Morgunblaðið - 22.10.2019, Side 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. OKTÓBER 2019
Ásetningur er ef-
laust góður hjá lang-
flestum sem láta að
sér kveða í baráttunni
gegn ætlaðri hnatt-
rænni hlýnun af
mannavöldum. Hann
kann samt að varða
veginn til glötunar.
Ógæfulegt er að hlusta
ekki á marga meðal
fremstu vísindamanna
heimsins sem hafna
því alfarið að nokkur loftslagsvá sé í
gangi eða í vændum. Meira en 500
slíkir víða um lönd sendu aðalritara
SÞ bréf þess efnis 23. september sl.
Á sama tíma einblíndu nær allir fjöl-
miðlar heimsins á 16 ára sænskt
stúlkubarn sem fékk enn og aftur
áheyrn frammi fyrir öllum heim-
inum til að flytja sefasjúka heims-
endaspá, sem enginn fótur er fyrir.
Heimspressan flytur ekki fréttir
af málflutningi vísindamannanna
nema í skötulíki heldur dynur áróð-
ur um hamfarahlýnun í síbylju á al-
menningi eins og endanlegur sann-
leikur. Sefjunin er komin á slíkt stig
að forsætisráðherra þjóðarinnar
hvæsir á varaforseta Bandaríkjanna
þegar hann bryddar upp á málum
sem hann telur varða sameiginlega
hagsmuni, að þeir skiptu engu máli,
heldur sé stóri vandinn bráðnum
jökla heimskautsins, og gefur til
kynna að hans eigin stjórnvöld séu
hluti vandans!
Vísindamennirnir vara eindregið
við skaðlegum og óraunhæfum
ásetningi um CO2-hlutlausan heim
árið 2050. Þeir neita því að CO2 sé
mengunarefni heldur nauðsyn öllu
lífi á jörðinni. Ljóstillífun sé blessun
og aukið CO2 náttúrunni gagnlegt.
Þeir segja veðurfarsmódelin stór-
gölluð og nálgist ekki að vera nothæf
sem stjórntæki. Þeir benda á að
Litlu ísöld hafi lokið um miðja 19. öld
og því sé tímabil hlýnunar eðlilegt.
Hlýnun sé þó meira hægfara en hafi
verið spáð.
Engar tölulegar upplýsingar
styðja að hlýnun jarðar valdi aukn-
um fellibyljum, flóðum
og þurrkum, hvorki að
fjölda né styrkleika, en
fréttir í þá veru dynja í
sífellu á almenningi.
Minnkun á losun CO2 er
hins vegar jafn skaðleg
og hún er kostnaðar-
söm. Smá dæmi: Vind-
myllur drepa fugla og
skordýr. Pálmolíuekrur
skaða fjölbreytileika
regnskógarins. Al-
þjóðastjórnmálin eiga
ekki að hindra að næg,
örugg og ódýr orka sé fyrir hendi
um heim allan.
Sérstakur kafli er svo hvernig við
erum að fara með börnin okkar með
því að innræta þeim hræðslu og
kvíða fyrir framtíðinni. Þeim er það
ekki hollt veganesti.
Krampakennd miðstýrð þróun í
samgöngumálum með miklum fjár-
útlátum við innviðabyggingu og inn-
leiðingu rafmagnsbíla með mis-
munun miðað við aðra bíla í stað
þess að leyfa eðlilega samkeppni um
bestu lausnir er ógæfuleg. Enginn
neitar því að mengun er til skaða.
Rétt væri að skoða nánar mengun af
NOX, SOX og sóti frá dísilbílum,
mengun vegna framleiðslu og eyð-
ingar rafhlaðna hjá rafbílum og
aukna svifryksmengun frá þeim
vegna 60% meiri þyngdar en ann-
arra sambærilegra bifreiða. Eðlileg
samkeppni á jafnræðisgrundvelli um
bestu lausnir stýrir best þróun sam-
gangna en ekki alræðiskennd mið-
stýring.
Eyðilegging á fyrri fjárfestingum
í framræstu mýrlendi eða dæling
koltvísýrings niður í berglög til að
binda CO2, sem er hrein firra og
jafnvel til skaða ef þessir 500 vís-
indamenn hafa lög að mæla.
Íslensk stjórnmál ættu að horfa til
íslenskra hagsmuna og þeirrar vár,
sem er raunveruleg. Ísland er eitt
eldfjallavirkasta land heimsins.
Rúmlega tvær aldir eru liðnar frá
síðasta hamfaragosi, Skaftáreldum,
sem lagði fimmta hluta þjóðarinnar í
gröfina. Mannskæðast var sprengi-
gos í Öræfajökli á 1362 sem eyddi
heilu héraði, fólki, fénaði og bæjum,
en gosið í Eldgjá árið 934 var mesta
gosið frá landnámi. Spurningin er
ekki hvort heldur hvenær og hvar
næsta stórgos verður.
