Morgunblaðið - 28.09.2019, Side 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 2019
Skurður Það er kúnst að fella tré og ekki má vera með neinn æðibunugang við slíkt verk.
Þessi maður virðist vita hvað þarf til enda vel græjaður og með hjálm og hlífðargleraugu.
Kristinn Magnússon
Eitt það versta sem fyrir eina
þjóð getur komið er að kjósa
kjarklítið fólk til forystu. Þeir sem
gefa kost á sér til forystu fyrir al-
menning verða að hafa kjark til
þess að líta lengra fram á veginn
en til næstu skoðanakönnunar.
Þeir sem gefa kost á sér til forystu
verða að hafa kjark til að standa
með þjóð sinni, líka þegar flestir
aðrir guggna. Þeir sem gefa kost á
sér til forystu verða að hafa kjark
til að standa með skoðunum sín-
um, hafa kjark til að fylgja eftir
stefnumálum sínum. Þeir sem gefa kost á sér til
forystu verða að hafa kjark til þess að taka
ákvarðanir sem til skamms tíma eru ekki til vin-
sælda fallnar. Þeir sem gefa kost á sér til forystu
hafa ekki leyfi til þess að etja saman ólíkum hóp-
um. Þeir hafa ekki rétt á því að tala niður til
þeirra sem eru kvíðnir vegna aðstæðna sinna.
Kvíði kemur til af mörgum ástæðum, bæði
læknisfræðilegum og félagslegum. Sjúkdóm-
urinn kvíði er jafn raunverulegur og krabba-
mein eða sykursýki. Þeir sem kvíða næsta degi
vegna bágs efnahags eða erfiðra félagslegra að-
stæðna eiga skilið hjálp okkar hinna ekki köpur-
yrði. Raunverulegir forystumenn gera ráðstaf-
anir sem slá á kvíðann. Þeir sem gefa kost á sér
til forystu hafa ekki leyfi til þess að lítilsvirða þá
sem bera reiði í brjósti. Margir Íslendingar eru
enn reiðir vegna framgöngu lánastofnana um og
eftir hrun og jafnvel síðar. Þessi reiði er skiljan-
leg, ekki síst vegna þess að ekki fást enn fram
upplýsingar varðandi eignir þeirra sem hirtar
voru af lánastofnunum. Hvað varð um þær eign-
ir sem t.a.m. Íbúðalánasjóður hirti af almenningi
á hrakvirði? Þær upplýsingar liggja ekki á lausu
en munu koma fram áður en langt um líður.
Hugsanlega mun það sefa reiði einhverra en
auka reiði annarra. Þá taka raun-
verulegir forystumenn ákvarðanir
til þess að þeir sem hlunnfarnir
voru nái vopnum sínum. Raunveru-
legir forystumenn ganga fram með
ráðstafanir sem eru líklegar til að
sefa reiði en auka lífshamingju og
farsæld. Raunverulegir for-
ystumenn gjalda ekki varhug við
þeim sem hræddir eru. Þvert á
móti telja þeir kjark í þá sem óttast
og leitast við að skapa umhverfi
sem líklegt er til þess að sefa ótt-
ann og auka trú á framtíðina. Raun-
verulegir forystumenn sameina
ólíka hópa en sundra ekki með orðum og athöfn-
um sem vissulega geta skilað þeim sjálfum
stundarvinsældum en skaða stórlega til lengri
tíma litið. Hvað er þá rétt að varast? Rétt er að
varast öfl sem naga rætur þjóðfélags okkar,
jafnvel með þann vilja einan að vopni að ganga
gegn þeim fáu hefðum og reglum sem Íslend-
ingar eiga. Rétt er að varast þá sem ráðast að
grunngildum sem búið hafa með þjóðinni um
aldir. Rétt er að varast þá sem telja fullveldi
þjóðarinnar léttvægt og ganga gegn því. Að síð-
ustu er rétt að varast forystumenn sem eru svo
hræddir við skuggann sinn að þeir fara vart
fram úr án þess að spegla sig í nýjustu skoð-
anakönnunum eða vinsældavog.
Eftir Þorstein Sæmundsson
» Þeir sem gefa kost á sér
til forystu verða að hafa
kjark til þess að taka ákvarðanir
sem til skamms tíma eru ekki
til vinsælda fallnar.
Þorsteinn
Sæmundsson
Höfundur er þingmaður Miðflokksins í Rekjavík-
urkjördæmi suður. thorsteinns@althingi.is
Óttinn
Fyrir síðustu
borgarstjórnar-
kosningar bauð Sam-
fylkingin, undir forystu
borgarstjórans, fyrst
og fremst fram á
grundvelli tveggja
kosningaloforða. Um
allan bæ birtust skilti
með mynd af borgar-
stjóranum yfir orð-
unum „Borgarlína“ eða
„Miklubraut í stokk“.
Bent var á að áformin væru í senn
óljós og ófjármögnuð. Það sem lá þó
fyrir um hina svokölluðu borgarlínu
var að hún yrði gífurlega dýr og
myndi þrengja að umferð með því að
leggja undir sig eina akrein í hvora
átt auk miðsvæðis.
Áformin voru ekki trúverðug enda
höfðu sömu loforð verið notuð áður í
kosningabaráttu án þess að neitt
yrði úr því. Frambjóðendur Mið-
flokks og Sjálfstæðisflokks kröfðust
svara en fengu þau ekki. Oddviti
sjálfstæðismanna benti á að verið
væri að boða 19. aldar samgöngu-
hugmyndir algjörlega úr samhengi
við raunveruleika 21. aldarinnar.
Hættan á að farið yrði út í verkefnið
var þó talin takmarkast af því að
borgin gæti ekki með nokkru móti
fjármagnað það.
Ríkið lætur skattgreiðendur
borga
Nú hafa hins vegar orðið þau ótrú-
legu tíðindi að ríkisstjórnin hefur
ákveðið að nýta skattfé ríkisins til að
borga kosningaloforð Samfylking-
arinnar í Reykjavík. En ekki bara
það. Til að safna fjármagni svo borg-
arstjórinn geti framkallað hin lang-
sóttu kosningaloforð sín mun ríkið
selja verðmætasta byggingarland
Íslands og taka gjald af fólki fyrir að
nota vegi höfuðborgarsvæðisins.
Vegina sem það er þegar búið að
greiða með sköttum og gjöldum
(langt umfram það sem nýtt var í
vegagerðina).
Keldnalandið sem
ríkisstjórnin vill nú
selja til að fjármagna
óútfærða en firnadýra
19. aldar samgöngu-
hugmynd hafði verið
nefnt sem kjörinn stað-
ur fyrir nýtt 21. aldar
þjóðarsjúkrahús. Áður
hafði ríkið svo gott sem
gefið framtíðarbygg-
ingarland Landspít-
alans við Vífilsstaði.
Hvað á gjaldið
að heita?
Gjöldin sem til stendur að leggja á
fólk fyrir að komast á milli staða á
höfuðborgarsvæðinu hafa ekki verið
útfærð. Meiri vinna hefur verið lögð
í að finna þeim nafn. Í fyrstu voru
þau kölluð tafagjöld. Það þótti hins
vegar of lýsandi fyrir eðli gjaldanna
enda eru þau til þess ætluð að refsa
fólki fyrir að sitja fast í umferð-
arteppum sem stefna undanfarinna
ára hefur skapað. Á tímum ímynd-
arstjórnmála eru slík réttnefni auð-
vitað ótæk. Einhver auglýsinga-
maður lagði þá til að refsigjöldin
yrðu kölluð forgangsgjöld. Loks var
sæst á að kalla þau flýtigjöld. Hvers
vegna gengu menn ekki alla leið og
kölluðu þau gleðigjöld?
