Fréttablaðið - 07.01.2020, Side 6

Soleimani borinn til grafar
Gífurlegur fjöldi svartklæddra Írana kom saman í Teheran í gærmorgun til að vera við útför hershöfðingjans Qasem Soleimani sem Bandaríkja-
menn réðu af dögum í Írak í síðustu viku. Mátti sjá skilti þar sem hvatt var til hefnda gagnvart Bandaríkjunum. Spennan er mikil, Íranir hafa
dregið sig út úr kjarnorkusamkomulaginu frá 2015 og íraska þingið kallað eftir að bandarískt herlið yfirgefi landið. NORDICPHOTOS/GETTY
Rostungstennur duttu úr tísku á mörkuðum Evrópu. NORDICPHOTOS/GETTY
GRÆNLAND Samkvæmt nýrri rann-
sókn vísindamanna við Cambridge-
háskólann í Bretlandi og norsku
háskólana í Osló og Þrándheimi
hvarf norræna byggðin á Græn-
landi þegar rostungastofninum
þar hnignaði. Einnig er líklegt að
norrænir menn hafi farið til Græn-
lands eftir að íslenski stofninn var
við það að þurrkast út.
„ Nor r æn i r G r æn lend i ng a r
þurftu að kaupa járn og timbur frá
Evrópu, og í staðinn gátu þeir selt
rostungsafurðir,“ segir James H.
Barrett, doktor í fornleifafræði við
Cambridge.
Samk væmt sög u nu m hófst
byggðin með landnámi Eiríks Þor-
valdssonar, hins rauða, árið 985. Var
hún viðvarandi fram á 15. öld þegar
hún hvarf úr frásögnum. Þegar evr-
ópskt skip kom til eyjunnar um
miðja 16. öld fundust þar aðeins lík
og rústir.
Nýlega fundu vísindamenn frá
Íslandi, Danmörku og Hollandi
sérstakan íslenskan stofn rostunga
sem lifði aðallega við vestur- og
norðurstrendur landsins. Hann
hvarf hins vegar við landnám og
hefur hvarfið að öllum líkindum
átt stóran þátt í að fólk f luttist
búferlum til Grænlands.
Barrett telur að ofveiði rostung-
anna, minnkandi eftirspurn og
breytingar á loftslagi hafi valdið
því að norræna byggðin þurrkaðist
út. Framan af voru rostungstennur
verðmætar í Evrópu. Þær voru not-
aðar til þess að búa til ýmsa muni,
svo sem krossa og leikpeð fyrir tafl.
Helstu markaðir fyrir rostungstenn-
ur voru á stöðum eins og Dyflinni,
Þrándheimi og Björgvin.
Fornleifarannsóknir frá þessum
stöðum sýna að eftir sem á leið voru
notaðar tennur úr kvendýrum og
minni rostungum. Veiðimenn
þurftu sífellt að sækja norðar á
bóginn, á hættulegri slóðir, til þess
að finna rostunga, en byggðin sjálf
var bundin við suðvesturhluta eyj-
unnar.
Á 12. öld breyttist tískan, Afríku-
markaðir opnuðust og fílabein fór
að verða algengara á mörkuðum
Evrópu. Fílabeinið tók þá við hlut-
verki rostungstannanna. Eftir alda-
mótin 1400 finnast varla nokkrir
munir úr rostungstönnum í Evrópu.
„Okkur grunar að þegar rostungs-
tennurnar hrundu í verði hafi veiði-
menn þurft að veiða meira til þess
að viðhalda byggðinni. Ofveiði
getur leitt til þess að rostungar
hverfa frá hvíldar- og mökunar-
svæðum sínum,“ segir Barrett.
Ofan á þetta bættust versnandi
náttúruleg skilyrði fyrir byggðina.
Hin svokallaða „litla ísöld“ gekk í
garð og aðstæður til landbúnaðar á
Grænlandi versnuðu.
Sagt hefur verið að norrænu
byggðinni hafi staðið ógn af Inú-
ítum frá Ameríku sem f luttu inn
á svæðið frá norðri um þetta leyti.