Hvernig er Ísland búið undir
næsta hamfaragos? Kannski verður
ekkert flug mögulegt í marga mán-
uði eins og hefði verið í Skaftár-
eldum. Vonlaust að fá skip vegna
þess að aðrar þjóðir væru einnig í
vanda vegna hamfaranna. Hvað með
matvæli, eldsneyti, lyf, gjöreyddar
byggðir, aðhlynningu þúsunda með
alvarleg lungnavandamál vegna
brennisteinsmengunar, fjölda lát-
inna, hrun í landbúnaði, almennt
efnahagshrun sem gerði hrunárin
fyrir áratug að gósentíð í saman-
burðinum? Og kannski engrar hjálp-
ar að vænta að utan því aðrir væru
ekki aflögufærir. Eða raunverulega
ísöld um heim allan með þriggja
kílómetra þykkum jökli yfir öllu
landinu? Þetta síðasttalda er næsta
víst. Ekki hamfarahlýnun.
Hér er strengur á fréttatilkynn-
ingu vegna bréfs 500-menninganna:
Meira: https://clintel.nl/wp-content/
uploads/2019/09/ED-brochureversi-
eNWA4.pdf
Hamfaragos
yfirvofandi, ekki
hamfarahlýnun
Eftir Valdimar H.
Jóhannesson
Valdimar
Jóhannesson
»Eyðilegging fyrri
fjárfestinga í fram-
ræstu mýrlendi eða
dæling koltvísýrings
niður í berglög til að
binda CO2 er hrein firra
og jafnvel til skaða.
Höfundar er á eftirlaunaaldri.
Aðgerðir sem miðast
við að sporna gegn
loftslagsbreytingum
ganga flestar út á það
að dregið verði úr
gegndarlausri losun
koltvísýrings út í loft-
hjúpinn. Það að draga
kolefni úr lofti t.d. með
bindingu í skógi eða
jarðvegi er gagnlegt, en
dugar alls ekki eitt og
sér. Frá því að Kyoto-bókunin var
undirrituð 1997 hefur árlegur vöxtur
koltvísýrings í lofthjúpnum verið 3%.
Parísarsamkomulagið frá 2015 hefur
enn ekki breytt neinu í heildarlosun.
Það blasir við að á meðan kostnaður
samfélagsins af loftslagsbreytingum
kemur ekki fram á nokkurn hátt í
verði á lífrænum orkugjöfum, s.s. olíu,
kolum og jarðgasi, þá mun notkun
þeirra halda áfram að aukast. Í fyrri
grein minni um þessi mál ræddi ég um
kolefnisskatt. Kostina við að verð-
leggja mengun á samræmdan hátt og
beita efnahagslegum hvötum þannig
að endurnýjanlegir orkugjafar verði
smámsaman hagkvæmari fyrir jafnt
almenning sem stórfyrirtæki. En jafn-
framt benti ég á að slíkur flatur skatt-
ur gæti aukið á misskiptingu og fá-
tækt í vanþróuðum ríkjum þar sem
orkuskipti eru skemmra á veg komin.
James Hansen, bandarískur lofts-
lagsfræðingur hjá NASA, kynnti til
sögunnar eina fyrstu samfelldu mæl-
iröð meðalhita jarðar sem náði aftur
til 1880. Hún sýndi markverða hækk-
un hita. Hann vakti líka heimsathygli
þegar hann mætti fyrir þingnefnd
Bandaríkjaþings árið 1988 og hélt
fram fullum fetum að með 99% vissu
væri hitinn hærri en nokkru sinni síð-
ustu 110 árin. Ástæðan væri aukin
gróðurhúsaáhrif lofthjúps.
Hansen hefur eftir að hann hætti
hjá NASA talað fyrir
þeirri leið að lagður verði
á kolefnisskattur á alla
losun og að hann fari
stighækkandi með ár-
unum. En jafnframt
verði skatturinn greidd-
ur allur til baka og skipt
jafnt á milli þegna við-
komandi ríkis. Helm-
ingur vegna barna yngri
en 18 ára. Við getum
kallað þetta kolefnisskatt
með endurgreiðslu, eða
KME.
Skoðum raunverulegt dæmi. Í
Bresku Kólumbíu í Kanada hefur kol-
efnisskattur með endurgreiðslu verið
við lýði frá 2008. Skatturinn var upp-
haflega um 14$ á tonn koltvíildis, en
hefur farið stighækkandi og verður
35$ árið 2022. Hér á landi jafngildir
það um 10,5 kr. á lítra af díselolíu. Það
merkilega hefur gerst að 16% sam-
dráttur hefur orðið í losun frá því að
KME var tekið upp, samt er meiri
vöxtur efnahags í Bresku Kólumbíu en
annars staðar í Kanada. Aukning út-
blásturs er 5% á öðrum svæðum lands-
ins.
Sjö af hverjum tíu fá meira endur-
greitt
Og nú stefna Kanadamenn á að
kerfið nái til landsins alls. Trudeau,
forsætisráðherra landsins, sagði í
fyrra að sjö af hverjum tíu fjölskyldum
muni fá meira endurgreitt en sem
nemur auknum útgjöldum vegna
hækkunar á jarðefnaeldsneyti og öðr-
um vörum með hátt kolefnisspor. Allir
kannast við umræður heima eða meðal
vina og kunningja hvar megi fá hag-
stæðustu flugfargjöldin eða hversu
hægkvæmur rafbíll sé o.s.frv. Fljót-
lega eftir að KME er komið á fót fer
fólk að velta fyrir sér í öllum skúma-
skotum leiðum til að minnka kolefn-
isspor sitt og bæta í leiðinni hag sinn.
Sérstaklega ef skatturinn verður stig-
hækkandi uns kolefnishlutleysi er náð.
Í stað ríkisins er það markaðurinn
sem velur einmitt þá sem standa
fremstir í nýrri tækni.
Nóg er að nokkur stærri ríki taki
upp KME í viðskiptum heima fyrir og
sín á milli. Segjum sem svo að Banda-
ríkin og Kína ákveði að taka upp stig-
vaxandi skatt og með endurgreiðslu.
Vinsælt tæki og íhlutir þess eru fram-
leidd í báðum löndum. Við framleiðsl-
una leggst á kolefnisgjald á ýmsum
stigum með fyrirkomulagi sem svipar
til virðisaukaskatts. Ef tækið er selt á
öðrum markaði, t.d. á Íslandi, bæri
kaupandinn skattinn að fullu en þegn-
ar Bandaríkjanna og Kína bættu stöðu
sína með því að fá hann greiddan til
baka. Til að verjast slíku er eina leiðin
að skrá sig til leiks og taka kerfið upp.
Skatturinn er einfaldlega lagður á
þá sem dæla eða moka upp jarðefna-
eldsneyti. Útflutningur er undanskil-
inn og þess í stað er greiddur skattur í
því ríki sem flytur inn eldsneytið. Í
ríkjum með lága þjóðarframleiðslu á
mann og lítið sögulegt kolefnisspor má
hugsa sér lægra gjald til innlendrar
orkunotkunar (þ.e. ekki til útflutnings)
til að jafna stöðu sína við þróuð ríki
sem eiga sér lengri sögu mengunar.
Kolefnisskattur með endurgreiðslu
er leið sem virkar í baráttunni við
loftslagsmálin og það nokkuð fljótt.
Þess vegna er hún allrar athygli verð.
En af því að fyrirkomulag skattsins er
abstrakt getur verið erfitt að tala fyrir
því. Stjórnmálamenn eru líka tregir til
að samþykkja gjöld sem sé skilað að
fullu aftur til þegnanna. Þeir skilja
ekki slíka „leiki“. Freistnivandinn er
líka vel þekktur og hefð fyrir því að
nýir umhverfisskattar verði a.m.k. á
endanum tekjuleið fyrir önnur verk-
efni ríkisins eins og við þekkjum
mætavel.
Kolefnisskattur með
endurgreiðslu – tilraun
í Kanada lofar góðu
Eftir Einar
Sveinbjörnsson » Í stað ríkisins er það
markaðurinn sem
velur einmitt þá sem
standa fremstir í nýrri
tækni.
Einar Sveinbjörnsson
Höfundur er veðurfræðingur
hjá Veðurvaktinni ehf.
Við hjá verkfræði-
stofunni Hannarr ehf.
höfum áhyggjur af
stöðu starfsfólks í
byggingargeiranum.
Verð á eignum hækk-
aði um 10-15% á árinu
2017 umfram laun
(launavísitölu) og hefur
haldist þar síðan. Það
er nú líklega að byrja
að ganga til baka. Þetta
gæti þýtt ca. 10% lækkun á íbúða-
verði. Aðlögunarskeiðið mun verða
erfitt, mörg byggingarfyrirtæki
leggja upp laupana og margir í grein-
inni missa vinnuna.
Merki þessa eru mörg, minni sem-
entssala, fækkun íbúða í byggingu,
mikil lækkun á lóðaverði í úthverfum
Reykjavíkur o.fl.