Svona virkar kerfið
Í allri þessari ímyndarvinnu
gættu menn þess að halda þinginu,
sem fer með fjárveitingarvaldið,
óupplýstu um málið. Ráðherra mála-
floksins neitaði að mæta á fund sam-
göngunefndar og að afhenda samn-
ingsdrögin.
Það er svona sem „kerfið“ fer sínu
fram. Það virkar eins og gangverk,
tannhjól sem geta bara snúist í aðra
áttina. Þegar tekist hefur að fá ein-
hverja stjórnmálamenn til að sam-
þykkja einn áfanga leiðir sá næsti af
því og verður óhjákvæmilegur.
Við höfum séð þetta gerast hvað
eftir annað. Flestum hefur t.d. lengi
verið ljóst að hin gölnu áform um
viðbyggingar við ónýt hús Landspít-
alans við Hringbraut væru óskyn-
samleg. Eina vitið væri að byggja
nýtt sjúkrahús fyrir nýja tíma. Rök-
in fyrir því að það væri ekki hægt
voru iðulega þau að það væri búið að
vinna svo lengi að áformunum að það
þyrfti að halda áfram á sömu braut,
á sömu teinum, á sömu línu. Eitt
hafði leitt af öðru frá árinu 1974 og
því ekkert við þessu að gera.
Það sama má segja um fjölmörg
verkefni sem öðlast eigið líf innan
kerfisins. Nýjasta dæmið birtist í
orkupökkunum. Ísland samþykkti 1
og 2 og átti þess vegna að sam-
þykkja 3 hvort sem fólki líkaði það
betur eða verr. Afleiðingarnar koma
svo jafnt og þétt í ljós og eitt leiðir af
öðru.
Fyrirvarinn
Í tilviki samgönguáætlunar borg-
arstjórans hefur ríkisstjórnin borið
fyrir sig að fyrirvari hafi verið gerð-
ur um samþykki Alþingis. Ekki eru
þó mörg ár liðin frá því að fulltrúar
ríkis og borgar undirrituðu leyni-
legan viðauka við samkomulag um
athugun á framtíð Reykjavíkur-
flugvallar. Leyniskjalið var svo
dregið fram fyrir dómstólum og
leiddi til lokunar neyðarbrautar
Reykjavíkurflugvallar án þess að
þingið hefði neitt um það að segja.
Hvað er borgarlína?
Fjármálaráðherrann sem skrifaði
undir samgönguáætlun borgar-
stjórnarmeirihlutans virðist hafa
eigin hugmyndir um hvað borgarlína
þýðir. Sú hugmynd er gjörólík því
sem borgarstjórn hefur boðað, unnið
að og kynnt í skýrslum. Borgarlínan
ber öll merki innviðaverkefnis sem
mun reynast eilífðarvandamál,
kostnaðurinn verður margfalt meiri
en lagt er upp með, árangurinn mun
lakari en gert er ráð fyrir og
rekstrarkostnaðurinn eilífðarvanda-
mál fyrir skattgreiðendur.
Það nægir að líta til reynslu ann-
arra þjóða af sambærilegum verk-
efnum. Kostnaður hefur undantekn-
ingalaust farið úr böndunum og þau
ekki skilað tilætluðum árangri. Við
getum líka litið til fyrri áforma og
fyrirheita hér á Íslandi.
Árið 2011 féllst ríkisstjórnin á hið
sérkennilega tilboð borgaryfirvalda
um að ráðist yrði í framkvæmda-
stopp í samgöngumálum í Reykjavík
gegn því að ríkið greiddi milljarð
króna á ári í niðurgreiðslu almenn-
ingssamgangna (strætó) í borginni.
Útskýrt var að með því mætti tvö-
falda hlutfall þeirra sem nýttu sér
strætisvagna. Þegar verkefnið, ef
verkefni skyldi kalla, hófst var hlut-
fallið 4%. Nú, nærri átta árum
seinna, er það 4% (ferðamenn með-
taldir).