Barrett og félagar telja hins vegar
að veiðimenn hafi keypt rostungs-
tennur af Inútíum, enda veiddu þeir
fremur kvendýr en karldýr. Þegar
hafísinn jókst og rostungunum
fækkaði hafi hinir norrænu jafnvel
verið ófærir um að veiða sjálfir og
þurft að reiða sig á Inúíta.
kristinnhaukur@frettabladid.is
Norræna byggðin hvarf vegna
ofveiði og loftslagsbreytinga
Rostungstannamarkaðir
voru í Dyflinni, Þrándheimi
og Björgvin.
Samkvæmt nýrri rann-
sókn hvarf norræna
byggðin á Grænlandi
þegar rostungastofn-
inum þar hnignaði og
fílabein flæddi inn á evr-
ópska markaði. Á sama
tíma skall á hin litla
ísöld sem gerði veiðar og
landbúnað erfiðari.
Hundruð björgunarmanna leituðu
um helgina. FRÉTTABLAÐIÐ/AFP
KAMBÓDÍA Þrjátíu og sex létu lífið
og 23 særðust þegar bygging hrundi
í Kep í Kambódíu á föstudag.
Meðal látinna eru sex börn og í það
minnsta tvö ungbörn.
Byggingin var ókláruð og þeir
látnu verkamenn voru sem unnu að
byggingunni og fjölskyldur þeirra.
Mikil uppbygging hefur verið í
Kambódíu síðastliðin ár. Stór hluti
landsmanna vinnur í byggingar-
iðnaði og margir búa á byggingar-
svæðum til þess að spara.
Sama dag höfðu verkamennirnir
lokið við að leggja gólf á sjöundu
hæð hússins og héldu veislu til að
fagna því.
Eigendur byggingarinnar hafa
verið handteknir en ekki ákærðir.
Ken Satha, ríkisstjóri Kep, sagði við
Reuters að verkafólk mætti ekki búa
á byggingarsvæðum. „Það er ekki
til húsnæði fyrir þetta fólk en við
munum gera ráðstafanir.“
Leit stóð yfir á svæðinu alla helg-
ina en um leið og henni lauk í gær
fylltist svæðið af söfnurum í leit að
verðmætum. Forsætisráðherrann,
Hun Sen, gerði lítið úr hættunni
sem því fylgdi og sagði að hörm-
ungar ættu sér stað alls staðar. – bdj
Tugir létust er
bygging hrundi
í Kambódíu
BANDARÍKIN Innan við mánuður er
í fyrsta forval bandarísku stjórn-
málaflokkanna fyrir forsetakosn-
ingarnar, en það fer fram í fylkinu
Iowa 3. febrúar. Búist er við því að
Donald Trump sigri í forvali Repú-
blíkana með miklum yfirburðum
en töluverð spenna er fyrir forval
Demókrata.
Samkvæmt veðbönkum leiðir
Joe Biden, fyrrverandi varaforseti,
forvalið og er hjá f lestum með um
40 prósenta vinningslíkur. Á hæla
honum kemur hinn róttæki Bernie
Sanders með um 25 prósent. Þar á
eftir kemur öldungadeildarþing-
maðurinn Elizabeth Warren með
13 til 20 prósenta möguleika.
Fulltrúi yngri kynslóðarinnar,
hinn 37 ára Pete Buttigieg, er í fjórða
sæti með 12 prósenta möguleika
en möguleikar f lestra annarra eru
hverfandi. Þetta gæti þó allt breyst
eftir forvalið í Iowa og því leggja
frambjóðendur mikla áherslu á það.
Hægt er að veðja á fjölmarga
þekkta einstaklinga sem ekki hafa
boðið sig fram eða neitað að gera
það, til dæmis Hillary Clinton sem á
þó meiri möguleika en margir fram-
bjóðendur. Þá má veðja á fyrrver-
andi forsetafrúna Michelle Obama,
spjallþáttastjórnandann Opruh
Winfrey, leikarann George Clooney,
glímukappann The Rock, samfélags-
miðlamógúlinn Mark Zuckerberg og
Mark Cuban, eiganda körfuknatt-
leiksliðsins Mavericks. – khg
Joe Biden með
40 prósenta
vinningslíkur
Joe Biden.
7 . J A N Ú A R 2 0 2 0 Þ R I Ð J U D A G U R6 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð