Morgunblaðið - 09.09.2019, Blaðsíða 17

UMRÆÐAN 17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 9. SEPTEMBER 2019
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.
Vonum seinna heyr-
ist þingmaður úr liði
sjálfstæðismanna and-
varpa og kvarta yfir því
að umhverfisráðherra
sniðgangi lög um
rammaáætlun, mark-
visst og ákveðið.
Landeigendum
Reykjahlíðar í Mý-
vatnssveit var síðla árs
2018 kynnt bréflega áformuð friðlýs-
ing stórs svæðis á vatnasviði Jökulsár
á Fjöllum. Friðunarsvæðið er talið
rétt tæplega 3.500 ferkílómetrar (!).
Landamerki Reykjahlíðar eru ekki
sýnd á korti sem fylgdi kynningu Um-
hverfisstofnunar og engar upplýs-
ingar er enn að hafa frá gerendum
friðlýsingar um hvort og þá hvaða af-
leiðingar hún kunni að hafa. Það
skyldi bara friðað og basta!
Reykjahlíð á sem næst þriðjung
fallréttinda Jökulsár á Fjöllum. Eig-
endur jarðarinnar eru á einu máli um
að vatnsfallið mikla sé náttúru-
gersemi sem beri að vernda svo sem
kostur er. Þeir áskilja sér engu að síð-
ur rétt til að nýta eftir atvikum hluta
sinn í fallréttindum til orkufram-
leiðslu án þess að rýra gildi árinnar
sem náttúruperlu. Slíkir möguleikar
eru hins vegar útilokaðir við friðlýs-
ingu og þar með verður ríkið skaða-
bótaskylt gagnvart landeigendum
samkvæmt náttúruverndarlögum.
Lögmaður Reykjahlíðar óskaði eftir
því að gengið yrði til samninga um
bætur en því erindi hefur ekki einu
sinni verið svarað. Stjórnvöld um-
hverfismála hafa heldur ekki séð
ástæðu til að efna til fundar með land-
eigendum eða hirða yfirleitt um sam-
skipti við þá.
Tekið skal skýrt fram að eigendur
Reykjahlíðar eru á báti með mörgum
öðrum sem hagsmuna eiga að gæta
gagnvart friðlýsingunni á Norðaust-
urlandi. Aðrir landeigendur, sveit-
arfélög, orkufyrirtæki, Orkustofnun
og fleiri hafa látið athugasemdum
rigna yfir Umhverfisstofnun en það
breytir litlu sem engu. Þar á bæ dansa
limirnir eftir höfði ráðherrans.
Í auglýsingu umhverfis- og auð-
lindaráðuneytis um friðlýsingu á
vatnasviði Jökulsár á Fjöllum segir að
óheimil sé „orkuvinnsla fallvatna með
uppsett afl 10 MW eða meira innan
marka svæðisins“. Eigendum Reykja-
hlíðar er sem sagt meinað að setja upp
slíka orkuvinnslu á eigin landi á hinu
friðlýsa svæði. Á sama tíma leyfir
Umhverfisstofnun 2x10 MW virkj-
unum að halda áfram rekstri annars
staðar innan marka Vatnajökuls-
þjóðgarðs og það í grennd við Herðu-
breið! Með öðrum orðum: ríkið má en
landeigendur ekki. Orkustofnun telur
það andstætt lögum að friðlýsa til-
tekin landsvæði fyrir orkuvinnslu án
takmarkana eða viðmiða. Hún bendir
líka á að takmarkalaus friðlýsing sé í
andstöðu við stefnu stjórnvalda um að
vinna gegn loftslagsbreytingum af
völdum gróðurhúsalofttegunda ann-
ars vegar og hins vegar að stuðla að
byggingu og rekstri smávirkjana,
einkum á þeim svæðum sem afskipt
eru í dreifingu raforku.
Enn má nefna að umhverfis-
ráðherra áformar að friðlýsa 52 fer-
kílómetra í Gjástykki og fetar þar í
spor fyrirrennara síns og flokkssystur
sem reyndi slíkt hið sama árið 2012.
Öll sveitarfélög sem við sögu koma
höfnuðu þeim hugmyndum og vildu
frekar hverfisvernd, enda væri for-
ræði svæðisins þá hjá heimamönnum.
Stjórnarráðsliðið sér hins vegar ekk-
ert annað en friðlýsingu til að ná öllu
valdi í sínar hendur í Reykjavík.
Framganga umhverfisráðherrans
við friðlýsingar vekur hjá okkur hroll-
vekjandi minningar um þjóðlendu-
málið þegar krumlur ríkisvaldsins
teygðu sig út og suður eftir gríðar-
legum landsvæðum sem í mörgum til-
vikum höfðu verið eignfærð öðrum
um aldir. Málið var rekið af dæma-
fárri óbilgirni en blessunarlega tókst
að hrinda að hluta atlögunni að
Reykjahlíðarlandi. Þannig staðfestu
óbyggðanefnd og Hæstiréttur beinan
eignarrétt Reykjahlíðar að svæðum
sem ríkið heimtaði að yrði þjóðlenda
en umhverfisráðherra friðlýsir nú!
Hefnir ríkið þess með friðlýsing-
unni sem því tókst ekki að hrifsa til sín
forðum með þjóðlendukrumlum sín-
um?
Á hverju áttu menn annars von
þegar helsti atvinnulobbíisti Land-
verndar var gerður að umhverfis- og
auðlindaráðherra? Sem Landvernd-
arforingi kærði ráðherrann núverandi
umhverfisráðuneyti fyrir að ganga
ekki nógu hart fram í friðlýsingum.
Þarf þá að koma á óvart að sami mað-
ur hagi sér svona á ráðherrakontórn-
um nú?
Þvílík stjórnsýsla, maður minn!
Þjóðlendukrumlur þá,
friðlýsing nú
Eftir Guðrúnu
Maríu Valgeirs-
dóttur og
Ólaf H. Jónsson
Guðrún María
Valgeirsdóttir
» Á hverju áttu menn
annars von þegar
helsti atvinnulobbíisti
Landverndar var gerð-
ur að umhverfis- og auð-
lindaráðherra?
Guðrún María er formaður Landeig-
enda Reykjahlíðar ehf. Ólafur er
verkefnisstjóri Landeigenda Reykja-
hlíðar ehf.
Ólafur H.
Jónsson
Fyrir 20 árum hóf-
ust framkvæmdir við
hin 57 km löngu Gott-
hard-göng í Sviss,
sem voru opnuð form-
lega 1. júní og eru
lengstu göng heims.
Þau mynda mjúkt „S“
inni í fjallinu, þar sem
gropin berglög
neyddu verkfræðinga
til að víkja frá beinni
línu. Á leiðinni lentu
þeir á 90 stöðum þar sem bergið
var of laust í sér, þar streymdi
vatn niður og lenti á sprungum
sem kröfðust sérstakra aðgerða.
Til að forðast frekari vandamál
töldu verkfræðingarnir heppilegra
að láta lestarteinana fara í mjúkum
sveigjum. Fyrir átta árum braust
borhausinn í gegnum síðasta haft-
ið, þann 23. mars 2011. Um 700
manns unnu við að leggja lokahönd
á þetta stóra samgöngumannvirki
sem átti að opna í desember 2016,
þá áttu fyrstu lestirnar að þjóta í
gegn. Með tilkomu ganganna fær-
ast vöruflutningarnir frá vegunum
í lestirnar. Hvað þessa flutninga
varðar eru lestargöngin mikil sam-
göngubylting. Gotthard-göngin
samanstanda af tveimur göngum,
sem hvort um sig er 8,8-9,6 m í
þvermál. Norðurmunninn er nærri
borginni Erstfeld og suðurmunninn
við borgina Bodio, þar sem gömlu
og nýju brautarteinarnir samein-
ast. Lengd ganganna tveggja er
nánast sú sama. Þau eystri eru 87
metrum lengri. Samanlagt höfðu
tæki og tól borað og sprengt 151,8
km göng, þar sem þver- og neyð-
argöng voru einnig lögð á leiðinni.
Fjarlægðin milli ganganna tveggja
er 40 metrar og þvergöng eru lögð
með 325 metra millibili.
Tvenns konar markmiði þjóna
176 þvergöng: í fyrsta lagi hafa
þau að geyma mikinn tæknibúnað
til þess að göngin sjálf þurfi ein-
ungis að hýsa þá tækni sem nauð-
synleg er til að knýja lestirnar
áfram, með rafmagnslögnum sem
sjá þeim fyrir nægjanlegri orku. Í
öðru lagi eru þetta neyðarútgang-
ar. Ef óhjákvæmilegt er að stöðva
lest geta farþegar komist yfir í hin
göngin og síðan í gegnum næstu
þvergöng ef þörf krefur. Í þessum
nýju göngum er öryggið í fyrir-
rúmi þannig að stöðvun í miðjum
göngunum verður afar fátíð. Fari
svo að eldur brjótist út í járnbraut-
arlestinni skulu lestarstjórarnir
koma henni út úr göngunum eða
aka að öðrum tveggja
neyðarstöðva sem eru
inni í fjallinu. Neyð-
arstöðvarnar nefnast
Faido og Sedrum og
finnast annars vegar
17 km og hins vegar
20 km frá ganga-
munnanum. Frá báð-
um stöðvum er mögu-
legt að komast út, í
Fadio í gegnum hlið-
argöng en í Sedrum
með lyftum í 800 m
löngum lyftugöngum
sem liggja niður í lestarstöðina.
Frá toppi ganganna eru önnur
göng sem liggja um kílómetra út
úr fjallinu. Síðan sér öflugt loft-
ræstikerfi um að dæla reyk út og
fersku lofti niður í göngin við elds-
voða.
Inni í fjallinu eru skiptispor við
stöðvarnar tvær, þar sem hægt
verður að senda lest yfir á „rangt“
spor, þannig að hún komist
framhjá bilaðri lest. Skiptisporin
verða einnig notuð þegar viðhaldi
er sinnt inni í göngunum, enda er
það föst regla að engin umferð má
vera á því spori þar sem slík vinna
fer fram.
Í sögu Evrópu eru Gotthard-
göngin eitt stærsta byggingarverk-
efni síðari tíma og stærsta umferð-
armannvirki í Sviss. Það er Alp
Transit Gotthard dótturfélag sviss-
nesku ríkislestanna, SBB, sem
stendur að þessu risavaxna verki.
Talið er að það kosti alls 1.100
milljarða króna. Lítið brot af þess-
ari heildarupphæð væri nóg til að
koma samgöngumálum höfuðborg-
arsvæðisins og landsbyggðarinnar í
viðunandi ástand. Allan tímann
hefur Alp Transit Gotthard lagt sig
fram um að veita ríkulegar upplýs-
ingar um framgang verksins og
hefur komið upp stöðvum þar sem
gestir geta fylgst með framvind-
unni.
Mikill áhugi er fyrir þessu sam-
göngumannvirki og frá árinu 1998
hefur meira en milljón manns sótt
heim upplýsingamiðstöðvarnar sem
bjóða upp á leiðsögn inn í göngin.
Alpagöng voru
opnuð 2016
Eftir Guðmund
Karl Jónsson
Guðmundur Karl
Jónsson
» Í sögu Evrópu eru
Gotthard-göngin eitt
stærsta byggingarverk-
efni síðari tíma og
stærsta umferðarmann-
virki í Sviss.
Höfundur er farandverkamaður.
Nú finnur þú það
sem þú leitar að
á FINNA.is