Hugur og hönd - 01.06.1971, Blaðsíða 16

efnum, verður að fara nokkrum orðum. Það leikur
varla vafi á því, að maðurinn býr yfir mikilli aðlög-
unarhæfni og hefur öll skilyrði til að bjarga sér við
mismunandi aðstæður, en hver eru takmörk aðlög-
unarhæfninnar og hve mikið má á hana reyna? Hún
er að vísu rnikil, en það er jafnóumdeilanleg staðreynd,
að hún er ekki takmarkalaus. Hér eru engin tök á
því að skilgreina þennan eiginleika, sem er engu síð-
ur en aðrir eiginleikar, fremur óljóst fyrirbæri, en
það er varla of sterkt til orða tekið, þótt ég staðhæfi,
að maðurinn hefur að öllum líkindum skapað sér um-
hverfi, sem gerir of miklar kröfur til aðlögunarhæfni
hans, en aðlögunarhæfnin er undirstaða þess, að mað-
urinn geti haldið lífi við hin erfiðustu skilyrði. Skyldi
ekki rnargan vera farið að gruna, að mannkynið sé
komið á alvarlegt hættusvæði og dagar þess ef til
vill taldir?
Við þessu eigum við ekkert ákveðið svar, en ennþá
höfum við þó ýmis ráð til þess að hjálpa einstakling-
um ti! að skipuleggja líf sitt á þann hátt, að jafnvægi
í lífsháttum aukist og röskunin verði minni. Enn höf-
um við tök á að bjarga einstaklingnum af hættusvæð-
inu.
Og einmitt í því efni getur hinn svonefndi heim-
ilisiðnaður komið að haldi. Heimilisiðnaður — handa-
vinna, smíðar, tómstundavinna, listiðnaður — getur
orðið skynsamlegri og hollari tómstundangaman en sú
tómstundanotkun, sem nú verður æ vanalegri og
stuðlar aðeins að meiri taugaveiklun og aukinni and-
legri röskun. Heimilisiðnaður léttir á huganum, lað-
ar fram hinn læknandi mátt leiksins og sameinar
gagnsemi og hollustu.
Varla þarf að minna á það, að tómstundir manna í
nútímasamfélagi aukast stöðugt. Um þetta efni flutti
arkitektinn Möller greinargóða og ýtarlega skýrslu á
XIII. Norræna heimilisiðnaðarþinginu, svo sem menn
munu minnast. Auknar frístundir hafa verið taldar
eftirsóknarverðar og ættu líka að geta haft jákvæð
áhrif, ef við notuðum þær á skynsamlegan hátt. En
það er einmitt á þessu sviði, sem val og venjur okkar
sjálfra, hin almenna stefna í tómstundamálum, allt
kerfið bregzt á þann veg, að vekja ætti okkur til um-
hugsunar. Við gerum okkur í hugarlund, að við endur-
heimtum líkamlega og andlega krafta bezt með því
móti að híma sem óvirkir neytendur í tómstundum
okkar, og látum í því efni allt of oft stjórnast af hags-
munum markaðskerfisins. En hversu margir hafa þá
ekki verra af tómstundum sínum en hitt. En hversu
margir hafa yfirleitt hugmynd um, hvernig þeir skuli
verja tómstundum sínum á jákvæðan hátt? Hve
margir finna þörfina fyrir jákvæðu, virku og afþreyj-
andi tómstundagamni án þess að finna nokkra lausn
á vandanum? Rými er ónógt, kostnaður of mikill, upp-
lýsingar skortir, leiðbeiningar eru engar til, skipulag
vantar, almennt vanmat ríkir á gildi handavinnu og
álíka almennt ofmat og aðdáun á öllu, sem er „verk-
smiðjuframleitt“, og menn óttast að vera álitnir barna-
legir eða sakaðir urn að fást við skoplega iðju.
Hið opinbera, sem vílar ekki fyrir sér að beita sér
fyrir dýrum framtíðarúrræðum, til þess að auka vel-
líðan og heilbrigði þcgnanna, og gerir það af örlæti
sem stjórnast oft fremur af velvild en skynsemi, virð-
ist hvorki skilja þessi vandamál og innsta eðli þeirra
né skilja tímanna tákn. Ein slík vísbending hér í
Finnlandi er sú staðreynd, að fjöldi námsstofnana,
svo sem fræðsla verkalýðsfélaga og kvöldskólar, hefur
aukizt og aðsóknin stóraukizt síðan dregið var úr
gömlu kröfunni urn einhliða bóknám og fleiri „verk-
legar“ námsgreinar, svo sem saumaskapur, smíði,
postulínsmálning, teikning, málaralist, þjóðdansar o.fl.
þess háttar voru teknar inn á námsskrána. Onnur
vísbending er auknar vinsældir heimilisiðnaðar í fé-
lögum aldraðra víðs vegar unr landið. Æ fleiri líta
svo á, að þessi form tómstundaiðkunar hafi jákvæð
og auðgandi áhrif, hamli gegn streitu og stuðli að
jafnvægi í miklu ríkara mæli en þau kvöldnámskeið,
sem stefna einungis að því að efla hagkvæmnina eða
sú andlausa tómstundasóun, senr felst í óvirkum setum
við útvarp, sjónvarp og kvikmyndir eða á vínstúkum,
veitingahúsum og öðrunr stöðum skenrmtanaiðnaðar-
ins.
Mér er auðvitað ljóst, að heimilisiðnaður er aðeins
ein leið til virkrar og hollrar frístundaiðju, en samt
ein sú bezta, vegna þess hve fjölbreytt og nrargþætt
hún er, og vegna þess að ástundun hennar krefst sjald-
an sérstaks húsnæðis eða fastrar tímaáætlunar, svo
eitthvað sé nefnt, og hann nrun halda þeirri sérstöðu
sinni meðan við forðumst að ota honum út í óbil-
gjarna sanrkeppni eða íþyngja honum með fastskorð-
uðum fjárhagsáætlunum. Enda þótt ég hafi ekki nefnt
vandanrál æskunnar sérstaklega á þessum vettvangi,
þá afneita ég þeim ekki, en fjalla verður um þau í öðru
sanrhengi. í því sanrbandi verða fyrir okkur ýmis mik-
ilvæg sjónarmið, sem þarfnast sérstakrar athugunar.
Um eitt ættunr við þó að geta orðið sammála að
lokum: Það ætti að vera unnt bæði af hálfu hins op-
inbera og frjálsrar félagsstarfsemi að gera miklu meira
en nú er gert til þess að koma á andlegu jafnvægi í
lífi manna með því að nota tómstundirnar á skynsam-
legri hátt. Og í áheyrn þeirra, sem ástunda heimilis-
iðnað, er ekki nema eðlilegt að leggja áherzlu á hlut
heinrilisiðnaðar í þessu skyni. En vegna hinnar al-
mennu stefnu í tómstundaiðju um þessar mundir,
þá er það frumskilyrði, að höndin og handverkið séu
hafin til vegs og skipað á ný til þess öndvegishlutverks
að efla heilbrigði í nrannlegu lífi.
Guy von Weissenberg.
16
HUGUR OG HÖND