Hugur og hönd - 01.06.1971, Page 18

Krókarefskefli úr reynivið, smiðað af Gunnari Þorkelssyni.
Krókarefskefli
Oft má lítið laglega fara, segir málshátturinn, og
sannast það í hinum hversdagslegustu handtökum
manna. Það er til dæmis ekki sama, hvernig hnykill
er undinn. Það má gera vel eða illa, og séð hcfur mað-
ur bandhnykla, sem undnir eru af svo mikilli vand-
virkni og smekkvísi að unun er á að horfa eða hand-
leika. Eins er um þráðarleggina gömlu, sem sjálfir voru
oft fallega skreyttir, að stundum var undið upp á þá
eftir ákveðinni reglu, svo að út kom hreint og fallegt
munstur. Þegar fullundið var á legginn og búið að
fela endann, var það kallaður læstur þráðarleggur, og
er hann þá, með því sem á honum er, eins og heill og
samstæður hagleiksgripur.
En hannyrðakonurnar undu þráð sinn á fleira en
leggi. Til voru þráðarkefli úr tré, sum einföld og
óskreytt, önnur íburðarmeiri, einkum þau sem bera
hið einkennilega nafn krókarefskefli. Einhver hefur
fundið upp á að kenna slík kefli við þá fornu sögu-
hetju Króka-Ref, sem til er af sérstök saga. Hann átti
að hafa verið þjóðsmiður, og um hann sagði maður
þetta: „Ég hefi að hugað, er þú hefur upp tekið reim-
unarkefli, og hefur þú þá hvorki telgt vint né skakkt
og eigi óslétt“. Sumir segja að þessi forni haglciks-
maður hafi fyrstur manna smíðað krókarefskefli, fund-
ið þau upp, en slíkt er meira en óvíst, sem von er,
því að það er einnig meira en óvíst hvort maðurinn
sjálfur var nokkurn tíma til nema i sögu.
En krókarefskefli eru til, það er víst. Þau eru í
söfnum þó nokkur og hafa verið algeng. Slíkt kefli
er nokkuð langt og sívalt og skipt niður í bil, og eru
sum til að vinda þráðinn á og nefnast þráðarhöld.
En á milh þeirra eða til enda eru rimlabaukar ineð
kúlum innan í, sem þar leika lausar. Á enda keflis-
ins eru svo kengir, sem í leika aðrir kengir á lausum
endastykkjum, er oft enda á útskornu sóleyjarblaði.
Á bryggjum, og bríkum milli kafla á keflinu er svo
ýmislegt skraut skorið.
Þessi lýsing er ófullkomin eins og allar lýsingar
hagleiksverka, og dugir þar yfirleitt ekkert nema
myndir. En það snjalla og sniðuga við krókarefskefl-
ið er það, að allt á að vera útskorið úr einni spýtu,
keflið, rimlarnir, lausu kúlurnar, kengirnir og enda-
stykkin. Annars væri keflið ekki krókarefskefli. Til
þess arna þarf sérstaka handlagni og smábrögð, og
þetta hefur mönnum þótt skemmtilegt, bæði smiðum
og eigendum keflanna, enda er það það. Séra Helgi
Sigurðson, sá sem góðan þátt átti að stofnun Þjóð-
minjasafnsins, segir í riti, að allur vandinn á verkinu
„hafi verið að komast vel frá kúlusmíðinni innan í
eintrjáningnum, svo að þær loks hringli þar hnött-
óttar og lausar“. Segir hann að margir i Borgarfirði
hafi spreytt sig á að smíða krókarefskefli og þaðan
hafi hann séð vel smíðað fallegt kefli, tvíhvolfað og
útskorið, eftir hinn skurðhaga klerk, séra Hjört Jóns-
son á Gilsbakka. Þessi Hjörtur lenti í þeirri raun,
ungur prestur, að þurfa að fylgja Bjarna frá Sjöundá
til aftöku í Noregi 1805. Séra Jónas Jónasson frá
Hrafnagili segir í Islenzkum þjóðháttum að séra Jón
Hjörtsson (d. 1881, sonur séra Hjartar), muni síðastur
manna hafa smíðað krókarefskefli á íslandi.
Síðastur fram að þeim tíma, já. Vel má það vera.
En til eru nú hagleiksmenn, sem smíða krókarefs-
kefli eftir öllum kúnstarinnar reglum, og þau eru
eigulegir og skemmtilegir minjagripir. En til þess þarf
að gera eins og Króka-Refur sjálfur, að telgja hvorki
vint né skakkt og eigi óslétt. Því að oft má lítið lag-
lega fara og getur þá jafnvel á sinn hátt orðið nokkuð
stórt. Veldur hver á heldur. K. E.
18
HUGUR OG HÖND