Morgunblaðið - 06.07.2019, Blaðsíða 43

MENNING 43
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. JÚLÍ 2019
Þegar höfundar myrkraframtíðarsagna ætla aðsýna fram á heim sem al-ræðisöfl hafa tekið yfir og
vilja knýja alþýðuna inn á veg fá-
visku og auðsveipni, í andstæðu upp-
lýsingar, þá virðist oft liggja beinast
við að skapa heim
án bóka. Heim
þar sem bækur
birtast sem það
tákn víðsýni og
upplýsingar sem
þær vissulega
eru, og því óttast
alræðisöflin þær
og gera allt sem í
þeirra valdi
stendur til að
eyða þeim. Og fyrirmyndirnar eru
líka þekktar úr fortíð sem nútíð; seint
á fimmtándu öld stóð munkurinn
Girolamo Savonarola til að mynda
fyrir brennum bóka og annarra ver-
aldlegra listaverka í Flórens (hann
var að lokum hengdur og líkið
brennt), nasistar brenndu bækur eft-
ir gyðinga og í Norður-Kóreu eru
bækur sem ekki fjalla um eða hylla
leiðtoga ríkisins bannaðar. Þá sitja
margir nú yfir sjónvarpsþáttunum
Sögu þernunnar sem fjalla um ekki
svo fjarlæga framtíð í Bandaríkj-
unum þar sem bækur eru einmitt
bannaðar vegna þess að rétt eins og í
Fahrenheit 451 búa þær yfir þekk-
ingu sem ögrar alræðinu. Þekkingu
til að gera heiminn betri, lífið marg-
brotnara og mennina jafna.
Fahrenheit 451 er ein þekktasta
myrka framtíðarsaga, eða dystópía,
síðustu áratuga. Og er að líkindum
vinsælasta verk höfundarins, hins
bandaríska Rays Bradburys (1920-
2012). Titillinn vísar í það hitastig á
fahrenheit-skalanum sem pappír
brennur við.
Sagan kom fyrst út árið 1953 og
gerist á óljósum tíma einhvern tím-
ann á miðri 21. öldinni, eftir tvær
kjarnorkustyrjaldir, og segir af
brunaliðsmanninum Guy Montag.
Hann vinnur ekki við að slökkva elda
heldur kveikja í bókum og brenna
þær með þeim húsum sem þær finn-
ast í; og svo mikilvægt er að brenna
hið hættulega prentaða orð að litlu
skiptir þótt eigendur bókanna brenni
með þeim, enda aðeins hættulegir
glæpamenn sem lesa skáldskap og
fræðirit.
Þegar Montag heldur heim úr
vinnunni, sæll eftir vel unnið verk við
að eyða bókum, bíður hans heima
vansæl eiginkona, háð sljóvgandi lyj-
um og eyðir deginum í að fylgjast
með skemmtiefni sem varpað er upp
á veggi heimilisins – það er athyglis-
vert að kynnast þeirri framtíðarsýn
höfundarins nú á tölvuöld. En einn
daginn er Montag er á leið heim hitt-
ir hann unglingsstúlku sem hann
hrífst af en hún spyr spurninga og
veltir hlutunum fyrir sér á annan
hátt en aðrir. Enda stafar yfirvöldum
ógn af henni og hún er ekki örugg.
En forvitni Montags er vakin og
hann tekur að lauma heim til sín for-
boðnum bókum, enda hlaut eitthvað
mikilvægt að vera í þeim fyrst gömul
kona kaus einn daginn að brenna
með þeim. Eiginkonan er þó ekki
ánægð með forvitni Montags sem
þarf að útskýra hana:
„Það hlýtur að vera eitthvað í bók-
um, hlutir sem við getum ekki
ímyndað okkur, sem fær konu til að
vera kyrr í brennandi húsi, það hlýt-
ur að vera eitthvað í þeim. Ekki
brennur maður til bana fyrir ekki
neitt.“
„Hún hefur verið fáviti.“ (73) Það
er skýring eiginkonunnar.