Þannig verður því farið með borg-
arlínuna svokölluðu. Gallarnir við
hugmyndina eru fleiri en svigrúm er
til að nefna í þessari grein. Það blas-
ir þó við hverjum skynsömum manni
að þótt kostnaðurinn verði mun
meiri en lagt er upp með verði ár-
angurinn það ekki. Um leið mun
borgarlínan þrengja að annarri um-
ferð enda leikurinn m.a. til þess
gerður.
Samþykki þingið áformin mun það
þó halda áfram hvað sem kemur í
ljós í millitíðinni. Fleira fólk verður
ráðið í verkefnið, fleiri einstaklingar
og stofnanir munu hafa hag af því að
það haldi áfram og kerfisræðið mun
ráða för. Haldið verður áfram á
sömu braut, á sömu teinum á sömu
línu.
Opinbert fasteignafélag
Ein af afleiðingum áætlunar borg-
arstjórans, sem ríkisstjórnin ætlar
að fjármagna, er stofnun nýs opin-
bers fyrirtækis. Ríkið og sveitar-
félög ætla að búa til opinbert fast-
eignafélag til að braska með lóðir í
Keldnaholti. Fáist ekki eins mikið
fyrir lóðirnar og væntingar standa
til mun ríkið hlaupa í skarðið. Þarna
verður til enn eitt ríkið í ríkinu.
Apparat sem mun ekki lúta stjórn
kjósenda heldur vinna með kerfinu
að markmiðum þess.
Byggt á gömlum syndum
Kosturinn við þetta allt saman á
víst að vera sá að með því verði sam-
gönguframkvæmdum á höfuðborg-
arsvæðinu flýtt. Þegar betur er að
gáð felur það hins vegar ekki í sér
neina markverða viðbót við það sem
þegar var stefnt að í samgönguáætl-
un að frátalinni borgarlínunni sem
mun soga til sín megnið af fjármagn-
inu sem kemur úr ríkissjóði, fast-
eignabraskinu og nýju gjaldtökunni.
Í auglýsingastofukynningunum
kemur þó fram að með áformunum
verði verkefni sem hefðu tekið 50 ár
á núverandi framkvæmdahraða
kláruð á 15 árum. Þetta er ósvífin
staðhæfing í ljósi þess að tímabilið
sem notað var til viðmiðunar var að
mestu leyti sá tími þegar í gildi var
„framkvæmdastopp“. Hvers vegna
völdu þau ekki styttra tímabil þegar
ekkert var að gerast og sögðu að á
15 árum yrðu kláruð verkefni sem
ella hefðu tekið 200 ár. Líklega hafa
auglýsingamennirnir talið það of
langt gengið.
„Góðu fréttirnar“
Loks er útskýrt að ástæðulaust sé
að hafa áhyggjur af því að íbúum
höfuðborgarsvæðisins verði mis-
munað með því að greiða eina ferð-
ina enn fyrir samgöngubæturnar
sem þeir eru þegar búnir að fjár-
magna og hafa beðið lengi eftir. Það
fylgir nefnilega sögunni að þeir sem
ferðast um vegi landsbyggðarinnar
verði einnig beittir refsigjöldum.
Þar höfum við það. Enginn mun
komast undan Dagsskipun kerfisins.
Eftir Sigmund Dav-
íð Gunnlaugsson » Til að safna fjár-
magni svo borgar-
stjórinn geti framkallað
hin langsóttu kosninga-
loforð sín mun ríkið
selja verðmætasta
byggingarland Íslands
og taka gjald af fólki
fyrir að nota vegi höfuð-
borgarsvæðisins.Sigmundur DavíðGunnlaugsson
Höfundur er formaður Miðflokksins.
Sjálfstæðisflokkurinn fjármagnar
kosningaloforð Samfylkingarinnar