Morgunblaðið - 17.06.2019, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 17. JÚNÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
75 ár erulangurtími í lífi
einstaklinga og
jafnvel í lífi heilla
ríkja. Ísland var
fullvalda ríki fyrir rétt rúmum
100 árum, en svo var það fyrir
réttum 75 árum sem landið fékk
fullt sjálfstæði og kaus sér eigin
þjóðhöfðingja í stað erlends
konungs. Þegar stofnað var til
íslenska lýðveldisins má segja
að 75 ár hafi verið tiltölulega
enn hærri aldur en nú því að þá
voru lífslíkur fólks innan við
sjötíu ár en eru nú meira en
áttatíu ár og fara enn hækk-
andi.
Vaxandi lífslíkur má telja
meðal þess mikla árangurs sem
náðst hefur hér á landi frá því
að landið fékk sjálfstæði, og
raunar allt frá því að það fékk
fullveldi, enda voru lífslíkur
fólks innan við sextíu ár fyrir
einni öld.
Þegar horft er til sam-
anburðar á milli landa sést
einnig að Ísland er í allra
fremstu röð þegar kemur að
lífslíkum, sem segir mikið um
hve vel hefur tekist til og hve
gott er að búa á Íslandi. Hér er
matur heilnæmur og hollur
miðað við það sem víðast þekk-
ist og nóg til af honum. Hér eru
loftgæði mikil og nóg er af vatni
sem enginn þarf að óttast að
drekka.
Þetta hljómar allt svo sjálf-
sagt og varla þess virði að
nefna, en það þarf ekki að
ferðast langt eða til mjög fjar-
lægra heimshorna til að sjá að
það er síður en svo sjálfsagt að
búa við svo heilnæmt umhverfi.
Þetta er niðurstaða þeirra
skynsamlegu ákvarðana sem
þeir sem á undan fóru tóku og
við njótum góðs af.
Sama hvert litið er á hið
sama við; framfarirnar hafa
verið ævintýralegar. Ekki þarf
annað en að aka um Ísland á
þeim sólríku dögum sem glatt
hafa landann að undanförnu til
að sjá framfarirnar sem orðið
hafa í samgöngumálum. Vissu-
lega má enn gera betur, bæta
brú og breikka veg, og að því er
unnið. En þeir sem muna mjóa,
holótta og kræklótta hringveg-
inn - sem raunar náði ekki allan
hringinn - sjá glöggt hvað
áunnist hefur í að tengja saman
byggðir landsins.
Sú tenging er gríðarlega þýð-
ingarmikil og verður að vera til
staðar. Og hana á ekki aðeins að
finna í samgöngukerfi landsins.
Til að þjóðinni farnist sem best
þurfa hvers kyns tengsl á milli
landshluta og á milli bæja og
sveitar að vera víðtæk og
traust. Þó að Íslendingum hafi
fjölgað mikið frá því að landið
hlaut sjálfstæði eru þeir enn fá-
ir í samhengi við aðrar þjóðir og
þurfa að vinna vel
saman og standa
saman um að efla
hag lands og þjóð-
ar.
Óhætt er að
segja að vel hafi tekist til að
þessu leyti. Ísland hefur á því
tímabili sem hér um ræðir farið
um langan veg frá fátækt til
farsældar. Það er fjarri því
sjálfsagt að ná slíkum árangri
og mikilvægt að leiða hugann
að því hvernig svo mátti verða.
Fyrir utan þær heilnæmu að-
stæður sem áður voru nefndar
og öflugt heilbrigðistkerfi sem
byggt hefur verið upp hér á
landi, og fær vonandi að vaxa og
dafna áfram með fjölbreyttum
hætti, hefur sá grunnur sem
lagður hefur verið með víðtæku
og öflugu menntakerfi verið
nauðsynleg forsenda vaxandi
hagsældar. Það á bæði við um
þann grunn sem lagður hefur
verið á fyrstu árum skólagöng-
unnar sem og þau skref sem
stigin eru síðar á námsferlinum
í verklegu námi eða í háskólum
hér heima og erlendis.
Sú fyrirhyggja sem sýnd var
við að ráðast í virkjanir orku-
auðlindanna, vatnsfallanna og
heita vatnsins, hefur skilað
þjóðinni miklum verðmætum
og lífsgæðum. Þau skyldi aldrei
vanmeta og þeim má aldrei
glutra niður.
