Fréttablaðið - 13.03.2020, Síða 11

Í DAG
Þórlindur
Kjartansson
Á Íslandi greinast rúmlega 830 karlmenn með krabbamein á hverju ári og þeir verða vænt­
anlega rúmlega 1.000 árið 2030.
Markmið Krabbameinsfélags­
ins er einkum að fækka þeim sem
fá krabbamein, fjölga þeim sem lifa
sjúkdóminn af og að þeir og þeirra
nánustu lifi sem bestu lífi, í meðferð
og að henni lokinni. Að greinast með
krabbamein er öllum áfall og veik­
indaferlið tekur oft mikið á, bæði
hjá þeim sem veikjast og ekki síður
aðstandendum. Í Mottumars í ár er
áherslan á heilsusamlegan lífsstíl,
sem getur komið í veg fyrir fjögur
af hverjum tíu krabbameinum.
Krabbameinsfélagið hefur útbúið
fjölbreytt heilsutengt fræðsluefni
sérstaklega fyrir karla, sem má nálg­
ast á mottumars.is og karlaklefinn.
is. Þar er til dæmis nýtt gagnvirkt
fræðsluefni um skimun fyrir krabba­
meinum í blöðruhálskirtli.
Áskoranirnar eru margar og
Krabbameinsfélagið og aðildar­
félög mæta þeim með margvís­
legum leiðum. Úr Vísindasjóði
hefur frá 2017 verið úthlutað 160
milljónum til krabbameinsrann­
sókna og undirbúningur félagsins
að stórri rannsókn á reynslu fólks
af greiningu og meðferð er á loka­
metrunum.
Miðlun fræðsluefnis og úrræða
til að takast á við krabbamein er í
sífelldri þróun. Nýjast er hlaðvarp
félagsins sem er aðgengilegt á efnis­
veitum og krabb.is. Stuðningur
þeirra sem hafa verið í sömu spor­
um er mörgum ómetanlegur og þar
gegnir Stuðningsnetið stóru hlut­
verki. Ráðgjöf fagfólks býðst nú
í auknum mæli víða um landið, á
Akureyri, Selfossi og á Austurlandi
auk Reykjavíkur.
Krabbameinsfélagið byggir starf
sitt alfarið á stuðningi einstaklinga
og fyrirtækja og þakkar þjóðinni af
alhug fyrir öf lugan stuðning með
sokkakaupum, nú sem endranær.
Félagið hvetur fólk eindregið til
að fara í sokkana, kíkja á mottu­
mars. is og dansa og syngja með
Ladda og hinum frábæru lista­
mönnunum sem lögðu félaginu lið
í Mottumarslagi ársins. Það bæði
léttir geð og hreyfir við okkur.
Upp með sokkana!
Við þurfum öll að leggjast á eitt!
VERÐLAUNA GAMANMYNDIR
Alls 39 tilnefningar árið 2019
„Salurinn lá í hláturskasti frá upphafi til enda“
Give Me Liberty
Extra Ordinary It Must Be Heaven
Halla
Þorvaldsdóttir
framkvæmda-
stjóri Krabba-
meinsfélags
Íslands
Það mæðir mikið á mörgu góðu fólki þessa dagana. Margir hafa áhyggjur, ef ekki
af sjálfum sér þá af einhverjum
nákomnum, heilbrigðisstarfsfólki
eða samfélaginu almennt.
Óttinn sjálfur er farinn að hafa
áhrif á marga. Þótt samkomur
hafi ekki verið bannaðar þá hafa
margar verið slegnar af og færri
mæta. Utanlandsferðir hafa ekki
verið bannaðar heldur en mörgum
finnst eflaust ómögulegt að hugsa
til þess að festast í útlöndum eða
þurfa að vera í sóttkví eftir heim­
komu. Fólki er skipað í sóttkví og
aðrir skipa sjálfa sig smám saman í
nokkurs konar í sóttkví af ótta við
ástandið.
Það er alveg sama hversu æðru­
laus maður ætlar að þykjast vera.
Umfjöllun um smitsjúkdóminn
COVID­19 er allsráðandi. Líklega
hefur enginn atburður á Íslandi
haft eins mikil áhrif á sálarástand
samfélagsins frá bankahruninu
haustið 2008. Nú, eins og þá, er
óvissan mikil, málin þróast frá degi
til dags og alls konar hugmyndir,
kenningar og ráðleggingar eru á
sveimi um allt samfélagið. Og nú,
eins og þá, er gerð tilraun til þess að
halda fólki upplýstu með reglu­
legum fundum þar sem ábúðarfullt
fólk fer yfir stöðuna.
Óttinn og óttinn við óttann
Það er meira en bara óttinn við
að smitast af veirunni sem veldur
áhyggjum. Það er líka hægt að hafa
áhyggjur af því að aðrir smitist,
áhyggjur af áhyggjunum sjálfum
eða áhyggjur af því að aðrir hafi
áhyggjur. Það er líka hægt að óttast
að óttinn geri meiri skaða en það
sem óttinn beinist að.
Það má líka hafa áhyggjur af
því að ekki sé nóg að gert, að of
mikið sé að gert, að ekki sé gripið
til nægilega harkalegra aðgerða
nógu snemma, eða of harkalegra
aðgerða þegar það er orðið of seint.
Það er hægt að skoða ritgerðir
um spænsku veikina á netinu og
gerast áhugamaður um faralds­
fræði og sóttvarnir. Þar má finna
alls konar dæmi um eitthvað sem
tiltekin samfélög gerðu og bjargaði
miklu, og svo önnur um samfélög
sem gerðu það nákvæmlega sama
án nokkurs árangurs eða jafnvel
þannig að það ylli skaða.
Það má velta fyrir sér samsæris­
kenningum um tilurð veirunnar.
Það má fylgjast með viðbrögðum
ólíkra landa og setja það upp á
töflur í eldhúsinu í staðinn fyrir
stundaskrár barnanna. Það er hægt
að horfa í beinni útsendingu á
útbreiðslu veirunnar á bíómynda­
legu korti á heimasíðu bandarísks
háskóla, og nota svo grunnskóla­
stærðfræði til þess að reikna út
alls konar hlutföll. Sumt bendir til
hörmunga, annað til sæmilegrar
bjartsýni—allt eftir því hvenær og
hvernig er reiknað.
Rétt eins og góður endurskoð­
andi getur reiknað sig niður á
nánast hvaða skattgreiðslu sem er
þá getur sæmilega talnaglöggur
áhugamaður um faraldsfræði
reiknað sig niður á nánast hvaða
heimsendaspá sem er.
Ákvarðanir í þokunni
Það er varla hægt að hugsa sér
meiri og alvarlegri ábyrgð heldur
en þá sem hvílir á landlækni, sótt­
varnalækni, almannavörnum og
heilbrigðisráðherra þessa dagana.
Ákvarðanir þeirra snúast bæði
um áhættumat og óvissu. Fátt er
vitað með vissu, sumt má geta sér
til um með sæmilegu öryggi en
margt í útbreiðslu nýrrar veiru er
háð algjörri óvissu. Þótt ómögu­
legt sé að dæma um það á þessari
stundu þá finnst mér líklegt að
margir deili þeirri bjargföstu trú að
þessi hópur hér á Íslandi sé í allra
fremsta flokki í heiminum. Þau
virðast búa að öllum þeim kostum
sem á reynir; þekkingu, dómgreind
og—ekki síst—viðeigandi skap­
gerð. Það er sannarlega þakkarvert.
Markmið ráðlegginga og aðgerða
hér á Íslandi eru ekki einungis að
hægja á útbreiðslu veirunnar. Sótt­
varnalæknir hefur til að mynda
sagt að það skipti jafnvel meira
máli hverjir fái sjúkdóminn heldur
en hversu margir. Þá hefur líka
komið fram að miklu skipti á hve
löngum tíma sjúkdómurinn dreifir
úr sér, svo heilbrigðisstofnanir geti
sinnt sem flestum og sem best.
Að auki má geta sér til um
að ýmis önnur sjónarmið ráði
nokkru; til dæmis að draga úr
skaðlegum taugatitringi í sam­
félaginu, að huga að því hvort og
hvernig hjarðónæmi getur orðið til
meðal þjóðarinnar og grípa ekki til
aðgerða sem munu reyna svo mjög
á þanþol samfélags og efnahagslífs
að við springum á limminu áður
en tilætlaður árangur næst. Þetta
eru að minnsta kosti ekki einfaldar
ákvarðanir og líklega er ég ekki
einn um að vera innilega þakklátur
fyrir það yfirvegaða og velviljaða
fólk sem er í forystu hér á landi um
þessar mundir; einkum þegar við
sjáum samanburðinn vestan hafs.
Hvað getum við gert?
Þegar fólk steypir sér ofan í sjálf­
stæðar rannsóknir á faraldsfræði
COVID­19 er líklegt að margir fái
alls konar hugmyndir um hvernig
best sé að haga málum. Það er
ofureðlilegt og mannlegt. Það er
líka eðlilegt og mannlegt að vilja
búa sig sem allra best sjálfur, kaupa
nóg af kartöfluflögum og klósett­
pappír. Og það er líka mannlegt að
vera hræddur um sjálfan sig og sína
nánustu. Og nú eru að sjálfsögðu
komin upp fjölmörg dæmi um ein­
staklinga sem finna sig knúna til
þess að hafa uppi háværar skoðanir
á stefnu stjórnvalda, og þrýsta
leynt og ljóst á að þeirra skoðanir
verði teknar sterklega til greina.
En það er hæpið að þetta séu
gagnleg innlegg. Vísindafólk og
læknar þurfa auðvitað að eiga
samtal sín á milli um hvaða leiðir
sé rétt að fara hverju sinni, en það
mikilvægasta af öllu er vitaskuld
að ákvarðanir séu ekki teknar á
grundvelli æsings og taugatitrings
í fólki sem ekki hefur menntun,
reynslu, forsendur eða skapgerð til
þess að taka slíkar ákvarðanir.
Mikilvægasta framlag hvers og
eins er því líklega einfaldlega að
vera ekki með neitt óþarfa vesen.
Ekki hamstra mat og handspritt
umfram þarfir. Ekki óhlýðnast
ráðleggingum og fyrirmælum sótt­
varnalæknis. Ekki mæta til vinnu
hóstandi. Samt, ekki fara á taugum
yfir smávægilegum óþægindum.
Ekki dreifa orðrómi, tortryggni og
taugatitringi á samfélagsmiðlum.
Ekki leggja sjálfan sig í meiri smit­
hættu en þörf er á. Ekki hugsa bara
um eigin óþægindi þegar hægt er
að hlúa að öðrum.
Höldum ró okkar, verum góð við
hvert annað og ekki tapa gleðinni.
Ekki vera með vesen
Umfjöllun um smitsjúkdóm-
inn COVID-19 er allsráð-
andi. Líklega hefur enginn
atburður á Íslandi haft eins
mikil áhrif á sálarástand
samfélagsins frá banka-
hruninu haustið 2008.
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 11F Ö S T U D A G U R 1 3 . M A R S 2 0 2 0