og vissi alltaf að ég væri
öðruvísi manneskja. Það var afgreitt
þannig að ég væri jú bara skrýtin og
þá bara var það þannig. Af því mér
gekk ágætlega í skólanum og hegð-
aði mér ekkert ofsalega illa var ég
bara látin sigla í gegn,“ segir Kristj-
ana Jónsdóttir sem greindist með
einhverfu um fertugt en hún er 45
ára gömul.
„Ég var oft kölluð prófessor, þótti
ekki segja réttu hlutina og vera utan
við mig en aldrei var minnst á að ég
gæti mögulega verið einhverf. Þjóð-
félagið var svo lokað með margt á
þessum árum; annaðhvort var fólk
eðlilegt eða bara skrýtið. Það hefði
breytt miklu, veit ég, fyrir mig, ekki
síst félagslega, og einnig foreldra
mína og bróður að vita að ég væri
einhverf og auðveldað líf okkar.
Ég hefði viljað kunna betur að
eiga í samskiptum en fyrir mig eru
þær sérstaklega erfiðar allar þessar
óskrifuðu reglur. Það er auðvitað
enn erfitt að lesa í þær.“
Menntaskólaárin voru Kristjönu
auðveldari en í grunnskóla.
„Í menntaskóla hafði maður ein-
hvern veginn leyfi til að vera maður
sjálfur, hvort sem maður var skrýt-
inn eða ekki. Ég var í MS og útskrif-
aðist 1993. Þar voru allir mismikið
skrýtnir og raunar allir að keppast
við að vera skrýtnir frekar en hitt.“
Kristjana á son sem greindist ein-
hverfur löngu á undan henni þannig
að hún þekkti til einkenna, en aðeins
hjá drengjum. Það kom ekki upp að
hún væri einhverf fyrr en hann var
að nálgast tvítugt.
„Á þeim tímapunkti var ég oft búin
að vera inni á geðdeild en þarna hafði
ég lent í vandræðum í samskiptum
við lögregluna þar sem þeir beittu
mig fangbrögðum. Einhverfum þyk-
ir mjög óþægilegt að láta snerta sig
og ég upplifði mikla vanlíðan við
þessi samskipti. Ég var einfaldlega
talin klikkuð en einu og hálfu ári síð-
ar komu þeir með ákæru til mín. Í
framhaldinu fór ég í greiningu á geð-
deild sem tók tvær vikur þar sem ég
fór í gegnum alls konar próf.“
Hverju breytti það fyrir þig að fá
greiningu?
„Líðan mín er betri og fyrst og
fremst er ég öruggari með sjálfa
mig, ég veit að það er ekkert að því
að vera sú sem ég er og ég veit af
öðrum sem hafa lent í þessari stöðu.
Þetta er svona að sættast við sjálf-
an sig og þá verður maður ánægðari.
Þegar ég lendi í einhverjum að-
stæðum í dag hjálpar það mér að vita
þetta og um leið verða mínir eigin
fordómar fyrir sjálfri mér minni. En
það tekur líka tíma að læra að lifa
með einhverfu. Ég hef verið svo
heppin að vera með góðan sálfræð-
ing, Ásdísi Bergþórsdóttur á sál-
fræðistofunni Krossgötum. Við get-
um orðað þetta þannig að líf mitt er
lygnara og ég er miklu sáttari.
Ég tala opinskátt um þetta og ef
fólk getur ekki tekið því verður það
bara að eiga það við sjálft sig en í
flestum tilfellum fæ ég mjög jákvæð
viðbrögð.“
Hvað finnst þér mikilvægt að fólk
viti um konur á einhverfurófi?
„Konur á einhverfurófi eru oft
þessar hlédrægu konur sem halda
sig til baka, þessar ofurfeimnu eða
þá þessar rosalegu „skessur“ sem
eru út á við. Líka að við erum allar
mjög ólíkar.“
Kristjana er í dag í atvinnu með
stuðningi og vinnur við skúringar en
hún er með BA í íslensku og 45 ein-
ingar í bókmenntum. Hún segir mið-
ur að fólk á einhverfurófi fái oft ekki
vinnu í samræmi við menntun sína.
„Fólk þarf að vita af okkur, að við er-
um manneskjur með okkar áhuga-
mál og hæfileika og við plumum okk-
ur alveg í þjóðfélaginu eins og aðrir.
Við höfum hæfileika til að sjá fyrir
okkur og mennta okkur. Það er allt
of mikið um það að konur á ein-
hverfurófinu séu á örorkubótum. Við
getum miklu meira en það og ég vil
að við séum sýnilegri. Hluti af þess-
um sýnileika er að við séum greindar
fyrr.“
Líf mitt er lygnara
„Ég var oft kölluð prófessor, þótti
ekki segja réttu hlutina og vera utan
við mig en aldrei var minnst á að ég
gæti mögulega verið einhverf.“
Morgunblaðið/Hari
Kristjana Jónsdóttir
segist miklu sáttari við
líf sitt eftir að hafa feng-
ið einhverfugreiningu
en það hefði hjálpað
mikið að greinast fyrr.
Það bjargaði lífi mínu að fágreiningu, allt í einu fór ég aðsetja hlutina í samhengi“ seg-
ir Kristín Vilhjálmsdóttir þýðandi
sem er 46 ára gömul en hún var 34
ára þegar hún greindist einhverf.
Var það í kjölfar þess að sonur henn-
ar fékk einhverfugreiningu, en það á
við um fjórar af þeim fimm konum
sem blaðamaður Sunnudagsmogga
hitti; greining sonar verður til að
móðir greinist.
