Morgunblaðið - Sunnudagur - 02.06.2019, Blaðsíða 10

STJÓRNMÁL
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2.6. 2019
B
reskt stjórnmálalíf er í algjöru upp-
námi þessa dagana. Stóru flokk-
arnir gömlu eru báðir margklofnir,
jafnt innan þingflokkanna og gagn-
vart hefðbundnum kjósendum sín-
um. Tilsýndar er Brexit stærsti ásteytingar-
steinninn en það má líka greina klofning milli
Lundúna og landsbyggðarinnar, norðurs og
suðurs og sennilega hefur almenningur ekki
verið jafntortrygginn á þingið í tæp 200 ár.
Nýafstaðnar Evrópuþingskosningar benda
til þess að þorri hefðbundinna stuðningsmanna
hans hafi annaðhvort kosið Brexit-flokkinn eða
setið heima. Verkamannaflokknum, höfuðflokki
stjórnarandstöðunnar, reiddi litlu betur af.
Nýjustu skoðanakannanir benda til þess að
Frjálslyndir demókratar yrðu hlutskarpastir ef
gengið yrði til þingkosninga nú, að vísu aðeins
með 24%, en Brexit-flokkurinn skammt undan
með 22%, meðan bæði Íhaldsflokkurinn og
Verkamannaflokkurinn eru aðeins með 19%.
Auðvitað standa þingkosningar ekki fyrir dyr-
um alveg á næstunni og skekkjumörkin slík að
segja má að þeir séu um það bil á sama róli,
flokkarnir fjórir. En niðurstöðurnar segja heil-
mikið um það rót sem er á stjórnmálum í land-
inu. Og víst er að ekki yrði auðvelt að mynda
starfhæfa ríkisstjórn yrði þetta niðurstaðan,
einmitt þegar þörfin á styrkri stjórn með tryggt
umboð kjósenda er mest.
Skömm á stjórnmálum
Brexit skiptir auðvitað miklu í þessum hrær-
ingum í fylgi flokkanna; margir Brexit-sinnar
hafa misst trú á Íhaldsflokknum og Verka-
mannaflokknum, en eins halla margir aðild-
arsinnar úr sömu flokkum sér nú að Frjáls-
lyndum. Það snýr þó ekki aðeins að
brexit-málinu, því fjölmargir kjósendur hafa
fengið megna skömm á stjórnmálakerfinu og
þar af leiðandi sérstakalega gömlu kjölfest-
uflokkunum. Þeir hafa þó enga hugmynd um
stefnu Brexit-flokksins í öðrum málum, því
hann hefur enga stefnuskrá myndað sér í lands-
málunum. Stefna frjálslyndra eða frambjóð-
endur eru þeim litlu kunnari, því sá flokkur
þurrkaðist nánast út í síðustu kosningum og
Vince Cable, eini þekkti forystumaður hans, er
á förum fyrir aldurs sakir. Því er engan veginn
víst að þeim haldist á fylginu.
Undir venjulegum kringumstæðum ætti
Verkamannaflokkurinn að vera að sækja mjög í
sig veðrið, en það er öðru nær. Hann þykir hafa
verið einstaklega tvístígandi og tækifær-
issinnaður í brexit-málinu, en þar fyrir utan er
flokkurinn þjakaður af innanmeinum. Jeremy
Corbyn er kommi af gamla skólanum og margir
hafa efasemdir um að honum takist að ná kjós-
endum á sitt band en sjálfur hefur hann og klíka
hans verið meira upptekin af hreinsunum innan
flokksins. Til þess að gera illt verra hefur flokk-
urinn svo setið undir látlausum ásökunum um
að líða gyðingaandúð í sínum röðum en á henni
ber mest hjá ötulustu stuðningsmönnum Cor-
byns í grasrótinni. Nú þegar við bætist að fólk í
Norður- og Mið-Englandi, sem stutt hefur
Verkamannaflokkinn mann fram af manni, er
farið að kjósa Brexit-flokkinn í miklum mæli, er
voðinn vís.
Evrópuspurningin
Evrópumálin hafa löngum verið viðkvæm í
Bretlandi. Þegar afráðið var að ganga í Efna-
hagsbandalag Evrópu (EBE), sem þá hét, var
það gert með almennri atkvæðagreiðslu en þá
lá ekki fyrir síðari eðlisbreyting þess sem hefur
miðað að æ meiri Evrópusamruna í átt að ríkja-
sambandi. Breskir kjósendur voru ekki spurðir
um þá samþættingu, hvorki Maastricht né
Lissabon-sáttmálana, þrátt fyrir að Tony Blair
hafi gefið fyrirheit um hinn síðari. Áhyggjur af
fullveldismissi af þeim sökum, ásamt lýðræð-
ishalla Evrópusambandsins (ESB) og umtals-
verðum kostnaði Breta af aðildinni, en þó ekki
síst áhugaleysi stjórnmálastéttarinnar á að hafa
tryggt umboð þjóðarinnar í þessum efnum ól
jafnt og þétt á efasemdum um Evrópusam-
starfið.
Þegar David Cameron leiddi kosningabar-
áttu sína árið 2010 hét hann því að láta kjósa um
Evrópumálin en hann náði ekki meirihluta og í
samsteypustjórn með frjálslyndum voru efnd-
irnar látnar eiga sig. Hann lofaði hinu sama fyr-
ir kosningarnar 2015 en náði flestum að óvörum
meirihluta svo hann varð að láta til sín taka.
Hann freistaði þess fyrst að reyna að semja við
önnur ríki ESB um umbætur en var varla virtur
viðlits svo hann neyddist til þess að halda brex-
it-kosninguna árið 2016. Þrátt fyrir að rík-
isstjórnin beitti sér af alefli gegn Brexit, hefði
uppi magnaðar hrakspár um afleiðingar brexit
og verði milljónum punda í kosningabaráttuna
(sem sennilega braut í bága við kosningalög) þá
fór svo, enn öllum að óvörum, að niðurstaðan
var brexit.
Við svo búið sagði Cameron af sér í skyndi,
en helstu stjórnmálaflokkar landsins sóru þess
dýra eiða að þeir myndu fara að vilja þjóð-
arinnar. Flestir bjuggust við að Boris Johnson,
einn helsti leiðtogi aðskilnaðarsinna, myndi
taka við, en á síðustu stundu sveik Michael
Gove hann um stuðning, svo Theresa May varð
forsætisráðherra, nánast fyrir heppni.
Trúnaðarbrestur við kjósendur
May var aðildarsinni, en tönnlaðist á því að
brexit þýddi brexit, gerði svo eitthvað allt ann-
að. Hún reyndist fara illa með tíma sinn og
samningsmarkmið hennar, hafi þau nokkur ver-
ið, báru keim af uppgjafarsamningum. Þá
reyndist ákvörðun hennar um að boða í skyndi
til kosninga í júní 2017 einstaklega vanhugsuð,
dró enn úr umboði hennar, og hið nýja þing virt-
ist ekki telja sig jafnskuldbundið og áður til
þess að uppfylla brexit.
Um það leyti fóru vankantar May sem stjórn-
málamanns að koma óþægilega í ljós. Henni er
ekki eiginlegt að tjá sig við almenning, en hún
var í raun engu skárri innan ríkisstjórnarinnar,
fór á bak við eigin ráðherra og glataði smám
saman trúnaði. Þegar samningur frú May var
loks lagður fram í þinginu í nóvember 2018
reyndust nær allir óánægðir með hann og kol-
felldu með 230 atkvæða mun, sem er mesti ósig-
ur breskrar ríkisstjórnar í þinginu. May lét sér
þó ekki segjast og lagði hann fram í tvígang aft-
ur, óbreyttan, en með óljósum viljayfirlýsingum
til þess að sefa áhyggjur manna en án árangurs.
Upp úr þessum óförum molnaði skjótt undan
May sem þó virðist allt vilja til vinna til þess að
sitja áfram í embætti. Íhaldsmenn voru klofnir
og tvístígandi, margir sennilega í ekki minni af-
neitun en forsætisráðherrann en höfðu ekki
döngun til þess að losa sig við May, sennilega af
því að þeir vildu fremur þola óstarfhæfa rík-
isstjórn en kosningar. Eins og ástæða reyndist
til.
Þeir vöruðu sig hins vegar ekki á því að þetta
ófremdarástand veikti tiltrú þorra almennings
á þingheimi og þá fyrst og fremst stjórnarliðinu
auðvitað. Eins og rétt var því þó að frú May
bæri mesta ábyrgð á þessu óláni öllu sat hún
samt sem áður sem fastast í þeirra skjóli. Verra
var þó að efasemdirnar sneru ekki aðeins að
getu þeirra til þess að sinna landstjórninni,
heldur ekki síður um heilindi þeirra gagnvart
Boris Johnson fer flestra sinna ferða á
reiðhjóli og er velþekktur hjólreiðamaður
í Lundúnum. Í borgarstjóratíð sinni hratt
hann af stað hjólaleigunni í höfuðstaðnum,
en í daglegu tali eru hjólin enn nefnd eftir
honum: Boris-bikes. Síðasta árið hefur
hann enn hert sig á hjólinu og grennst
verulega; að margra mati til þess að koma
sér í form fyrir forsætisráðherrastólinn.
AFP
Boris er á leiðinni
Það hefur verið umhleypingasamt í breskum stjórnmálum síðastliðin ár. Hin lánlausa Theresa May hrökklast senn úr Downings-
træti eftir að úrgöngusamningi hennar úr ESB hefur verið hafnað í þrígang í þinginu og Íhaldsflokkur hennar fékk illa útreið í Evr-
ópuþingskosningum meðan hinn nýi Brexit-flokkur Nigels Farage vann stórsigur. Leiðtogabaráttan í Íhaldsflokknum er komin á
fullt og þar þykir hinn litríki Boris Johnson sigurstranglegastur. En mun honum ganga betur en May að koma brexit í gegn?
Andrés Magnússon andres_m@me.com