En Montag lætur sér ekki segjast,
fróðleiksfýsnin er vakin. Höfundur
sögunnar gerir vel í að skapa persón-
ur sem vekja spennu og andstæður í
frásögninni og standa á táknrænan
hátt fyrir ólík öfl. Einn þeirra er yf-
irmaður Montags, Beatty, maður
sem las áður mikið af bókum en hef-
ur fyllst óbeit á þeim því honum
finnst að þær rugli fólk með misvís-
andi og ögrandi hugmyndum um lífið
og tilveruna. Hann sér á hvaða leið
Montag er og reynir að útskýra fyrir
honum hvers vegna best sé að mata
lýðinn bara með flæði ómerkilegra
upplýsinga:
Troddu það fullt af óeldfimum
upplýsingum, troðfylltu það svo af
„staðreyndum“ að það sé að springa,
en sé alveg „skínandi upplýst“. Þá
heldur það sig vera að hugsa, finnst
það taka framförum, þótt allt standi í
stað. Og verður hamingjusamt, því
þannig staðreyndir breytast ekki.
Ekki gefa því neitt viðsjárvert, eins
og heimspeki eða félagsfræði, til að
flækja málin. (86)
Önnur lykilpersóna er gamall pró-
fessor sem sér eftir því að hafa ekki
haft kjark til að taka til varna er tek-
ið var að endurskrifa söguna og eyða
bókum. Og hann aðstoðar Montag er
hraði frásagnarinnar eykst og hann
þarf að leggjast á flótta, í heimi þar
sem erfitt er að sleppa undan alsjá-
andi auga kerfis sem líður enga and-
spyrnu. Í heimi þar sem hugsjóna-
fólk leggur texta bóka á minnið fyrir
óljósa framtíð.
Fahrenheit 451 er merkileg saga,
vel skrifuð og hefur elst furðulega vel
– það er fengur að því að eiga hana
loksins á íslensku í lipurri þýðingu
Þuríðar Bachmann. Og þessi saga
talar á margs konar hátt til okkar í
dag. Hún varar við einangrunar-
hyggju og alræðishugmyndum og
hvetur okkur til að hætta aldrei að
leita þekkingar. Og hún hvetur til
lesturs og það er mikilvægt nú á tím-
um þegar bóklestur dregst saman,
sífellt færri lesa vandaða fréttamiðla
og rörsýni eykst. Fleiri og fleiri láta
sér nægja að horfa bara á vegginn og
mata sig þar. Gæfuleg framtíð það …
Troddu það fullt af óeld-
fimum upplýsingum
Ray Bradbury „Fahrenheit 451 er
merkileg saga, vel skrifuð og hefur
elst furðulega vel,“ segir rýnir.
Skáldsaga
Fahrenheit 451° bbbbm
Eftir Ray Bradbury.
Þuríður Bachmann þýddi.
Ugla, 2019. Kilja, 221 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR
Hvað gerist ef vatnið hverf-ur?“ Því svarar norskirithöfundurinn MajaLunde í skáldsögunni
Blá og ef fram heldur sem horfir er
framtíðin sem lýst er í bókinni ekki
sérlega langsótt. Blá er önnur bókin
í svokölluðum loftslagsfjórleik
Lunde þar sem hún varpar ljósi á
mögulegar afleiðingar loftslags-
breytinga í framtíðinni.
Lunde fléttar saman tvær frá-
sagnir á tveimur tímaskeiðum. Sag-
an hefst árið 2017 þegar Signe siglir
skútunni Blá á æskustöðvarnar í
Noregi. Við henni blasa umfangs-
miklar virkjunarframkvæmdir, sem
vekja sárar æskuminningar, og sigl-
ir hún skelkuð á braut til að hitta
gamlan elskhuga í þeim til-
gangi að veita honum mak-
leg málagjöld. Hún er ein
um borð í skútunni en neðan
þilja geymir hún undar-
legan ískaldan farm.
Loftslagsváin er bersýni-
leg aldarfjórðungi síðar
þegar sögunni víkur til Dav-
ids og ungrar dóttur hans
sem eru á flótta norður eftir
Frakklandi. David og Lou tilheyra
hópi loftslagsflóttamanna sem
skipta milljónum. Endalausir þurrk-
ar hafa hrakið feðginin að heiman
þar sem miskunnarlausir eldar geisa
og allt fyrir sunnan Mið-Frakkland
er orðið að eyðimörk. Dag einn finna
þau vel falinn bát á eyðibýli langt úti
í sveit, skammt frá flóttamannabúð-
um þar sem þau dvelja, en útlitið
verður sífellt svartara.