Við þessi tímamót fór Kristín að
lesa sér til um einhverfu og ýmis
púsl féllu í réttar skorður.
„Ég ákvað að ræða við konuna
sem greindi strákinn minn og hún
sagði; „Veistu, ég var hálfpartinn að
bíða eftir að þú kæmir.“ Kristín seg-
ir að á þeim 14 árum sem liðin eru
frá því hún greindist hafi hún fundið
fyrir sterkri samfélagsábyrgð, að
tala um einhverfuna.
„Það geta ekki allir á einhverfu-
rófinu tjáð sig mikið, en ég get það,
og það er fullt af stelpum og konum
þarna úti sem hafa ekki fengið grein-
ingu og aðstoð. Þær eru jafnvel með
alls konar vitlausar greiningar og ef
ég get talað um þetta og geri það
ekki, þá finnst mér ég bregðast.“
Hvað er það að þínu mati sem
kemur í veg fyrir að konur greinast?
„Þekkingarleysi og fordómar.
Konur sem jafnvel grunar að þær
séu á einhverfurófi upplifa þekking-
arleysi. Svo er sterkur þáttur að það
er gjarnan sagt að fólk geti ekki ver-
ið á rófinu ef það er hlýlegt og sýni
samkennd. Það er mikið bull því róf-
ið er svo víðtækt og þegar einhverf
manneskja virðist vera köld og sýnir
ekki samkennd er það oft þannig að
samkenndin verður svo yfirþyrm-
andi að viðkomandi verður að loka
sig af og fá að gráta í einrúmi.“
Kristín bendir á að þau umönn-
unarhlutverk sem konur eru settar í
hafi líka áhrif.
„Félagsleg mótun kvenna frá
unga aldri er þannig að það er búist
við að við föllum inn í ákveðin hlut-
verk. Við tökum ábyrgð á börnum,
veikum ættingjum og við reynum að
sinna þessum fyrirframgefnu hlut-
verkum en það tekur frá okkur alla
orku og gerir okkur jafnvel veikar.“
Kristín segir að sjálf hafi hún allt-
af verið að reyna að falla í normið,
gera eins og hinar stelpurnar.
„Ég tók það alltaf mjög nærri mér
ef ég rak mig á veggi félagslega en
núorðið þá bara yppi ég öxlum og það
er allt í lagi og partur af því að mér
finnst miklu auðveldara að umgang-
ast fólk er að ég veit hvar mín mörk
liggja og hleypi fólki ekki yfir þau.“
Kristín telur mjög mikilvægt að
samfélagið sé meðvitað um nokkur
atriði til að auka líkurnar á að konur
greinist.
„Ef drengir greinast, þá ætti að
skoða konurnar í fjölskyldunni líka;
hvað með mömmurnar, systur, ömm-
ur og svo framvegis, getur verið að
þær séu ógreindar? Þá er spurning
hvort við erum að greina orsök og af-
leiðingar rétt og ég nefni sem dæmi
kvíðagreiningar. Ég ræddi við kenn-
ara um daginn og í hennar bekk voru
11 krakkar greindir með kvíða, níu
þeirra stelpur. Hún velti fyrir sér
hvort það væri verið að greina orsök
eða afleiðingar, hvort kvíðinn væri af-
leiðing af einhverju öðru sem yrði að
skoða betur og þetta er mjög algengt
með einhverfuna, þar sem kvíðinn er
afleiðing af honum. Íslenskir læknar
eru of mikið í því að greina bara af-
leiðingarnar, meðhöndla þær en
skoða ekki gruninn. Ég var sjálf
greind með kvíðaröskun og tók lyf í
20 ár sem gerðu ekkert fyrir mig.“
Þegar Kristín greindist fyrst fann
hún að ekki voru allir tilbúnir að
heyra hana ræða greininguna op-
inskátt.
„Einn hommavinur minn sagði
mér að ég þyrfti ekkert að tala um
þetta. Ég horfði á hann og spurði
hvort hann vildi fara aftur inn í skáp-
inn.“ Kristín hlær en segir að upp-
lifun hennar sé eins og hún hafi verið
inni í skáp og það að mega ekki tala
um þetta sé eins og ætla aftur inn í
skápinn.
„Fyrst og síðast er afar brýnt að
konur á einhverfurófi fái strax að-
stoð þegar þær eru ungar. Ungar
stúlkur með einhverfu geta lent í alls
kyns ógæfu, misnotkun, einelti,
nefndu það. Sjálf var ég barin eins
og harðfiskur í skóla, þannig var
það, og það var ekki fyrr en ég fór í
menntaskóla sem það breyttist. Þá
var ég ákveðin í að nú skyldi ég eign-
ast vini og verða vinsæl. Á þeirri leið
rak ég mig að sjálfsögðu líka á fullt
af veggjum en það tókst og ég á fullt
af góðum vinum úr menntaskóla.
Mér er það hjartans mál að við
finnum þessar stelpur, hjálpum
þeim áfram, lyftum þeim aðeins upp
þannig að þær lendi ekki í öllum
þessum viðbjóði heldur komist út í
atvinnulífið og samfélagið, það lang-
ar enga þeirra að enda á örorkubót-
um.“
Bjargaði
lífi mínu
„Félagsleg mótun kvenna
frá unga aldri er þannig að
það er búist við að við föll-
um inn í ákveðin hlutverk.“
Kristín Vilhjálmsdóttir segir of algengt
að einhverfar konur fái ekki greiningu
því þær kunni að sýna samkennd.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon