Skessuhorn - 23.06.2004, Blaðsíða 11

^saunub.
MIÐVIKUDAGUR 23. JUNI 2004
11

Sveinbjöru l 'yjólj'sson
Hátíðarrœða flutt á 17.júní í Borgamesi
Sveinbjöm Eyjólfsson
I oddviti í Borgarfjarðarsveit
flutti hátíðarræðu á þjóðhá-
tíðarsamkomu í Borgamesi í
liðinni viku. Góður rómur
var gerður að ræðu Svein-
bjöms og þess farið á leit við
Skessuhom að ræða hans
yrði birt hér í blaðinu.
Sveinbjöm varð við þeirri
ósk og er hún hér birt í heild
sinni.
Gleðilega þjóðhátíð
ágætu tilheyrendur!
17. júní hefur í hugum okkar
Islendinga sérstakan sess. Við
lítum gjarnan til baka og lofum
ffamfaraspor í sögu þjóðarinnar
og það er engin tilviljun að við
veljum fæðingardag Jóns Sig-
urðssonar, hins mikla baráttu-
manns, sem þjóðhátíðardag
landsins. Jón Sigurðsson stóð í
broddi þeirrar fylkingar manna
og kvenna, er vann að sjálfstæði
þjóðarinnar og undi sér aldrei
hvíldar við þá köllun sína. Aðrir
tóku við merlá hans og saman
stöndum við nú sem sjálfstæð og
fullvalda þjóð, öðrum litlum
þjóðum dæmi um, að það er
hægt ef saman fer dugnaður for-
tíðar og áræði til að takast á við
| verkefni framtíðarinnar.
Nú í ár eru liðin 100 ár ffá ís-
lenskri heimastjórn og það eru
60 ár síðan við fögnuðum sjálf-
stæði þjóðarinnar á Þingvöllum.
100 ár eru liðin síðan Hannes
Hafstein tók fyrstur íslendinga
við starfi ráðherra. Auðvitað
vorum við enn undir stjórn
Danakonungs og hann hafði á-
fram forræði ákveðinna mála-
flokka. Samt sem áður var þetta
einn merkastí áfangi í frelsisbar-
áttu þjóðarinnar og var þessum
áfanga eðlilega vel fagnað.
Eg ætla ekki að taka að mér
I sérstaka söguskoðun á þessari
ffelsisbaráttu heldur ffekar að
skoða önnur mál er liggja nær
okkur í tíma.
Eg vil byrja á annarri „ffelsis-
I baráttu,“ því off er það þannig
að sagan endurtekur sig með
reglulegum hættí. Þessi frelsis-
barátta líkist hinni fyrri í því efni
að menn hafa enn áhuga á að
færa valdið og stjórn sinnar
þjónustu nær þeim sem hennar
njóta og bera þá í leiðinni á-
byrgð á henni. Þessi ffelsisbar-
átta tengist verkaskiptíngu ríkis-
ins annarsvegar og sveitarfélag-
| anna hins vegar.
í alltof langan tíma hafa sveit-
arfélög á íslandi verið mörg, fá-
menn og of veikburða til að
takast á við aukin verkefni, íbú-
unum tíl heilla. Þetta hefur gert
það að verkum að ríkisvaldið
hefur haft með flest okkar mál
að gera og stjórnað þeim úr
„fjarlægð". Á sama hátt og við
Islendingar máttum sækja breyt-
ingar, þróun og framfarir til
Danakonungs forðum tíð, verða
sveitarstjórnir nú að herja á fjár-
veitíngavaldið á Alþingi til að
sækja þær breytingar, sem nauð-
synlegar eru til að geta veitt íbú-
um þá þjónustu sem þeim ber.
Nú virðist vera lag til að
breyta þessari þróun. I sameig-
inlegu átaki ríldsstjórnar, alþing-
is og Sambands íslenskra sveitar-
félaga kemur ffam sú hugsun að
styrkja beri sveitarstjórnarstígið
og fela því aukin verkefhi. Þess-
ari hugsun eigum við að fagna
og búa okkur undir þessi verk-
efni. En tíl þess að svo megi
vera þarf margt að breytast. Þar
er mest um vert að breyta hugs-
unarhætti okkar sjálfra.
Gerumst sporgöngumenn eld-
huganna sem leiddu sjálfstæðis-
baráttuna og verum óhrædd við
að axla þá ábyrgð sem fylgir
auknum verkefnum. Við verð-
um að þora að takast á við krefj-
andi framtíð. Við eigum að
hætta að láta okkur líka að vísa á-
byrgð tíl annarra. Það er svo
auðvelt að segja; „Þetta er ekki í
mínum verkahring. Þetta er
verkefni annarra.“ Eldhugar
fortíðarinnar vildu ekki fela sig
bak við valdið í Kaupmanna-
höfn. Þeir vildu sjálfir takast á
við sín verkefni og leysa þau.
Við þurfúm líka að komast
yfir áður ófær eða í það minnsta
torfær kennileití s.s. ár og fjöll.
Við þurfum að hugsa út fyrir
dalinn og yfir ána. Vð þurfum
að sjá tækifæri samstarfs og sam-
vinnu og vera tilbúin að smíða
okkur ný verkfæri til að flytja
valdið heim. Vð erum að upp-
lifa nýja tíma. Tíma og tækifæri
sem við verðum að gera að okk-
ar með því að hugsa stórt og
vera óhrædd.
Vð þurfum líka að endur-
skoða verkaskiptingu stjórnsýsl-
unnar og þá tekjustofna sem
hvert stig hefur til að nýta. Það
gengur ekki að vera stórhuga en
hafa ekki efni á því. Reynslan
hefur kennt okkur að þá fer illa.
I sveitarstjórnarmálum er verið
að fjalla um fjöregg íbúanna, bú-
setuskilyrðin, þjónustuna,
menntunina, atvinnuna og einna
helst framtíðina. Þessi mál sem
eru í senn heillandi og krefjandi
yrðu auðveldari úrlausnar ef
okkur bæri gæfa til að vinna
þetta saman hér í Borgarfirði.
Eldhugar fyrri tíma vildu
breytingar og sáu í þeim ótal
tækifæri. Vð lifum á tíma mik-
illa breytinga. Látum hann ekki
líða án þess að nýta þau tækifæri
sem við höfum. Lítum okkur
nær og sjáum alla þá möguleika
sem þetta svæði bíður upp á, sér-
staklega ef við berum gæfu tíl að
sjá þá og vinna úr þeim á réttan
hátt. Jón Helgason skáld og
fræðimaður frá Rauðsgili í
Hálsasveit orti mörg fögur og
innihaldsrík kvæði. Eitt af hans
þekktari kvæðum heitir Áfangar
þar sem hann drepur niður fætí
víða um land og riijar upp sögu
staðanna og/eða sérstök nátt-
úrufyrirbæri.
Ég hef oft velt því fyrir mér
hvers vegna hann drepur ekki
niður fæti í næsta nágrenni við
sinn fæðingarstað. Þar er þó
sagan ljóslifandi við hvert fótmál
ekki síst í Reykholti, nánast
næsta bæ. Þess í stað kemur
hann m.a. þrisvar sinnum við á
Snæfellsnesi, við Þúfubjarg, í
Dritvík og á Helgafelli. Stund-
um er það þannig að menn leita
langt yfir skammt og sjá ekki
fegurðina og söguna í eigin
ranni. Eg æda ekki að gera Jóni
það upp enda líklegra að hann
hafi haft annað í huga þegar
hann ortí þetta kvæði. Það áttí
fyrir Jóni að liggja að dveljast
langdvölum fjarri íslandi og úr
fjarlægð sér hann heimasveitina
með söknuði og yrkir þá um
staði sem flestum eru ókunnug-
ir.
Enn ég um Fellaflóann geng
Finn eins og bresti í gömlmn streng.
Það tók mig töluverðan tíma
að hafa upp á þessum Fellaflóa
og kannski var hann ekkert
merkilegur í huga Jóns, fyrr en
úr fjarðlægð. Kannski er eins
farið fyrir mörgum okkar sem
hér erum að við leitum langt yfir
skammt. Við leggjum land und-
ir fót og leitum uppi merkilega
staði í öðrum landshlutum en
höfum hvorki komið að Deild-
artunguhver eða fossunum í
Norðurá. Við höfum góða yfir-
sýn yfir Mývatn, Þórsmörk, Jök-
ulsárgljúfur og Skaftafell en
Surtshellir og Sveðjufoss er eitt-
hvað sem við ætlum að skoða
næst eða þarnæst.
En hvað er ég svo að meina
með þessu tali? Jú í þessu finnst
ákveðin samsvörun, sú að við
sjáum stundum ofsjónum yfir
hlutskipti annarra í stað þess að
opna augun fyrir öllu því fagra í
okkar næsta nágrenni og yfir því
að eiga heima hér i Borgarfirði.
Ef að við sjáum ekki kostína og
dásömum, þá verður erfiðara
fyrir aðra að sjá þá og koma og
taka á með okkur og byggja upp
blómlegra mannlíf hér í Borgar-
firði.
Ég hóf þessa tölu á þvi að
fjalla lítillega um þann merkisat-
burð sem fagnað er á þessu ári,
heimastjórnina. Fram að þessu
hafa verið nokkrir atburðir hon-
um tengdir og fleiri eru í far-
vatninu. Samt finnst mér að að-
alatriði þess máls og þessara há-
tíða hafi eins og drukknað í
þeirri undiröldu sem einkennir
æðstu stjórn ríkisins um þessar
mundir. Ég hef það á tilfinning-
unni að undiraldan eigi sér djúp-
ar rætur úr fortíð og nútíð, en
eitt mál sé þar öðru ffemur sem
leggst þungt á landsmenn, þó
lítið sé um rætt.
Þegar Islendingar brutu sér
leið til sjálfstæðis var ákveðið að
við værum hlutlaus og óvopnuð
þjóð. Af ýmsum ástæðum sem
ekki verða ræddar hér, höfum
við tekið þátt í hemaðarbanda-
lagi vestrænna þjóða og leyft
bandarískum her að hafa bæki-
stöð á Miðnesheiðinni. Auðvit-
að hafa verið skiptar skoðanir
um þá bækistöð og lengi vel var
því trúað að henni yrði lokað
fljótlega enda friðvænlegt í
heiminum.
Þórarinn Eldjárn yrkir á ein-
um stað:
Romshvelingar reyndust betur áður
Raunanueddur kveð égþá.
Margt erþað í Miðnesheiðinni,
sem mennimir ekki sjá.
Nú nýlega gerist það sem
aldrei skyldi verið hafa að ís-
lendingar ganga í bandalag „-
hinna frjálsu þjóða“ og lýsa yfir
stuðningi við hernaðaraðgerðir í
Irak. Þetta var svartur dagur í
sögu þjóðarinnar. Við íslending-
ar höfum lengi verið aðilar að
Sameinuðu þjóðunum. SÞ hafa
það stærsta hlutverk að vera tæki
til að ræða vandamál heimsins
og taka sameiginlega ákvarðanir.
Sameinuðu þjóðirnar sáu ekki
tilefni til að ráðast á írak. Helstu
ástæður fyrir innrás þóttu ekki
nægjanlega rökstuddar og þeirra
bestu menn höfðu ekki fundið
neitt sem benti til að írakar
byggju yfir gereyðingarvopnum
og væm slík ógnun við heims-
friðinn að nauðsynlegt væri að
ráðast til atlögu. Síðar hefur
komið í ljós að slíkar fullyrðing-
ar vom í besta falli misskilningur
og í versta falli rakin lygi.
Hvers vegna var ekki hlustað á
bandamenn okkar í Evrópu?
Hvers vegna var ekki hlustað á
eftirlitsmenn SÞ sem engar
sannanir fundu? I blindni vom
Islendingar dregnir inn í stríð í
fyrsta skipti og vonandi það síð-
asta. Nú má enginn skilja orð
mín svo að ég beri í bætifiáka
fyrir Sadam Hussein eða hans
líka. Þeir em því miður alltof
margir í veröldinni en hafa
menn velt því fyrir sér hver hef-
ur komið þeim tíl valda? Hver
hefur stutt þá í sínu hernaðar-
lega brölti? Það skyldu þó ekki
vera þeir sem nú berjast gegn
þeim. Og nú er það enn einu
sinni að sannast að stríð og of-
beldi em ekki tæki sem nýtast tíl
að byggja upp ffið og sátt. Það á
bæði við um Irak og Afganistan.
Á norrænni sveitarstjórnar-
ráðstefnu sem ég sat í vikunni
var mönnum tíðrætt um lýðræð-
ið. Hvað er lýðræði og hvernig
er það notað? Er lýðræði bara
það að meirihluti valtar yfir
minnihlutann eða hefur það öðl-
ast einhverja dýpri merkingu? Á
þessari ráðstefnu voru flestir
sammála um að hugtakið lýð-
ræði hefði fengið dýpri merk-
ingu. Það snérist ekki lengur
bara um ákvörðun heldur ekki
síður um undirbúning og vinnu-
brögð. Lýðræði er ekki síður
menning en stjórntæki Þeir sem
fara hverju sinni með vald verða
að hlusta. Það dugar ekki leng-
ur að tala og gera lítið úr skoð-
unum annarra sem e.t.v. eru
manni ekki sammála. I íraksmál-
inu var ekki hlustað og í raun
virðist enginn hafa tekið þessa á-
kvörðun. Málið var ekld rætt á
Alþingi og fólkið í landinu fékk
ekki að tjá sig. Hér vom gerð
mikil mistök sem í mínum huga
endurspeglast í þeirri stöðu sem
nú er uppi að forseti lýðveldisins
neitar að staðfesta lög er varða
eignarhald á fjölmiðlum.
Eignarhald og stjórnun fjöl-
miðla er í raun ekki bitbein í ís-
lenskum stjórnmálum. Ég held
að allir flokkar hafi lýst sig fylgj-
andi að skoða það mál. En
stjórnarandstaðan og sumir
stjórnarþingmenn vildu vinna
málið betur. Á það var ekki
hlustað, málið keyrt í gegn og ég
tel að þetta hafi verið dropinn
sem fyllti mælinn. Uppsöfnuð
reiði braust út, reiði sem ég held
að snúi fyrst og fremst að vinnu-
brögðum og þá ekki bara tengd-
um þessu fjölmiðlafrumvarpi.
Forsetinn og stór hluti þjóðar-
innar hafa sagt, hingað og ekki
lengra. Þess vegna emm við í
þessari sérstöku stöðu og ég
vona innilega að okkur takist að
komast ffá henni með sómasam-
legum hætti.
Rifjum upp að íslendingar
stofnuðu fyrstír þjóða löggjafar-
samkomu. Það var gert á á
Þingvöllum árið 930. Við segj-
um öðrum þjóðum stoltir frá
þeirri fyrirhyggju forfeðra okk-
ar. Við höfum byggt á lýðræð-
inu og ætlum okkur að gera það
áfram. En lýðræðið er á hverj-
um tíma eins og við vinnum það.
Nú höfum við farið út af beinu
brautinni. Nú er rétt að staldra
við og læra af mistökunum.
Skoðum stöðu okkar af hrein-
skilni. Þá munum við geta bor-
ið höfuðið hátt í fylkingarbrjósti
lýðræðisríkja.
Það var hamtíðarsýn þeirra
sem stofnuðu Alþingi 930. Það
var framtíðarsýn sjálfstæðishetj-
anna. Og það er ffamtíðarsýn
allra íslendinga, sem vilja byggja
frjálst og óháð ísland. Með þessa
framtíðarsýn í huga endurtek ég
óskir um gleðilega þjóðhátíð.
Sveinbjörn Eyjólfsson,
oddviti Borgarjjarðarsveit