Morgunblaðið - 28.09.2019, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Eftir að fram-kvæmdir ísam-
göngum á höfuð-
borgarsvæðinu og
sérstaklega
Reykjavík hafa
staðið í stað í ára-
tug á nú að gefa í
svo um munar. Á
undanförnum dögum hafa verið
kynntar miklar áætlanir þar
sem flýta á ýmsum fram-
kvæmdum. Inni í þessum til-
lögum eru framkvæmdir sem
vissulega eru tímabærar og
hefði átt að ráðast í fyrir löngu.
Til þessa hefur meirihlutinn í
borginni frekar viljað gera fólki
erfitt fyrir í umferðinni og hug-
myndir um mislæg gatnamót og
fleiri akreinar verið afgreiddar
með svörum á borð við að það
taki því ekki því göturnar fyllist
bara um leið. Stutt er síðan
miklar framkvæmdir voru við
Miklubrautina þar sem hún
liggur framhjá Klambratúni.
Gaf það til kynna að Mikla-
brautin yrði ekki sett í stokk á
þessum spotta í það minnsta um
sinn. Nú er Miklubrautar-
stokkur hins vegar kominn á
dagskrá 2022 og 2023. Hvöss
orð Bjarna Benediktssonar
fjármálaráðherra þegar hann
kynnti samkomulagið um að
taka ætti á umferðarvanda sem
ekki yrði unað við lengur gefa
til kynna að meirihlutanum í
Reykjavík hafi verið gerð grein
fyrir því að nóg væri komið af
andstöðunni við einkabílinn.
Það er því gott að loks eigi að
ráðast í þessar framkvæmdir og
borgarbúar munu margir fagna
því að sjá fram á að þurfa ekki
að sitja löngum stundum í um-
ferðarteppum, en borgarlínan
fylgir með í pakkanum og hún
er dýru verði keypt.
Það er afleitt að taka því með
nöldri og aðfinnslum þegar loks
á að taka til hendinni í sam-
göngumálum á höfuðborgar-
svæðinu, en samkomulagið vek-
ur einfaldlega of margar
spurningar. Verðmiðinn á fram-
kvæmdunum er 120 milljarðar
króna. Mun ríkið leggja til 45
milljarða, sveitarfélögin á
höfuðborgarsvæðinu 15 millj-
arða og afganginn, litla 60 millj-
arða, á að taka úr vösum bíl-
stjóra með vegatollum. Það er
helmingur upphæðarinnar.
Reyndar kom einnig fram að
til greina kæmi að fjármagna
þennan hluta með sölu ríkis-
eigna og í gær sagði fjármála-
ráðherra að sala Íslandsbanka
gæti fjármagnað þennan hluta,
en um leið birtist viðtal við Pál
Björgvin Guðmundsson, fram-
kvæmdastjóra Samtaka sveitar-
félaga á höfuðborgarsvæðinu, á
mbl.is þar sem hann sagði að
gjöldin hefðu ekki verið útfærð,
en áætlað væri að leggja þau á
2022 og yrði stofnaður starfs-
hópur til að leggja á
ráðin um hvernig
að þeim yrði staðið.
Það hljómar því
eins og settir verði
á vegatollar hvað
sem líður sölu ríkis-
eigna.
Þá er fyrirhuguð
Sundabraut ekki
hluti af þessu samkomulagi. Þar
verður um að ræða sérstaka
framkvæmd – þegar af verður –
og er ráðgert að hún verði einn-
ig fjármögnuð með vegatollum.
Fólki á því eftir að líða eins og
það sé komið með gjaldmæli í
bílinn þegar það verður á ferð-
inni eftir nokkur misseri.
Hlutfallið sem á að innheimta
með vegatollum, komi annað
ekki til, verður enn athyglis-
verðara þegar skoðað er hvern-
ig 120 milljarðarnir skiptast
milli framkvæmda. Ætlunin er
að 49,6 milljarðar króna fari í
innviði borgarlínu og 8,2 millj-
arðar fari í gerð göngu- og
hjólastíga, göngubrýr og undir-
göng.
Samkvæmt þessu er eins og
stendur ráð fyrir því gert að bíl-
eigendur borgi fyrir fram-
kvæmdirnar með sérstakri
gjaldtöku sem farið er að kalla
umferðar- og flýtigjöld. Orðið
flýtigjald hljómar reyndar eins
og illkvittnislegur brandari.
Eftir að borgaryfirvöld hafa
lagt sig fram um að þvælast fyr-
ir umferð og tefja svo árum
skiptir þannig að í óefni er kom-
ið á að leggja sérstakt gjald á
bíleigendur fyrir að greiða úr
sjálfskaparvítinu.
Skiptingin vekur einnig
spurningar um forgangsröðun.
Verja á rúmlega 50 milljörðum í
almenningssamgöngur sam-
kvæmt samkomulaginu. Það er
reyndar mun lægri tala en
nefnd hefur verið í sambandi við
borgarlínu. Talað er um að
kostnaður við hana geti hlaupið
á allt frá 70 milljörðum til 200
milljarða. Samkomulagið mun
reyndar ekki ná til allra þátta
borgarlínunnar, en í ljósi fram-
úrkeyrslna í opinberum fram-
kvæmdum er nauðsynlegt að
ekki sé reynt að fegra tölur
þannig að auðveldara verði að
kyngja þeim.
Hlutfallið er líka álitaefni
vegna þess að þótt í áratug hafi
megináhersla í útgjöldum til
samgöngumála í Reykjavík ver-
ið á almenningssamgöngur hef-
ur farþegum í Strætó ekkert
fjölgað ef fjöldinn er skoðaður í
samhengi við fjölgun íbúa. Enn
hefur ekki verið sýnt fram á að
hugmyndir talsmanna borgar-
línu um að almenningur muni
nota hana í mikið meira mæli en
almenningssamgöngur nú séu
annað en óskhyggja. Það er
ekki góðs viti þegar á að fara að
eyða rúmlega 50 milljörðum
króna af skattfé almennings.
Samgöngubætur á
höfuðborgarsvæð-
inu eru löngu tíma-
bærar en það er ekki
sama hvernig að
þeim er staðið}
Samgöngusáttmáli
vekur spurningar
S
agan um öryrkjann er sagan um ör-
yrkjann. Einstakling á öllum aldri, í
allskyns aðstæðum, með margvísleg
verkefni. Þetta er ekki eitthvert eitt
mengi heldur þarf að muna það í
hvert sinn sem fjallað er um öryrkja að fjallað
er um einstakling en ekki óskilgreindan hóp
sem flæðir yfir allt rétt eins og plastið í hafinu.
Það hefur nefnilega viljað loða við umræðuna að
þetta sé eitthvað sem þurfi að sporna gegn og
stöðva í stað þess að hlúa að og tryggja.
Já, við þurfum að breyta alfarið um hugs-
unarhátt þegar kemur að því að hlúa að þeim
sem tímabundið eða til lengri tíma þurfa á
stuðningi samfélagsins að halda enda er ég
sannfærð um að þorri landsmanna vill búa í
samfélagi sem stendur með þeim sem þurfa að-
stoð.
Nú hefur dr. Kolbeinn H. Stefánsson, kynnt nýja
skýrslu sína um fjöldaþróun örorkulífeyrisþega og veitir
skýrslan okkur glænýjar upplýsingar um það hvar við
þurfum að beina sjónum okkar. Kemur í ljós, þvert á
margítrekaðar fullyrðingar í umræðunni, að öryrkjum
fjölgar ekki umtalsvert umfram fjölgun mannfólks. Á
staðfestum tölum frá Hagstofu og Tryggingastofnun má
sjá að hlutfall öryrkja af mannfjölda síðustu tíu ár er svip-
að milli ára og hefur hægt á fjölgun að undanförnu. Þá
verður einnig að taka með í reikninginn þegar síðustu 20
ár eru skoðuð að breyting varð á lögum um almannatrygg-
ingar árið 2007 sem gerir samanburðinn ótækan fyrir og
eftir það tímamark.
En svo við snúum okkur að einstakling-
unum sem á bak við tölurnar eru þá er alveg
ljóst að það er eitthvað í okkar samfélagsgerð
sem veldur því að einstaklingar enda á örorku.
Í skýrslu Kolbeins má sjá að á árinu 2018 var
geðröskun (39,4%) og stoðkerfisvandi (26,5%)
langsamlega stærsta ástæða örorku, eða sam-
tals 65,9%. Ungum karlmönnum hefur vissu-
lega fjölgað mikið í hópnum, sem er verulegt
áhyggjuefni en mesta fjölgunin er þó í hópi
kvenna yfir fimmtugu. Nærri helming fjölg-
unar á síðustu tíu árum má rekja til kvenna á
aldrinum 50-66 ára og þar verðum við að
skoða hvað það er í okkar samfélagsgerð sem
leiðir til þess að konur eru mun líklegri en
karlar á þessum aldri til að vera örorkulífeyr-
isþegar? Konur verja frekar ævi sinni í and-
lega og líkamlega slítandi umönnunarstörf en
einnig umönnun ungra sem aldinna fjölskyldumeðlima.
Konur bera frekar ábyrgð á öllu er viðkemur heimili og
fjölskyldu og konur eru frekar þolendur ofbeldis í nánum
samböndum sem og kynferðisofbeldis. Er mögulega eitt-
hvað þarna sem vert er að leggja áherslu á við framtíð-
armótun samfélagsins? Er mögulega kominn tími til þess
að ríkisvaldið fari að leggja að jöfnu umönnunarstörf
hvers konar og umsýslu fjármuna? Að minnsta kosti lítur
út fyrir að við höfum ekki efni á að viðhalda þessari sam-
félagsstefnu mikið lengur.
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Sagan um öryrkjann
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar.
helgavala@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
hringsmet hafi verið slegið í umferð-
inni um Hvalfjarðargöng nú í ár.
Aldrei hafa fleiri ökutæki ekið um
göngin og 21. júní sl. eða 13.843 öku-
tæki. Gamla metið frá árinu 2017 var
bætt um tæplega 700 ökutæki.
Ekki liggur fyrir hvort umtals-
verð fækkun erlendra ferðamanna
hafi orðið í kjölfar fækkunar þeirra
hingað undanfarið. Samkvæmt rann-
sóknum Vegagerðarinnar árin 2016
og 2017 voru erlendir ferðamenn um
10% ökumanna, sem fóru um Hval-
fjarðargöng.
„Það hefur ekki verið gerð at-
hugun á þessu eftir árið 2017. En
leiða má líkur að því að samdráttur í
ferðamönnum hafi leitt til þess að
hlutfall þeirra hafi dregist saman um
göngin. Þetta er þó alls ekki víst en
telja verður líklegt. En það er í
vinnslu hjá Vegagerðinni að finna út
úr þessu,“ segir G. Pétur Matthías-
son, upplýsingafulltrúi hjá stofn-
uninni.
Síðasta verk starfsmanna Spalar
var að endurgreiða viðskiptamönn-
um inneignir í áskriftarreikningum
og sömuleiðis fyrir veglykla og af-
sláttarmiða. Starfsfólk Spalar
hafði gert upp við tæplega 23 þús-
und viðskiptavini félagsins 18. jan-
úar 2019 og endurgreitt þeim alls
um 330 milljónir króna. Alls
höfðu þá 72% inneigna
verið endurgreidd.
Nær 40 milljón öku-
tæki farið um göngin
Vegagerðin hyggst kaupa nýjar
hraðamyndavélar til að setja
upp í Hvalfjarðargöngum. Fjár-
magn er fyrir hendi og vonast er
til að hægt verði að setja þær
upp á næsta ári. Kostnaður
verður ekki undir 50 milljónum
króna að því talið er.
Mörgum ökumanni hefur
brugðið í brún við ljósblossann
frá núverandi vélum. Blossarnir
munu heyra sögunni til því nýju
vélarnar munu mæla meðal-
hraða milli tveggja punkta.
Báðar myndavélarnar eru
með skynjara sem nemur það
þegar bílar keyra framhjá og
geta með því móti reiknað
hversu langan tíma það
tekur þá að komast á
milli. Þannig er hraðinn
mældur. Þetta kemur í
veg fyrir að fólk geti
hægt á sér áður en það
kemur að myndavél
og sloppið þann-
ig við sekt.
Blossarnir
munu hverfa
NÝJAR MYNDAVÉLAR
Friðleifur Ingi
Brynjarsson
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Síðasti seðillinn Hinn 28. september 2018 var gjaldtöku hætt í Hvalfjarð-
argöngum. Sigurður Ingi Jóhannsson greiddi fyrir síðustu ferðina.
 Eitt ár liðið síðan Spölur afhenti ríkinu Hvalfjarðargöng
BAKSVIÐ
Sigtryggur Sigtryggsson
sisi@mbl.is
Ámánudaginn verður liðiðeitt ár síðan Vegagerðintók við rekstri Hvalfjarð-arganga. Spölur hafði
byggt göngin og rekið þau frá opnun
sumarið 1998. Þegar öll lán höfðu ver-
ið uppgreidd var gjaldtöku hætt og
Spölur afhenti Íslendingum göngin til
eignar.
Ekki þarf að fjölyrða um mikil-
vægi Hvalfjarðarganga fyrir Íslend-
inga. Miðað við áætlaða umferð 2019
munu um 39 milljón ökutæki hafa far-
ið um göngin frá upphafi 1998 til loka
þessa árs. Á næsta ári mun því 40
milljóna markinu verða náð.
Það er almennt skoðun vega-
gerðarmanna að rekstur Hvalfjarð-
arganga hafi gengið vel þetta fyrsta
ár sem þau hafa verið í þeirra umsjá.
„Það sem ég átti von á þegar
gjaldtöku í göngin var hætt, var að
10-15% umferðarstökk myndi eiga
sér stað. En fljótlega eftir að gjald-
taka hætti sá ég að það stefndi líklega
ekki í svo mikið stökk,“ segir Frið-
leifur Ingi Brynjarsson, verk-
efnastjóri hjá Vegagerðinni.
Friðleifur telur að ástæðuna
megi rekja til þess að mjög góð af-
sláttarkjör voru veitt á gjaldi um
göngin og þar af leiðandi hafi umferð-
in ekki aukist svo mikið. Hann telur
að það muni taka lengri tíma að síast
inn hjá fólki að hægt sé að fara um
göngin endurgjaldslaust og því verði
ekki endilega alveg ljóst strax hver
áhrifin verða.
Nýtt sólarhringsmet í júní
„Þó að áhrifin séu einhver þá er
ekki hægt að meta þau nema bera
saman t.d. meðalaukningu með gjald-
töku og síðan meðalaukningu eftir að
gjöld voru felld niður, sem vísbending
um það hversu mikið umferðin hefur
aukist um göngin sem rekja mætti
eingöngu til gjaldfrelsis,“ segir Frið-
leifur.
Hann segist hafa reiknað með
því að hámarksumferð um göngin
myndi aukast enda þyrftu ökumenn
ekki lengur að bíða í röð við gjald-
hliðið. Þetta virðist hafa orðið raunin
því allt bendir til þess að nýtt sóla-