Blá er virkilega spennandi lesning
sem vekur mann svo sannarlega til
umhugsunar um þann veruleika sem
við búum við í dag. „Við eigum ekki
náttúruna. Ekki frekar en hún á
okkur,“ segir Signe og í bókinni
blasir ófögur sjón við jarð-
arbúum sem hafa þurft að
borga fyrir græðgi, vanvirð-
ingu, hugsunarleysi og
hroka kynslóðanna á undan.
Blá er því áríðandi en á
sama tíma ógnvekjandi
skáldsaga um þá loftslagsvá
sem blasir við okkur hér og
nú.
Þýðing Ingunnar Ásdís-
ardóttur er áreynslulaus og maður
flæðir milli tímaskeiða og landa og
það er erfitt að leggja bókina frá sér.
Þegar fléttan skýrist og frásagn-
irnar sameinast kallar það fram
sannkallað gæsahúðaraugnablik og
tárin voru heldur ekki langt undan,
gleði- jafnt sem sorgartár. Blá er því
ekkert annað en mikilfengleg lestr-
arupplifun sem skilur heilmikið eftir
sig.
Ljósmynd/Oda Berby
Maja Lunde „… mikilfengleg lestr-
arupplifun sem skilur heilmikið eft-
ir sig,“ skrifar rýnir um söguna.
Sannkallað gæsa-
húðaraugnablik
Skáldsaga
Blá bbbbm
Eftir Maju Lunde.
Ingunn Ásdísardóttir þýddi.
Mál og menning, 2019. Kilja, 347 bls.
ERLA MARÍA
MARKÚSDÓTTIR
BÆKUR
Nýtt vegglistaverk eftir Theresu Himmer, Sólarslóð, var
afhjúpað í Kópavogi í gær. Verkið er á bogadregnum
vegg við Hálstorg, setur þar svip á umhverfið og er í al-
faraleið gangandi og akandi vegfarenda í miðbæ Kópa-
vogs.
Sólarslóð sýnir hreyfingu sólarinnar yfir eins árs
tímabil með tólf brotalínum. Þær teikna upp hin óskýru
mörk á milli sólarljóssins og skuggans sem veggurinn á
Hálstorgi varpar á sjálfan sig. Hver brotalína áætlar
hæstu stöðu sólar á 21. degi hvers mánaðar ársins. Línan
er máluð með hvítri vegamálningu sem blönduð er ör-
smáum glerperlum. Sólarslóð sækir innblástur í verk
Gerðar Helgadóttur.
Theresa er menntaður arkitekt og myndlistarmaður,
hefur búið hér á landi í meira en áratug og hafa verk
hennar verið sett upp víða hér á landi og vakið eftirtekt.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Hreyfing sólar Listakonan Theresa Himmer við verk sitt, Sólarslóð, við afhjúpun þess í Kópavogi í gær.
Sólarslóð Theresu í Kópavogi
Á sunnudag lýkur í Sveinshúsi í
Krýsuvík sýningunni „Móðir jörð
og Steinninn ég“ með listaverkum
eftir Svein Björnsson.
Sveinshús verður þá opnað kl. 13
og verður boðið upp á einfaldar
veitingar og leiðsögn um sýninguna
sem hefur verið opin í júní en í
ágúst verður önnur sýning opnuð
þar og nefnist „Canarí“.
Hefð er fyrir því að sýningar
Sveinssafns standi yfir í tvö sumur í
röð með opið
fyrsta sunnudag í
mánuði kl. 13.
„Móðir jörð og
Steinninn ég“ er
áttunda sýning
Sveinssafns en
Sveinshús, blátt
að lit, staðsett
upp af Græna-
vatni, er helgað
list Sveins
Björnssonar og þeirri arfleifð sem
hann skildi eftir sig. Sveinn hafði
þetta bústjórahús Krýsuvíkurbús-
ins til afnota fyrir listsköpun sína
um langt árabil.
Sýningunni í
Sveinshúsi lýkur
Sveinn
Björnsson