Sveitarstjórnarmál - 2019, Side 33

33
grunnur fyrir frekari ráðgjöf á Íslandi.“
Munar mest um skógana
Um muninn sem er á aðstæðum í Ölpunum
og á Íslandi varðandi varnarvirki, skiptir
að sögn Stefans mestu að engir skógar
eru Íslandi. „Í Alpalöndum gegna skógar
veigamiklu hlutverki sem náttúruleg
vörn gegn snjóflóðum, en einnig má lesa
úr skógum upplýsingar um útbreiðslu
og tíðni snjóflóða. Annar mikilvægur
þáttur er landslag. Á Íslandi eru mörg
fjallasvæði, sérstaklega á Vestfjörðum,
með víðáttumiklar hásléttur og bratta
snjóflóðafarvegi niður til sjávar. Í Ölpunum
telst slíkt landslag til undantekninga.“ Hann
segir að vindhraði á Íslandi sé jafnframt
mun meiri og að það geti leitt til þess
að snjór safnist í brekkur og gil sem eru í
skjóli. „Snjódýpt getur orðið allt að 20 m. á
meðan önnur opin svæði eru áveðurs og
haldast snjólétt eða auð. Þá er eðlisþyngd
snjóþekjunnar á Íslandi almennt séð hærri
en í Ölpunum. Tæring málma er einnig mun
hraðari hér en í Ölpunun vegna nálægðar
við sjávarseltu. Allt stál í varnarvirkjum er
þess vegna varið með zinkhúð til að lengja
endingu þess.
Mismunandi öryggiskröfur gerðar til
varnarvirkja í Sviss og á Íslandi
Í Sviss gilda ekki formleg öryggisviðmið
sem uppfylla þarf í byggð sem varin er með
varnarvirkjum með sama hætti og á Íslandi.
Í mörgum tilvikum eru hús enn á svokölluðu
rauðu svæði skv. hættumati eftir að reist
hafa verið varnarvirki, vegna þess að annars
hefðu varnarvirkin orðið of kostnaðarsöm.
„Áður en varnarvirki eru reist í Sviss þarf
að gera svokallaða kostnaðarávinnings-
greiningu. Ef ekki er unnt að koma við
hagkvæmum varnarvirkjum vegna
kostnaðar er leitast við að draga úr áhættu
þannig að hún verði viðunandi með öðrum
viðbúnaði, svo sem rýmingu húsnæðis
eða með því að setja snjóflóð af stað með
sérstökum búnaði áður en hætta skapast á
svo stórum flóðum að þau ógni byggðinni,“
bendir Stefan á. „Við metum ávinning af
varnarvirkjum með tiltekinni aðferðafræði
sem nefnd er „Protect“ og endurskoðum
hættumatið fyrir viðkomandi byggð ef unnt
er. Áhrif varnarvirkjanna ráðast af ýmsum
þáttum, m.a. snjóflóðaaðstæðum, hönnun
mannvirkjanna, aldri stoðvirkja o.fl.“
Hlutur landslagsarkitekta
mikilvægur
Mikið vatn hefur að mati Stefans runnið
til sjávar í snjóflóðavörnum hér á landi
frá því í byrjun 10. áratugarins. „Að mínu
mati hefur mjög vel tekist til á þessum
tíma. Ofanflóðahættumat hefur verið
unnið fyrir þau öll sveitarfélögin sem
um ræðir. Varnarvirki hafa verið hönnuð,
einhverjar varnir hafa risið í flestum þeirra
og faglega er staði að framkvæmdum.
Ég sýni oft varnarvirki frá Íslandi sem
dæmi um vel heppnaðar framkvæmdir
þegar ég er að kenna ofanflóðatækni við
Tækniháskólann í Zürich. Ég er sérstaklega
hrifinn af þætti landslagsarkitekta í hönnun
snjóflóðavarnargarða. Sá þáttur er oft
vanræktur í Sviss.
Langtímaviðhald varnarmannvirkja
Fyrstu upptakastoðvirkin í Sviss voru
byggð árið 1867 og standa þeir veggir
að sögn Stefans enn á upptakasvæðum,
þrátt fyrir háan aldur. „Stálgrindum hefur
verið bætt við á þessum upptakasvæðum
og gerir hönnun ráð fyrir að líftími
varnarvirkjanna sé 80 ár, en til þess að það
gangi eftir er reglulegt viðhald algjörlega
nauðsynlegt.“ Í þessum tilgangi hefur
verið þróað viðhaldskerfi, sem felur í sér
varnarvirkjagagnasafn með upplýsingum
um ástand mannvirkja ásamt gátlista
fyrir ástandsskoðun. Segir Stefan árlegan
viðhaldskostnað vera að meðaltali í kringum
1% af byggingarkostnaði stoðvirkja og
um 0.5% af kostnaði við varnargarða.
„Eftir að varnarvirki hafa náð lífaldri
er þeim skipt út. Að verja byggð gegn
snjóflóðum er viðamikið langtímaverkefni,
líkt og önnur innviðauppbygging, t.d.
samgöngumannvirki. Án reglulegs viðhalds
styttist líftími mannvirkja og verður mun
styttri en þau 80 ár sem lagt er upp með.“
Hér er horft yfir snjóflóðavarnir við Siglufjörð.
Að verja byggð gegn
snjóflóðum er viðamikið
langtímaverkefni, líkt og
önnur innviðauppbygging,
t.d. samgöngumannvirki.