Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.10.2019, Page 14

VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6.10. 2019
Þ
að er haustlegt um að litast í höf-
uðborginni þegar blaðamaður fer
til fundar við Ingveldi Höllu Krist-
jánsdóttur, náms- og starfs-
ráðgjafa hjá Námsflokkum
Reykjavíkur. Við finnum okkur rólegt horn á
gömlu rótgrónu kaffihúsi sem er fullt af eldri
borgurum að fá sér kaffi, brauðtertur og hnall-
þórur. Við látum okkur nægja einn góðan
kaffisopa og hefjum spjallið.
Ingveldur er einstæð móðir en hún á tvo
syni, Kristján sem er tvítugur og Hilmi, bráð-
um fimmtán ára. Kristján lenti snemma úti á
braut fíkniefna en hefur nú verið edrú í tvö og
hálft ár. Vegferðin í átt að betra lífi var löng og
ströng, bæði fyrir Kristján og Ingveldi sem
reyndi allt hvað hún gat til að beina syni sínum
af þessari ógæfubraut.
Á bak við hvern einstakling með fíkni-
sjúkdóm eru aðstandendur; mæður, feður,
systkini, ömmur og afar, sem öll lifa í ótta á
meðan ástvinurinn er í neyslu. Oft skortir úr-
ræði fyrir börn sem lenda út af sporinu og vill
Ingveldur segja sína sögu og leggja sitt af
mörkum í baráttunni gegn fíkniefnafaraldrin-
um. Hún vill upplýsa foreldra ungmenna um
fíkniefnahættuna og einnig segja frá kerfinu
sem oft bregst, en afar fá úrræði eru í boði fyr-
ir þessi veiku börn.
Afburðagreindur með ADHD
„Kristján var ofboðslega skemmtilegur og ljúf-
ur krakki og mjög klár. Mjög fljótur til og
ákveðinn. Hann var læs fjögurra ára og ellefu
ára var hann búinn að lesa Hringadróttinssögu
og aðrar þungar bækur. Við vorum með fullan
bókaskáp sem hann las spjaldanna milli,“ segir
hún.
Kristján var nokkuð baldinn í skóla og var
sendur í greiningu átta ára gamall.
„Þá kom í ljós að hann væri með ADHD en
líka að hann væri afburðagreindur,“ segir
Ingveldur og segir hann ekki hafa verið erf-
iðan.
„Skólinn fór fram á greiningu en það höfðu
verið einhverjir árekstrar á skólalóðinni og svo
gekk honum ekki vel að sitja kyrr og einbeita
sér að verkefnum; hann vildi svolítið þeysast
áfram, sem mér finnst reyndar allt í lagi. En
hann var með stórt skap og smá ofvirkur, en
mér fannst hann aldrei erfiður,“ segir Ingveld-
ur.
„Hann var í áttunda bekk þegar hann byrj-
aði í neyslu en ég fór fyrst að taka eftir því um
vorið þegar hann var í níunda bekk. Þá fór
hann í uppreisn og það fór að bera á hegð-
unarvandamálum. Þau höfðu aðeins verið til
staðar áður en greiningin kom og ég hafði ver-
ið með hann hjá sálfræðingi. Hans uppeldi hef-
ur verið alfarið á mínum herðum,“ segir hún
og nefnir að þau mæðginin hafi verið afar náin
áður en neyslan hófst.
„Oft þegar yngri bróðir hans var sofnaður
vorum við saman að spjalla, horfa saman á
þætti eða ráða krossgátur.“
Fíkniefnapróf falskt öryggi
Neysla Kristjáns hófst í partíi þar sem voru
eldri krakkar og þar neytti hann áfengis í
fyrsta sinn. „Hann varð rosalega veikur en
fannst þetta samt sem áður spennandi og var
til í að prófa aftur,“ segir Ingveldur sem tekur
fram að hann hafi ekki verið í slæmum fé-
lagsskap.
„Það er saga um fíknisjúkdóma í minni fjöl-
skyldu og það er alltaf áhætta að byrja að
drekka. Mér var sagt þegar ég var ung að ég
þyrfti að fara varlega vegna þess að nánir ætt-
ingjar væru með fíknisjúkdóm og aðrir í fjöl-
skyldunni. En það eru allir edrú þannig að
hann ólst ekki upp við drykkju og ég hef alltaf
drukkið mjög lítið. Ég held til dæmis að ég hafi
drukkið eitt vínglas í allt sumar; ég nota vín
aðallega í matargerð,“ segir Ingveldur og
brosir.
„Krakkar með ADHD eru oft hvatvís þannig
það er líka ákveðin hvatvísi að prófa. Hann
lýsti því þannig fyrir mér að þráhyggja gagn-
vart áfengi hefði byrjað mjög snemma þrátt
fyrir að fyrsta reynsla hefði ekki verið já-
kvæð,“ segir Ingveldur.
„Á þessum tíma frétti ég oft af einhverju
sem hann var að gera en hafði engar beinar
sannanir. Börn sem fara í neyslu ljúga sig út
úr öllu mögulegu. Hann var ekkert endilega
óheiðarlegur en það er svo mikill feluleikur
sem fer í gang. Hann er svo rosalega klár að
hann komst upp með það sem aðrir komast
ekki upp með. Ég var alltaf að taka fíkniefna-
próf en þau komu alltaf hrein út. Það er ekkert
mál að svindla á fíkniefnaprófum. Ég myndi
vilja segja við foreldra sem eru í þessum spor-
um að ef þau hafa grun um að börnin séu í ein-
hverju og fíkniefnaprófin segja nei, eiga þau að
treysta innsæi sínu. Þetta er falskt öryggi,“
segir hún.
Ingveldur segist hafa látið Kristján taka
þvagprufur en hann hafi oft blekkt hana því
hreint þvag hafi verið hægt að fá hjá vinum.
„Það er ýmislegt gert til að svindla. Hann hafði
stundum útvegað sér hreint þvag og einu sinni
nappaði ég hann af því að þvagprufan var
óeðlilega köld. Foreldrar þurfa að vera vak-
andi fyrir því; þvagið er auðvitað volgt þegar
það kemur úr líkamanum. Hann geymdi það
stundum bak við ofn eða nálægt hitakerfum til
að halda því heitu,“ segir hún.
„Svo eru þessir krakkar oft að drekka mjög
mikið vatn til að vonast til að þynna út efnin í
líkamanum. Svo er annað sem gott er að vita
en það er miklu erfiðara að nappa krakka sem
eru í örvandi efnum heldur en til dæmis
kannabis, af því að það mælist mun lengur í
líkamanum. Amfetamín er kannski bara í tvo
sólarhringa í líkamanum. Segjum að einhver
hringi í mann og segi manni að barnið manns
hafi verið í neyslu um helgina, og það er kom-
inn fimmtudagur, þá er prufan ekkert endilega
að mæla það. En auðvitað eru meiri líkur á að
nappa þau í neyslu ef hún er orðin meiri og tíð-
ari,“ segir hún og segist ekki hafa séð mikið á
honum.
„Ég var oft að reyna að horfa á augasteinana
en í okkar fjölskyldu erum við með frekar stóra
augasteina. En oft sá ég ekkert að hann væri
undir áhrifum, hann náði oft að plata mig.“
Barnið mitt var í hættu
Strax í níunda bekk var Kristján farinn að
nota mun sterkari efni en áfengi. „Ég fann
einu sinni dunk af kannabis í skáp. Ég hringdi
strax í lögregluna og sagðist hafa fundið fíkni-
efni heima hjá mér. Kristján sagði að félagi
sinn ætti þetta og ég er ekki að segja að ég hafi
trúað því en þetta er orð á móti orði. Svo fékk
ég oft fréttir héðan og þaðan um hans neyslu
en fólk vildi alls ekki að það yrði rakið til þess.
Ég sagði fólki að það ætti endilega að hringja í
lögregluna ef það heyrði eitthvað slíkt og það
voru tveir sem tilkynntu hann til lögreglu og
hún kom heim og leitaði að fíkniefnum,“ segir
hún sem segir hann oft hafa sloppið.
Ingveldur segir þetta hafi tekið á taugarnar
svo um munaði.
„Ég var alltaf með brjálaðar áhyggjur. Ég
upplifði að barnið mitt væri í hættu. Maður fer
í eins konar „survival mode“ og fer að reyna að
bjarga barninu sínu. Það er oft talað um að
fólk þurfi að finna sinn botn, en það er ekki í
boði þegar barnið þitt er í neyslu. Það er ekki
boði að barnið finni einhvern botn því það gæti
verið botn á líkkistu,“ segir Ingveldur sem
segist stundum hafa haft áhyggjur af því að
Kristján myndi hreinlega ekki lifa af.
„Ég held samt að ég yrði jafnvel hræddari í
dag ef hann væri í neyslu því það er svo mikið í
umræðunni öll þessi dauðsföll ungmenna. En
auðvitað var ég hrædd um heilsuna hans og
vellíðan, og framtíð hans. Á meðan barnið þitt
er barn áttu að vita hvar það er niðurkomið.
Það er mjög slæm tilfinning að vita ekki hvar
barnið manns er. Það er einhvers staðar úti,
kannski í slæmum málum, og maður eyðir
nóttinni í að hringja og leita,“ segir hún.
Kristján átti það til að hverfa að heiman og
reyndi þá Ingveldur að leita sér hjálpar.
„Það er ekki auðvelt að fá aðstoð í kerfinu.
Ef hann var úti alla nóttina hringdi ég um
morguninn í lögreglu og ég gerði það með-
vitað. Því fleiri tilkynningar sem berast, því al-
varlegra hlýtur þetta að vera. Hann var stund-
um bara hjá vinum sínum og ekki alltaf í
einhverjum grenjum. En þetta jókst eftir að
hann lauk grunnskóla,“ segir hún.
„Ég hringdi líka oft í foreldrasímann hjá
Foreldrahúsi. Hann er opinn allan sólarhring-
inn og þar er hægt að fá ráðleggingar um
hvernig best sé að bregðast við aðstæðum sem
koma upp. Það var hjálp í því,“ segir hún.
Þegar Kristján var í tíunda bekk var hann
settur í MST; meðferð hönnuð af Barnavernd-
arstofu fyrir ungt fólk í neyslu.
„Hann fékk stig fyrir að koma heim á rétt-
um tíma, stig fyrir að hringja og láta vita af
sér, stig fyrir að vakna og mæta í skólann. Þá
aðlagaði hann sig því; ef hann átti að koma
heim klukkan ellefu, tók hann inn efnið bara
klukkan sjö í staðinn fyrir klukkan níu. Hann
var klár í að fela neysluna,“ segir Ingveldur og
segir Kristján hafa náð að klára tíunda bekk
með herkjum. Þaðan fór hann í Borgarholts-
skóla en flosnaði mjög fljótt upp úr námi vegna
neyslu.
Skapgerð Kristjáns breyttist við neysluna
og segir Ingveldur skapið hafa farið upp úr
öllu valdi á þessum tíma. „Ég var sett í þá
stöðu að reyna að setja unglingi á örvandi efn-
um einhver mörk. Eins og gefur að skilja þá
tók hann því ekkert alltaf vel í þessu ástandi að
vera settur einhver stóll fyrir dyrnar.“
Engin meðferð í boði
Því meira sem neyslan jókst því dýrari varð
hún og var Kristján, eins og flestir í hans að-
stöðu, farinn að selja fíkniefni, og það strax í
grunnskóla.
„Hann sagði mér seinna að hann hefði verið
með mun hærri tekjur en ég en sama hver
veltan var þá var aldrei neinn gróði því það fór
allt í fikniefni. Það kostar mikið að vera fíkni-
efnaneytandi. Hann var kominn í kókaín og
bara allt, en hann var sem betur fer hræddur
við sprautur og var því ekki farinn að sprauta
sig,“ segir Ingveldur.
Hún segir MST-meðferðina í raun ekki hafa
virkað á Kristján. „Hann fékk þaðan glimrandi
umsögn og þá var eftirfylgd hætt. Þá fóru að
berast aftur tilkynningar til barnaverndar en
neyslan hans fór versnandi þegar hann fór í
kókaín og róandi lyf, eins og Xanax. Þá varð
hann kærulausari og gat ekki falið þetta eins
mikið og áður. Það voru nágrannar sem til-
kynntu hann en ég hafði sagt við þá endilega
að tilkynna hann og ég var sjálf alltaf að senda
barnavernd pósta. Ég var ekki að fela neitt; ég
var alltaf að draga þetta upp á yfirborðið.
Hann þurfti aðstoð. Ég hef örugglega sent
hundruð tölvupósta vegna hans,“ segir hún.
Var aldrei boðið upp á einhvers konar með-
ferð fyrir hann?
„Nei, það var ekki. Ég er með kenningu sem
ég veit ekki hvort að sé rétt. Það hafa verið að
koma upp alls konar mál, eins og Breiðavík-
urmálið, um börn sem hafa verið vistuð utan
heimilis og hafa sætt ofbeldi. Þannig að stefna
barnaverndarstofu er þetta MST-úrræði. Það
á að vera meðferð á heimili barnsins. Þetta á
að vera voða fínt og flott en ég held að það sé
Það gæti verið
botn á líkkistu
Ingveldur Halla Kristjánsdóttir segir fá úrræði fyrir börn með fíknisjúkdóm. Sonur hennar
Kristján hóf ungur neyslu og barðist hún af öllu afli að reyna að bjarga barninu sínu. Það var
ekki fyrr en hún setti honum stólinn fyrir dyrnar þegar hann varð átján að bati hans hófst.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
’Hann er svo rosalega klár aðhann komst upp með það semaðrir komast ekki upp með. Ég varalltaf að taka fíkniefnapróf en þau
komu alltaf hrein út. Það er ekkert
mál að svindla á fíkniefnaprófum.
Ég myndi vilja segja við foreldra
sem eru í þessum sporum að ef
þau hafa grun um að börnin séu í
einhverju og fíkniefnaprófin segja
nei, eiga þau að treysta innsæi
sínu . Þetta er falskt öryggi.