Þá hefur þjóðin verið farsæl
þegar kemur að undirstöðu-
atvinnuvegunum, sjávarútvegi
og landbúnaði. Þau verðmæti
sem sótt hafa verið í sjóinn á
lýðveldistímanum hafa tryggt
þjóðinni nauðsynlegan gjald-
eyri og það var mikil gæfa að
forystumenn þjóðarinnar
skyldu hafa kjark til að víkka út
landhelgina, sem ekki var sjálf-
sagt og tók mjög á. Þá var afar
þýðingarmikið þegar takmarka
þurfti veiðarnar að farin skyldi
sú leið að taka upp aflamarks-
kerfi með framseljanlegum
heimildum svo að hagkvæmni
og skilvirkni í þessari mik-
ilvægu undirstöðugrein væri
tryggð.
Ekki skyldi heldur gleymast
að allur sá vöxtur lífskjara sem
orðið hefur hér á landi hefur
náðst með sjálfstæðri mynt,
krónunni, og hefði tæpast náðst
að öðrum kosti. Íslenska krón-
an hefur hjálpað hagkerfinu í
gegnum öldusjó með þeim
hætti sem engin önnur mynt
hefði gert.
Ísland hefur á 75 ára afmæli
lýðveldisins traustan grunn að
byggja á. Ef byggt er ofan á
þennan grunn og gætt að því í
hvívetna að grafa ekki undan
honum geta ungir Íslendingar
dagsins í dag horft til baka að
75 árum liðnum og séð þar aðra
ævintýralega ferð vaxandi vel-
sældar.
Sjálfstæði
Íslands
75 ára}
Frá fátækt til farsældar
Á
þessum 75 ára afmælisdegi ís-
lenska lýðveldisins vil ég biðja
lesendur um að ímynda sér að
hér hrapi farþegaflugvél í innan-
landsflugi milli Reykjavíkur og
Akureyrar annað hvert ár og margir tugir ein-
staklinga færust. Segjum að hér geisi farsótt
sem leggist aðallega á ungt fólk og að á tíu
daga fresti deyi einstaklingur undir fertugu.
Gerum ráð fyrir að banaslys í umferðinni
myndu margfaldast miðað við það sem nú á
sér stað.
Ég er sannfærður um að samfélagið allt
væri á öðrum endanum og að ekki yrði þver-
fótað fyrir hvers konar viðbrögðum, rann-
sóknum og greiningum og umræðuþættir
snerust eingöngu um þessi skelfilegu áföll og
slys. En lítið gerist í þá áttina því að hér erum
við að tala um einstaklinga sem deyja vegna ofneyslu
lyfja.
Yfir 300 ungir einstaklingar hafa dáið
Í fyrra dóu 33 ungir einstaklingar hér á landi vegna of-
neyslu lyfja sem er tvöfalt fleiri en nokkrum árum áður.
Sem betur fer hefur þessi tala minnkað á yfirstandandi
ári. Frá árinu 2001 hafa yfir 300 Íslendingar undir fer-
tugu dáið vegna ofneyslu á lyfseðilsskyldum lyfjum.
Okkar litla samfélag er í sárum vegna þessa og fjöl-
skyldur í molum. Þetta er fólk úr öllum lögum samfélags-
ins. Þetta eru krakkar sem líður illa eða eru að kljást við
fíknisjúkdóma eða einfaldlega að fikta. Þetta
er ungt fólk sem átti alla framtíðina fyrir sér.
Við búum í stundum firrtu samfélagi.
Hraðinn er mikill og samanburðurinn við
aðra, vegna samfélagsmiðla, getur verið erf-
iður. Unga fólkinu okkar líður oft illa, er með
kvíða og þjáist af þunglyndi. Tilgangsleysi
læðist að sumum. Tölvur og tæki geta virkað
sem tímabundinn flótti en þau leysa ekki
vandann.
Stærsta verkefnið
Stjórnmál geta oft snúist um dægurþras,
málfundatækni, skotagrafahernað og flokks-
hollustu en öll þessi atriði eru í raun smáat-
riði. Í dag, á þjóðhátíðardegi okkar, fæðast í
heiminum jafnmargir og búa á öllu landinu,
eða 350.000 manns. Og í gær fæddust jafn-
margir og hér búa og á morgun gerist hið sama. Þetta er
einfaldlega fólksfjölgunin í heiminum. Ísland er lítið land
og við erum fá. Í því felast vandamál en einnig tækifæri.
Við þurfum að vinna miklu betur saman að bættri líðan
samborgara okkar og hætta að líta fram hjá dauða tuga
ungra Íslendinga. Þegar þjóðin fagnar sjálfstæði sínu og
lýðveldi er ráð að huga að þessum málefnum. Fátt skiptir
meira máli en hvernig börnum okkar líður. Verkefnin í
stjórnmálum gerast vart stærri.
Ágúst Ólafur
Ágústsson
Pistill
Dauði á meðal þjóðar
Höfundur er alþingismaður Samfylkingarinnar.
agustolafur@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Ekki er hægt að skilja ámilli lífsins á samfélags-miðlum og félagslegs lífsþegar um er að ræða
börn og unglinga; þetta tvennt er
samtengt. Of mikil áhersla hefur
verið lögð á neikvæðar afleiðingar
samfélagsmiðla og þeim gjarnan
kennt um það sem aflaga fer í lífi
ungmenna.
Þetta er
meðal þess sem
fram kemur í
nýrri skýrslu
sem unnin var á
vegum Norrænu
ráðherranefnd-
arinnar þar sem
skoðað er hvort
samband sé á
milli andlegrar
heilsu ungs fólks
og notkunar þess
á samfélagsmiðlum. Sigrún Þóris-
dóttir sálfræðingur, sem hefur
starfað mikið með börnum og ung-
mennum, segir að það sem fram
kemur í skýrslunni rími við hennar
faglegu reynslu. „Við erum að
kenna samfélagsmiðlunum um of
margt í staðinn fyrir að horfa á líf
barnsins í heild,“ segir Sigrún.
Skýrslan byggist annarsvegar
á niðurstöðum síðustu PISA-rann-
sóknar þar sem líðan ungmenna var
könnuð og hins vegar á greiningum
sem gerðar voru í ár af Rannsókn-
arstofu um hamingju þar sem sam-
félagsmiðlanotkun ungmenna í
Danmörku, Finnlandi, Noregi, Sví-
þjóð og á Íslandi var skoðuð.
Íslenskir stórnotendur
Í skýrslunni segir að ungt fólk
á Norðurlöndunum séu stórnot-
endur á samfélagsmiðlum, notk-
unin sé miklu meiri en hjá ungu
fólki í öðrum Evrópulöndum og þar
hafa íslensk ungmenni vinninginn,
eins og sjá má á meðfylgjandi korti.
Þar kemur líka fram að ein-
manaleiki meðal norrænna ung-
menna hefur aukist, það hafi oft
verið tengt við aukna notkun á sam-
félagsmiðlum, en skýrsluhöfundar
segja ekki vera óyggjandi sannanir
fyrir því „Þó að einmanaleiki hafi
aukist eftir að samfélagsmiðlar
héldu innreið sína er ekki hægt að
sanna með neinum hætti að þetta
tvennt tengist,“ segja þeir.
Sigrún tekur undir þetta. „Það
er ekki hægt að fullyrða að sam-
félagsmiðlar stuðli að meiri ein-
semd, en aftur á móti er hægt að
fullyrða að þeir unglingar, sem eru
einmana, finna meira fyrir því með
tilkomu samfélagsmiðlanna. Áður
var það þannig að ef barni leið illa í
skólanum og var þar vinafátt, gat
það skilið það eftir í skóladyrunum.
Þetta er ekki hægt í dag, félagsleg
staða þín fylgir þér hvert sem þú
ferð í gegnum samfélagsmiðlana.
Einmana barn er stöðugt minnt á
einmanaleik sinn með því að sjá
myndir á samfélagsmiðlum af öðr-
um að skemmta sér.“
Uppteknir foreldrar og börn
Spurð hvort samfélagsmiðlar
séu að einhverju leyti orðnir að
blóraböggli fyrir það sem miður
fari í uppeldi og líðan barna segist
Sigrún að mörgu leyti geta tekið
undir það. „Margir foreldrar eru
gríðarlega uppteknir, ekki bara í
vinnu heldur við ýmis konar áhuga-
mál. Svo eru margir í alls konar
sjálfsrækt sem er örugglega mjög
gott fyrir foreldrana, en þeir hafa
þar af leiðandi minni tíma til að
vera með börnunum sínum. Það má
heldur ekki gleyma því að dagskrá
margra barna verður sífellt þétt-
skipaðri; mörg börn ljúka ekki
vinnudegi sínum fyrr en klukkan
6-7 á kvöldin þegar þau koma heim
eftir æfingar eiga þá eftir að læra
heima,“ segir Sigrún. „Það er allt of
mikil einföldun að segja að aukin
vanlíðan barna sé snjalltækjunum
og samfélagsmiðlunum að kenna,“
segir Sigrún.
Snjalltæki: blórabögg-
ull eða sökudólgur?
GettyImages/iStockphoto
Samfélagsmiðlar Það er of mikil einföldun að segja að aukin vanlíðan barna
sé samfélagsmiðlunum að kenna, segir Sigrún Þórisdóttir sálfræðingur.
Norrænir unglingar á samfélagsmiðlum
2011 til 2018, 16 ára og eldri
100%
95%
90%
85%
80%
75%
70%
Ísland Danmörk Noregur
Finnland Svíþjóð ESB meðaltal
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Heimild: Eurostat
Sigrún
Þórisdóttir