Morgunblaðið - 01.05.2019, Blaðsíða 14

SVIÐSLJÓS
Rósa Margrét Tryggvadóttir
rosamargrett@gmail.com
Aldrei hafa fleiri sótt um ogútskrifast úr þjónustustarfsendurhæfingarsjóðsVIRK miðað við tölur frá
síðasta ári. Þetta kom fram á árs-
fundi sjóðsins í gær. Hlutfallslega er
fjölgunin mest hjá háskólamenntuð-
um einstaklingum og einstaklingum
í stjórnunarstöðum en háskóla-
menntuðum fjölgaði í fyrra um 130
manns frá því árið 2017. Eysteinn
Eyjólfsson, verkefnastjóri almanna-
tengsla og útgáfumála hjá VIRK,
segir að rekja megi uppbyggingu
sjóðsins á síðasta ári að hluta til
þessarar fjölgunar.
Árangur VIRK í eflingu starfs-
getu var talsverður á árinu en 996
eða 74% þeirra 1.346 einstaklinga
sem luku þjónustu frá sjóðnum í
fyrra teljast nú virkir þátttakendur
á vinnumarkaði eða í námi. Er met-
inn ávinningur starfseminnar á
árinu 2018 um 17,2 milljarðar króna
samkvæmt útreikningum Talna-
könnunar en meðal ávinningur á út-
skrifaðan einstakling er um 12,7
milljónir króna.
Á ársfundinum kom fram að
meðaltími einstaklinga sem útskrif-
ast úr þjónustu félagsins hefur
lengst en hann var 14,4 mánuðir árið
2017 en 15,7 mánuðir árið 2018.
Helstu orsakir áfall eða kulnun
Algengustu ástæður þess að fólk
sótti um þjónustu á vegum VIRK
var áfall í 31% tilvika og kulnun 30%
tilvika. Á ársfundinum kom einnig
fram að flestir sem leituðu til VIRK
glímdu við flókinn og margþættan
vanda en um 80% ættu við geðræn
vandamál að stríða og/eða stoðkerf-
isvandamál. Fram kom að 14.972
einstaklingar hefðu fengið þjónustu
hjá VIRK á árunum 2008 til 2018 og
að markverður munur væri á kynja-
hlutfalli þeirra sem leitað hefðu til
sjóðsins en 70% þeirra væru konur
og 30% karlar.
Aukin áhersla á forvarnir
Vigdís Jónsdóttir, fram-
kvæmdastjóri VIRK, lagði á árs-
fundinum áherslu á mikilvægi þess
að byggja upp kerfi sem bæði styddi
við og hvetti einstaklinga til þátt-
töku í samræmi við getu sína. Talaði
hún um þörfina fyrir að auka
áherslu á forvarnir og samfélags-
legar breytingar. Var forvarn-
arverkefnið Velvirk kynnt á fund-
inum en verkefnið hefur það
markmið að bæta stuðning við
starfsmenn og stjórnendur til að
sporna við brotthvarfi af vinnu-
markaði vegna heilsubrests sem
rekja megi til álags í starfi og einka-
lífi. Er verkefnið unnið í samstarfi
VIRK, vinnueftirlitsins og Lands-
læknisembættisins.
74% aftur á vinnu-
markað eftir VIRK
14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. MAÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Alþýðu-sambandÍslands hef-
ur sent frá sér af-
gerandi umsögn til
utanríkismála-
nefndar Alþingis um þings-
ályktun utanríkisráðherra um
að þriðji orkupakki ESB verði
samþykktur á grundvelli að-
ildar að EES.
Í ályktun ASÍ segir:
„Það er forsenda fyrir
áframhaldandi uppbyggingu
lífsgæða að eignarhald á auð-
lindum sé í samfélagslegri eigu
og að við njótum öll arðs af nýt-
ingu auðlindanna og getum
ráðstafað okkar orku sjálf til
uppbyggingar atvinnu hér á
landi.“
Þetta er veigamikið atriði
sem Alþingi hlýtur að gefa
gaum.
