Skessuhorn - 08.05.2015, Page 18

18 MIÐVIKUDAGUR 6. MAÍ 2015
Ekki eru mörg ár síðan helstu fjár-
málamenn og útrásarvíkingar þjóð-
arinnar höfðu það sem stöðutákn
að eiga góða jörð úti í sveit og
helst heilan dal eða eyju. Ef jörð-
in Fremri-Vífilsdalur í Hörðudal
í Dalasýslu hefði verið til sölu á
þeim tíma er nokkuð ljóst að hún
hefði selst fyrir allmiklar fúlgur fjár
eins og þá voru gjarnan borgaðar í
jarðakaupum. Blaðamaður Skessu-
horns brá sér í heimsókn í Vífilsdal
á dögunum til að spjalla við Hörð
Hjartarson bónda sem þar er fædd-
ur og uppalinn. Bærinn Fremri-
Vífilsdalur er eini bærinn í Vífils-
dal sem liggur fram úr Hörðudal.
Neðri-Vífilsdalur fór í eyði nokkru
fyrir miðja síðustu öld. Þá keyptu
foreldrar Harðar núverandi bónda,
Hjörtur Kjartansson og Sigríð-
ur Sigurðardóttir, jörðina og sam-
einuðu Fremri-Vífilsdal sem alls er
um fjögur þúsund hektarar. Bærinn
er um þrjá kílómetra frá veginum
fremst í Hörðudalnum og fallegt
bæjarstæði í blómlegum dal blas-
ir við þegar ekið er þangað heim.
Þegar blaðamaður boðaði komu
sína í Vífilsdal fregnaði hann að
ýmislegt stæði til hjá heimilisfólk-
inu um þetta leyti. Að kvöldi þessa
dags sem blaðamaður var á ferð-
inni var ætlun fjölskyldunnar að
fara í leikhúsferð til Reykjavíkur og
helgina eftir voru svo framundan
afmælistónleikar hjá karlakórnum
Söngbræðrum en með þeim kór
hefur Hörður sungið í allmörg ár.
Sveitafólkið verður jú líka að geta
lyft sér upp annað slagið og notið
menningarinnar.
Vinna með búinu
Hörður var nýkominn úr fjárhús-
unum frá því að sprauta nokkrar ær
þegar blaðamaður birtist á hlaðinu
og gekk í bæinn. Við setjumst í eld-
húskrókinn og spjöllum en Elín
Jónsdóttir kona Harðar var í vinnu
á hjúkrunarheimilinu Fellsenda. Í
Vífilsdal, eins og á fleiri bæjum til
sveita í dag, vinna bændur líka utan
heimilisins. Hörður er einnig í
hlutastarfi á Fellsenda með bústörf-
unum frá hausti og fram á vor þeg-
ar sauðburður byrjar. „Ég byrjaði
að vinna á Fellsenda á sínum tíma
til að leysa Elínu af meðan hún var
í fæðingarorlofi og líkaði vinnan
þar vel og finnst hún gefandi. Þessi
vinna fellur ágætlega að sauðfjárbú-
skapnum hjá okkur. Haustmánuð-
irnir eru samt svolítið erfiðir þeg-
ar smalamennskur eru í algleym-
ingi og þá eru eilífar reddingar með
vaktaskipti,“ segir Hörður. Þess má
geta að milli Vífilsdals og Fellsenda
er 26 kílómetra akstursleið en að-
eins sjö kílómetra loftlína.
Lærði smíðar en
varð bóndi
Eins og áður segir er Hörður fædd-
ur og uppalinn í Vífilsdal í hópi sex
systkina. Aðspurður segist hann
ekkert endilega hafa ætlað að ger-
ast bóndi, hlutirnir hafi bara æxl-
ast svona. Hann hafi ungur mað-
ur numið húsasmíðar, byrjað í því
námi í Iðnskóla Reykjavíkur og lok-
ið því í Stykkishólmi. Námssamn-
ingi lauk Hörður hjá Gunnari Jóns-
syni byggingameistara í Búðardal.
„Á þeim tíma var nóg að gera hér út
um sveitir í húsbyggingum og lengi
vel var ég að vinna við smíðar með
búskapnum. Þegar faðir minn féll
frá 1982 stóð ég frammi fyrir því að
taka við búinu. Ég hugsaði sem svo
að það væri sjálfsagt ágætt að vera
í búskapnum svona fram yfir fer-
tugt en snúa sér þá að öðru meðan
skrokkurinn væri í góðu lagi. Svo
hef ég bara verið svo sprækur og vel
á mig kominn líkamlega að ég býst
við að halda áfram minnsta kosti
einhver ár í viðbót,“ segir Hörð-
ur sem er í dag 57 ára gamall. Elín
Jónsdóttir kona hans kom úr Kópa-
vogi en reyndar var hún í sveit á
næsta bæ í Hörðudalnum, Tungu.