Séu tölur Hagstofunnar yfir störf í
byggingariðnaði skoðaðar sést að enn
eru skráðir álíka margir starfandi í
greininni og fyrir ári sem þýðir að
áhrifin af þessu eru ekki enn komin
þar fram. Hver þau verða verður ekki
reynt að spá um hér en minna má á að
á milli áranna 2008 og
2009 fækkaði starfsfólki
í greininni um ca. 7.000
sem var um 48% og átti
þá eftir að fækka um
tæp 3.000 í viðbót áður
en aftur fór að fjölga í
greininni.
Við erum smeyk um
að starfsfólk á bygging-
arsviðinu eigi á næst-
unni eftir að bætast í
þann hóp sem orðið hef-
ur atvinnuleysinu að
bráð nú þó að ekki sé búist við viðlíka
fjölda og var fyrir 10 árum.
Atvinnuleysi
fram undan í bygg-
ingargeiranum
Eftir Sigurð
Ingólfsson
Sigurður Ingólfsson
»Hætt er við að
starfsfólk á
byggingarsviðinu eigi á
næstunni eftir að bæt-
ast í þann hóp sem orðið
hefur atvinnuleysinu að
bráð í landinu.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Hannars ehf.
Til framtíðar er
hverri atvinnugrein er
afar mikilvægt að
tryggja aðgengi nýliða
sem geta þá komið með
nýjar hugmyndir og
sett þrýsting á þá sem
fyrir eru í greininni að
gera betur. Í sjávar-
útvegi hefur kvóta-
setning fisktegunda
leitt til mikillar sam-
þjöppunar, stórfellds brottkasts og
gert nýliðun nær ómögulega nema
þá í gegnum strand- og grá-
sleppuveiðar.
Það ætti að vera forgangsverkefni
alþingismanna að tryggja að þeir
sem stunda ákveðna atvinnugrein
sitji við sama borð og að tryggja ný-
liðun. Efst á dagskrá í málefnum
sjávarútvegsins ætti m.a. að vera að
tryggja að sjómenn fái greidd laun í
samræmi við raunverulegt markaðs-
vermæti aflans og að risarnir í grein-
inni fái ekki að endurákvarða vigtun
aflans inn í eigin vinnslu á meðan
aðrar reglur gilda um smælingjana.
Fleiri verkefni blasa við s.s. að fara
rækilega yfir árangursleysi kvóta-
setningarinnar en það virðist vera
ófrávíkjanleg regla að kvótasetning
á fisktegund leiði til umtalsvert
minni afla í kjölfarið en ekki aukins
afla eins og fyrirheit eru gefin um.
Í stað þess að þingmenn séu að
skoða ofangreind mál þá eru þeir
settir í það að taka afstöðu til kvót-
setningar á enn einni fisktegundinni
þ.e. grásleppunni. Kvótasetningin er
reyndar algerlega klikkuð líffræði-
lega, þar sem fyrirhugað er að gera
það út frá árlegri nið-
urstöðu stofnmælinga
Hafró á botnfiskum, en
grásleppan er jú upp-
sjávarfiskur!
Það þarf ekki að fara
í neinar grafgötur með
að kvótasetningin mun
koma í veg fyrir nýlið-
un og verða enn eitt
höggið fyrir minni
sjávarbyggðirnar m.a.
við Húnaflóann. Vissu-
lega kemur kvótasetn-
ingin sér vel fyrir þá sem eru að
hætta í útgerð og fá einhvern rétt
sem þeir geta selt hæstbjóðanda, en
fyrir byggðirnar og sjávarútveginn
er verið að leggja til hnignun. Tillaga
ráðherra byggist að verulegu leyti á
vinnu starfshóps sem þingmaðurinn
Jón Gunnarsson, ritari Sjálfstæð-
isflokksins, sat í, en fram hefur kom-
ið í fréttum að kvótasetningin muni
færa tengdasyni þingmannsins veru-
leg verðmæti! Ekki er ólíklegt að
þingmaðurinn verði síðan leiðandi í
umræðunni á þinginu.
Skynsamt fólk ætti að sjá miklu
meiri tækifæri í því að auka sveigj-
anleika í regluverki um grásleppu-
veiðar varðandi sóknardaga og auka
frelsið m.a. í að smábátasjómenn fá
að fénýta allan meðafla og taka þar
með í burtu alla hvata til brottkasts.
Aukum atvinnufrelsið
Eftir Sigurjón
Þórðarson
Sigurjón Þórðarson
» Þegar þingmenn
móta reglur fyrir sig
og sína þvert á hag al-
mennings.
Höfundur er líffræðingur.