ASÍ bendir einnig á hve
miklum óróleika málið veldur.
Ríkisstjórnin gerði lengi vel lít-
ið til að kynna það heldur pukr-
aðist með málið. Það var ekki
fyrr en almenningur tók að
hringja aðvörunarbjöllum að
stjórnvöld hrukku í vörn og
tóku svo að afflytja málið. Það
var afleitt.
Nú hafa þeir tilburðir þann
keim að stjórnvöld hafi ætlað
að læða málinu í gegn sem smá-
máli. Það tókst ekki, eins og
ASÍ bendir réttilega á í um-
sögn sinni:
„Málið hefur verið afar um-
deilt meðal þjóðarinnar og
kjörinna fulltrúa og verður
ekki slitið úr samhengi við um-
ræðuna um hvaða grunnstoðir
eigi að vera í samfélagslegri
eigu og undanskildar markaðs-
lögmálunum.“
ASÍ bendir á að raforka sé
grunnþjónusta og eigi ekki að
mati þess að vera háð markaðs-
forsendum hverju sinni líkt og
gert sé ráð fyrir samkvæmt
orkupökkum ESB:
„Raforka á að vera á forræði
almennings og ekki á að fara
með hana eins og hverja aðra
vöru á markaði. Það er því mat
ASÍ að of langt hafi verið geng-
ið nú þegar í markaðsvæðingu
grunnstoða og feigðarflan að
staðfesta markaðsvæðinguna
og ganga lengra í þá átt. Raf-
magn er undirstaða tilveru
okkar í dag og það er sam-
félagsleg ábyrgð að tryggja
framleiðslu og flutning til allra,
sú ábyrgð er of mikil til að
markaðurinn fái að véla með
hana enda hefur markaðs-
væðing grunnstoða yfirleitt
ekki bætt þjónustu, lækkað
verð né bætt stöðu starfsfólks.“
Þessi ályktun er umhugs-
unarefni fyrir forsætisráð-
herra, formann Vinstri
grænna. Vissulega hefur vakið
athygli um hríð að tengsl
flokksins við launþegahreyf-
inguna minnki hratt og hann
halli sér í auknum
mæli að velmeg-
andi hópi há-
skólafólks og sér-
fræðinga sem njóti
launa og öryggis
fyrir að erinda fyrir hið op-
inbera.
Það mun ekki bæta traust og
vaxtarmöguleika VG verði sú
tilfinning ríkjandi að flokksfor-
ystan geri lítið með sjónarmið
úr öðrum áttum.
Það er ekki aðeins eftirtekt-
arvert heldur himinhrópandi
að þeir sem ætla sér nú að fara
gegn sívaxandi andúð almenn-
ings á þessu máli færa ekkert
fram sem mælir með slíkri
framgöngu. Öll rök þeirra, svo
fátækleg sem þau eru, snúast
um að þær hættur sem almenn-
ingur telji stafa af málinu og
blasa reyndar við, séu ekki jafn
alvarlegar og fólkinu finnst.
Því valdi „fyrirvararnir“. Fyr-
irvararnir? Hvaða fyrirvarar?
Jú þá er vísað í minnisblað um
viðhorf sem sendinefnd undir
forystu íslenska utanrík-
isráðherrans hafi fengið að
viðra við einn af kommissörum
ESB og afhenda á fundi með
honum, þar sem sá viðurkenni
að hafa verið viðstaddur.
Þarna eru fáeinar vangavelt-
ur á ferð sem enga þýðingu
hafa, og nálgast hvergi að vera
lögformlega bindandi „fyrir-
varar“. Fyrrverandi forsætis-
ráðherra, raunar ákafur tals-
maður valdeflingar ESB á
kostnað Íslands, hefur bent á,
að þarna sé farið með hreinar
blekkingar gagnvart þingi og
þjóð. Sá bætir þó við, svo
furðulegt sem það er, að þær
blekkingar séu „lofsverðar
blekkingar“ fyrst einhver
gleypti þær. Dómstólar hafa
þegar úrskurðað að sambæri-
legir „fyrirvarar“ (í hrákjöts-
málunum) sem íslenskir þing-
menn féllu fyrir hafi ekkert
gildi. Og hvernig brást Alþingi
við því? Hver og einn skaust
inn í sína holu og er þar enn.
Þrátt fyrir að mat dómstóla
liggi fyrir hljóp forsætisráð-
herrann í skjól slíks tilbúnings,
nú síðast í byrjun þessarar
viku.
Hitt atriðið sem talsmenn
ríkisstjórnar fara með er að
ESB sé hvorki að fá betri stöðu
né aukna vigt í orkumálum.
(Þar byggja þeir á hinum lofs-
verðu blekkingum.)
En því er svo bætt við að
háskalegt sé að neita ESB um
þennan gerning (sem geymi
hvorki valdaafsal né ávinning
fyrir það!), því þá færi EES-
samstarfið í fullkomið uppnám.
Þetta er hrein bábilja og blekk-
ingar og jafnvel varla ætlandi
að nokkur muni leggjast svo
lágt að lofsyngja þær eins og
hitt svikabrallið.
Það er þó aldrei að vita.
ASÍ gefur ekkert
fyrir „lofsverðar
blekkingar“}
Bylmingshögg
G
leðilegt sumar og til hamingju með
baráttudag verkafólks.
Íslendingar hafa á rúmum
hundrað árum barist frá örbirgð
til auðlegðar. Þær framfarir má
ekki síst að þakka þrotlausri baráttu verkafólks
fyrir bættum kjörum og réttindum. Þar má
nefna vökulög, almannatryggingar, orlof og lög
um launajafnrétti. En þó þessi barátta hafi skil-
að almenningi betri lífskjörum, meiri frítíma,
almennri skólagöngu og góðri heilbrigðisþjón-
ustu þá er henni ekki lokið – henni lýkur aldrei.
Ísland er ríkt land og hér eru tekjur að
meðaltali háar. Í dagsins amstri og önn hættir
okkur til að ganga út frá því að sigrarnir séu
óbreytanlegir og réttindin ósnertanleg. En við
megum ekki vera andvaralaus. Hér á landi fer
eignaójöfnuður vaxandi. Stórir hópar í samfé-
laginu hafa setið eftir – öryrkjar, fátækir eldri borgarar,
stúdentar, ungar barnafjölskyldur. Á Íslandi búa 9.000
börn við skort; það er 9.000 börnum of mikið. Ýmsar
skuggahliðar sjást auk þess enn í samfélagi okkar; vinnu-
mansal, arður af auðlindum sem endar í vösum fárra, auð-
legð sem skapast af sérhagsmunum og spillingu. Við höf-
um enga afsökun fyrir þessari misskiptingu, hún er ekki
náttúrulögmál heldur mannanna verk.
Við verðum að eiga svör við því hvernig við viljum sjá
framtíðarsamfélagið.
Þótt alþjóðavæðing og tækniframfarir hafi gefið okkur
margvísleg lífsgæði er ljóst að við verðum að gjörbreyta
lífsháttum okkar, eigi okkur ekki að farnast illa.
Allar aðgerðir stjórnvalda þurfa að byggjast á
sjálfbærri þróun, fyrirtækin þurfa að temja sér
miklu meiri umhverfisvitund og beita sér gegn
hlýnun jarðar. Við, einstaklingarnir, verðum að
breyta hegðun okkar og lífsstíl; hætta að líta á
okkur sem neytendur heldur borgara – snúa af
braut niðurrifs og að uppbyggingu.
En til að greina framtíðina þurfum við að
rýna samtímann. Framtíðarsamfélagið getur
ekki treyst lengur á endalausan framleiðsluvöxt
til að bæta lífskjörin heldur verðum við að leita
annarra leiða; snúa í auknum mæli frá einfaldri
framleiðslu og nota hugvitið til að efla nýsköp-
un – auka framleiðni og búa til meiri verðmæti.
Þannig sköpum við betur borguð, öruggari og
þægilegri störf fyrir launamenn framtíðar-
innar. Störf sem eru betri fyrir umhverfið og
samfélagið. Til þess þurfum við að stórefla menntakerfið
og búa betur að námsfólki og barnafjölskyldum. Unga
fólkið mun draga lífskjaravagn framtíðarinnar og með sí-
hækkandi lífaldri þjóðarinnar munu sífellt færri hendur
standa undir verðmætasköpuninni. Það er því mikilvægt
að við nestum unga fólkið vel fyrir þann leiðangur.
Við þurfum að ná víðtækri sátt um skiptingu gæða
þannig að öllum séu tryggð sómasamleg lífskjör og -gæði í
því samfélagi. Framtíðarsamfélagið verður að grundvall-
ast á frelsi, jafnrétti og samstöðu. logie@althingi.is
Logi
Einarsson
Pistill
Mannanna verk
Formaður Samfylkingarinnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Lára Janusdóttir er ein af þeim fjöl-
mörgu sem hafa góða reynslu af
starfsendurhæfingu VIRK en hún
greindist með alvarlega kulnun í
starfi fyrir tveimur árum. Segist
hún ekki hafa gert sér grein fyrir al-
varleika kulnunar þegar hún var
fyrst greind. „Þegar maður er kom-
inn á þennan stað tekur þetta rosa-
lega langan tíma,“ segir Lára. Segir
hún að þjónusta VIRK hafi tvímæla-
laust hjálpað henni aftur inn á
vinnumarkaðinn. Hún segist þakk-
lát fyrir tímaplanið sem VIRK setji
upp fyrir þá sem sæki þjónustuna.
„Það er rosalega erfitt að vera allt í
einu bara heima allan daginn,“ seg-
ir Lára. „En þegar maður er búinn
að missa trúna á eigin getu þarf
maður að byggja
aftur upp sjálfs-
traustið,“ segir
Lára. Hún segir
að það sem hafi
skilað sér mestu
hafi verið að
kynnast núvitund
sem hún kynntist
á námskeiði á
vegum VIRK. Tel-
ur hún ómetanlegt að læra að róa
hugann og vera í núinu. „Hætta að
vera í þessu endalausa kapphlaupi
og berja sjálfa sig niður,“ segir
Lára. Hún starfar nú í draumastarf-
inu hjá Janus heilsueflingu sem
vinnur að bættri heilsu og auknum
lífsgæðum eldri borgara.
Lærði að lifa í núinu
REYNSLUSAGA AF STARFSENDURHÆFINGU EFTIR KULNUN
Lára Janusdóttir
Margir leita til VIRK
3%
7%
10%
13%
30% 31%
3%3%
H
ei
m
ild
: V
IR
K
St
ar
fs
-
en
du
rh
æ
fi n
ga
rs
jó
ðu
r
14.972 einstaklingar fengu þjónustu
hjá VIRK árin 2008 til 2018
Konur
Karlar
Glíma við geðrænan-
og/eða stoðkerfi svanda:
Menntunarstig fólks sem
fékk þjónustu VIRK 2018
Grunnskóli eða minna
570
Réttindanám eða námskeið
125
Framhaldsskóli/iðnnám
551
Háskólanám
568
Aðstæður og líðan fólks í þjónustu VIRK
Maí til desember 2018
Fíkn Meðfæddur
heilsu-
brestur
Einelti Fjár hagur Fjölskyldu-
aðstæður
Kulnun Áfall Annað
80%
70%
30%