Hörður segir Elínu eiga ættir að
rekja á svæðið. „Hún er ættuð frá
Dröngum á Skógarströnd. Afi
hennar og amma voru Guðmund-
ur Ólafsson og Valborg Jónsdóttir
bændur þar.“ Þau Hörður og Elín
eiga tvö börn. Sá yngri Björgvin er
heima í Vífilsdal um þessar mundir
að hjálpa til. Hann er 18 ára gam-
all og sagði við blaðamann að hann
hefði ekkert á móti því að taka við
búskapnum í framtíðinni. Dóttirin
Andrea Hlín er í hjúkrunarnámi við
Háskóla Íslands.
Byggt upp og
búið stækkað
Hörður segir að þau hafi svo sem
ekki tekið við búskapnum á besta
tíma. „Um þetta leyti var einmitt
verið að taka upp búmarkið og
kvótasetningu í landbúnaði. Það
hagaði þannig til hérna að foreldr-
ar mínir voru með blandað bú, um
200 fjár og 10-12 kýr. Nokkru áður
höfðu þau hætt með kýrnar þannig
að við fengum ekki þann hluta met-
inn inn í búmarkið. Fyrstu árin hjá
okkur í búskapnum voru því býsna
strembin. Ég keypti svo búmark af
bróður mínum þegar hann hætti
búskap á Arnarbæli á Fellsströnd
og meiri kvóta svo síðar. Ég held
að megi segja að við séum í ágæt-
um málum í dag,“ segir Hörður.
Aðspurður segir hann að bústofn-
inn í dag sé tæplega 500 fjár, það
sé um 480 kvenkyns í fjárhúsunum.
„Við byrjuðum strax að fjölga fénu
eftir að við tókum við og byggðum
þá fjárhúsin. Ég jók reyndar pláss-
ið þar með því að bæta við gjafa-
jötu sem tekur um sjö rúllur af
heyi. Gamla íbúðarhúsið var orð-
ið mjög lélegt og við byggðum nýtt
hús 1998. Því fylgdu svolítil heila-
brot. Ég teiknaði húsið sjálfur og
fannst ráðlegt að byggja það í ein-
ingum. Ef við skyldum þurfa að
fara burtu væri gott að taka húsið
með sér. Ég byggði það í þremur
einingahlutum en ég býst frekar við
að það fari ekkert, verði hér áfram
á staðnum.“
Verri heimtur raktar
til tófunnar
Aðspurður segir Hörður að Fremri-
Vífilsdalur sé mjög góð jörð til
sauðfjárbúskapar. Smalamennskur
séu reyndar mjög miklar að haust-
inu en þær gangi yfirleitt mjög vel
og ekkert vandamál sé að fá mann-
skap í göngur. „Við eigum að leggja
fram ellefu dagsverk samkvæmt
gangnaskilum en yfirleitt erum við
um tuttugu, fjölskyldan og vinir og
vandamenn. Nálægð okkar lands
við afrétt Borgfirðinga gerir það að
verkum að við verðum að taka féð
með seinna móti af fjalli. Við get-
um ekki sleppt fénu aftur því þá er
viðbúið að það fari langt suður á
fjöll aftur og saman við fé Borgfirð-
inga á Langavatnsdal og Bjarnar-
dal.“ Hörður segir að heimtur hafi
yfirleitt verið nokkuð góðar en þó
hafi orðið nokkur misbrestur á því í
seinni tíð. Nokkur haust hafi vantað
20-30 lömb af fjalli og það sé alltof
mikið. Síðasta haust hafi þó heimst
betur, einhverra hluta vegna. Hörð
grunar að tófan sé þarna aðal mein-
valdurinn. Sjálfur hefur hann ver-
ið grenjaskytta alveg frá unglings-
árum og fór fyrst á greni aðeins tólf
ára gamall. „Mér hefur sýnst að hún
sé að færast í aukana. Eina nóttina
í fyrra á sauðburðinum þegar lítið
var að bera skrapp ég fjögurra kíló-
metra leið niður að Fremri-Hrafna-
björgum. Ég sá fimm dýr á leiðinni
og náði að skjóta þrjú þeirra. Á síð-
asta veiðitímabili skaut ég yfir 20
dýr. Á tímabili lagði ég út fyrir tóf-
una yfir veturinn. Ég hætti því þeg-
ar ég, þrátt fyrir góðan árangur í
veiði, sá að hún kom sér upp grenj-
um skammt frá ætinu. Tófan hef-
ur verið að færa sig mikið til seinni
árin og oft er ekkert að finna á
gömlum þekktum grenjastöðum.“
Grisjun sveitanna
mikið vandamál
Spurður um útkomuna úr búinu,
afurðirnar og frjósemina, seg-
ir Hörður að viðmiðið sé alltaf
að gera betur þetta árið en árið á
undan. „Þetta hefur gengið nokk-
uð vel. Frjósemin hefur verið ágæt.
Við látum telja í ánum og núna, ef
okkur tekst að halda lífi í lömbun-
um, þá teljast ærnar vera með 1,95
að meðaltali. Það eru aftur á móti
svolítil vanhöld hjá gemlingunum.
Af 101 sem sónaðar voru reyndist
56 hafa látið eða voru geldir sem
er náttúrlega alls ekki nógu góð
útkoma.“ Hörður segist vera mjög
sáttur við að vera sauðfjárbóndi og
hafa valið sér það lífsstarf. Hann
segist lítið hafa gert af því síð-
ustu árin að sinna smíðavinnu með
búskapnum, enda í 50% vinnu á
Fellsenda frá hausti og fram á vor.
„Ég held að enginn sem ætli sér
að verða ríkur fari í sauðfjárbú-
skap. Ég lít miklu frekar á að sauð-
fjárbóndinn sé lífsstíll. Þótt oft sé
mikið að gera er það ákveðið frelsi
sem fylgir því að vera í búskapn-
um. Það er snertingin og glím-
an við náttúruna nánast allan árs-
ins hring og náttúrlega félagsskap-
urinn við dýr og menn sem ger-
ir þetta skemmtilegt. Hins veg-
ar hefur grisjun sveitanna síðustu
áratugina skapað vandamál. Við
hérna í Dölunum höfum kannski
sloppið betur en margar aðrar
sveitir. Það er samt þannig að það
munar um hverja jörð sem fer úr
ábúð, ekki síst varðandi til dæm-
is smalamennskuna að haustinu.
Það er bara þannig til sveita að líf-
ið byggist mikið á samvinnu fólks-
ins sem þar býr.“
Fjölskyldan fer í leikhús
Hörður segir að 500 kinda fjárbú
eins og í Fremri-Vífilsdal geri ekk-
ert betur en að standa undir dagleg-
um rekstri bús og heimilis, tilkostn-
aður hafi aukist svo mikið mörg
síðustu árin. „Ef ráðist er í stærri
fjárfestingar þurfa þeir peningar að
koma annars staðar frá. Ein þokka-
leg dráttarvél kostar í dag til dæmis
um tíu milljónir króna. Þess vegna
veitir okkur ekkert af að vinna með
búinu. Líka til að geta veitt okk-
ur eitthvað aðeins,“ segir Hörður.
Þegar kíkt er í myndasafn heimilis-
ins kemur í ljós að fjölskyldan fór til
dæmis í skemmtilega ferð til Aust-
urríkis í fyrra, á svæðið Lägenfeld
skammt frá ítölsku landamærunum.
Þar fór fjölskyldan í skemmtileg-
ar gönguferðir, enda svæðið þekkt
útivistarparadís. „Við höfum alveg
frá því börnin voru ung stílað á að
fara í leikhús ekki sjaldnar en einu
sinni á vetri. Síðustu árin höfum við
keypt okkur leikhúskort í Borgar-
leikhúsinu. Valið þar fjórar sýning-
ar yfir veturinn. Við erum einmitt
að fara á þá síðustu í kvöld, stórsýn-
inguna Billy Elliot. Við í sveitinni
þurfum líka að geta notið menn-
ingarinnar.“
þá
Sauðfjárbúskapurinn er lífsstíll
Spjallað við Hörð Hjartarson bónda í Fremri-Vífilsdal
Það er snertingin og glíman við náttúruna nánast allan ársins hring sem gerir búskapinn skemmtilegan, segir Hörður.
Hörður við gegningar en í Fremri-
Vífilsdal er 500 kinda fjárbú.
Ljósm. bh.
Bærinn Vífilsdalur er þrjá kílómetra frá veginum frammi í Hörðudalnum. Fjölskyldan á ferð í Lägenfeld í Austurríki á síðasta sumri.