Hugur og hönd


Hugur og hönd - 01.06.1971, Síða 5

Hugur og hönd - 01.06.1971, Síða 5
garðar voru kallaðir hrýjugarðar. Á þessa garða var steinbíturinn látinn, var þetta kallað að hrýja stein- bít. Ur hrýjunum var hann svo tekinn, fullverkaður sem skreið. Ekki var sá steinbítur hertur, er veiddist eftir Messudaga (Jónsmessu). Mun aðalástæðan hafa verið sú, að hann var þá mjög feitur og vildi þrána. Þessi steinbítur var saltaður og þannig verkaður kall- aður tros. Steinbítur er veiddist eftir Jónsmessu var kallaður Messudagasteinbítur. Messudagar eru dag- arnir frá Jónsmessu 24. júní, til Þingmaríumessu 2. júlí. Væri steinbítur fleginn nýr, og nota átti roðið í skó, var hann fleginn þannig: Skorið var fyrir um eyrugga þvert um fiskinn, þannig að eyruggarnir fylgdu roðinu, tekið var í eyruggana með jöfnu átaki og roðinu þannig flett af fiskinum. Uggi á baki skipti roðinu í sund- ur. Hægara þótti að festa steinbítinn upp, þegar hann var fleginn. Var hann þá settur á nagla í gegnum augun, ýmist á staur, bæjar- eða skemmuþili. Þeg- ar búið var að flá voru eyruggarnir skornir af roðinu, roðið var síðan þvegið upp úr vatni, og látið á hurð, bæjar- eða skemmuþil, breitt úr því mjög vel. Teygð- ist þá úr því og festist sjálfkrafa, losnaði ekki fyrr en það var orðið hert (hert roð). Væri komið með steinbít að landi óslægðan, var hann fleginn á sama hátt og að framan greinir, en þó þannig, að roðið var í heild af fiskinum, skiptist í sundur um ugga á baki, sporð og ugga að gotrauf. Það var hert á sama hátt og áður er frá sagt. Ég hef hér gert grein fyrir því, í aðalatriðum, hvernig steinbíturinn var til hafður af hendi ver- manna, í hendur húsmæðranna á heimilunum, víðs- vegar um landið. Farnar voru skreiðarferðir langa vegu. Til voru sér- stök skreiðaskip, er aðallega voru notuð til skreiðar- flutninga að vori og sumarlagi, en sem hákarlaskip að vetri. Farnar voru lestarferðir langa vegu til að sækja skreið, jafnvel úr fjarlægum landshlutum. Það er ekki úr vegi að geta þess að seinasta lestarferðin sem farin var til að sækja skreið, í Kollsvíkurver í Rauðasandshreppi, V.-Barð., var farin af séra Guð- mundi Guðmundssyni, þá presti í Gufudal A-Barð., hafði hann 14 hesta undir skreið. Það var verk húsmæðranna að sjá um að hafa roð í skó tiltækt, er þess þurfti. Venjulega voru það vinnukonurnar, er sniðu og saumuðu roðskóna. Það tók ekki langan tíma að gera hverja roðskó, hjá þeim konum sem voru vanar þessari vinnu. Þrátt fyrir það lá mikil vinna í því, að gera roðskó. Ástæðan var sú, að roðskór entust illa, þurfti því að búa til mörg pör af roðskóm daglega á sumum heimilum, sérstaklega á þeim heimilum er höfðu lítið annað efni í skó en roð. Roðskór voru þannig búnir til, að roðið af hertum steinbít, var flegið frá fiskinum áður en hann var barinn á Barsmíðasteininum. Roðið var lagt í bleyti áður en það var notað, það var látið liggja í vatni þar til það var orðið lint og hægt var að teygja úr því, þá var það sniðið niður í skó og saumað samtímis. Þegar búið var að sníða roðið var það kallað skæði. Skæðið var nú brotið saman þannig, að úthverfan á roð- inu (skæðinu) snéri út, nú var tásaumur saumaður, síðan var skæðinu snúið við. Þessu næst var skór- inn þvengjaður með þveng úr roði, byrjað var að þvengja við hæl og haldið að tásaum, og svo áfram að hæl, endar hafðir það langir að þeir nægðu sem þvengur yfir fótlegg. Skórinn var svo dreginn saman með þvengnum, myndaðist þannig hæll á skónum af sjálfu sér, enginn hælsaumur. Þegar var lítið um efni í skæði, var hafður hælsaumur, var það kallað að neyma skó. Væri um hert roð að ræða, var það einnig lagt í bleyti áður en það var sniðið, saumað og þvengj- að. Þvengir sniðnir niður og lagðir í bleyti. Tásaumur var úr togþræði. Nálar við tásaum, voru venjulegar skónálar, innlend smíði. Væri hælsaumur var notaður togþráður, og nálar þær sömu og við tásaum. Til að þvengja með voru notaðar sérstakar nálar, er kallaðar voru þvengjanálar, þær voru innlend smíði. Ending á roðskóm var nokkuð misjöfn, fór það eft- ir gangfæri og göngulagi, einnig var roðið misjafn- lega endingargott, roð af hertum steinbít þótti end- ingarbetra en hert roð. Það mun hafa þótt nauðsvnlegt að vita, hvað roð- skór entust vissar vegalengdir, því skólaus maður er vegalaus, þetta mun hafa verið ástæðan fyrir því, að vegalengdir voru mældar í roðskóaleiðum, talað var um tveggja, þriggja, fjögra, fimm og sex roðskóa- leiðir, var þá átt við þá leið er farin var fram og til baka. Látraheiði V-Barðastrandasýslu er sex roð- skóaleið, það er fjallvegurinn frá Hvallátrum bakatil við Látrabjarg að Keflavík. Alltaf voru hafðar með roðbætur til að leggja inn í skóna, ef með þurfti. Ég hef reynt að gera hér grein fyrir verkun og með- höndlun á steinbítsroði til skógerðar. Heimildir: Frásagnir gamals fólks, er tók þátt í þeirri lífsbaráttu, sem að nokkru er horfin í móðu liðins tíma. Mér eru minnisstæð orð gamals manns, er sagði mér frá því, að þegar roðskórnir voru orðnir gatslitnir, ónýtir sem skór, voru þeir kallaðir um- vörp. Umvörpin voru lögð i bleyti, síðan voru þau þvegin og skafin upp úr mörgum vötnum og svo soð- in upp úr soði af hangikjöti og borðuð með hangifloti. Þannig var það, er harðæri og hungur steðjaði að okkar elskulega landi elds og isa. Egill Ólafsson, Hnjóti. HUGUR OG HÖND 5

x

Hugur og hönd

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur og hönd
https://timarit.is/publication/1414

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.