Fréttablaðið - 20.04.2020, Qupperneq 8

Það er ástæða fyrir
því að við heyrum
nú minna af eyðingu óson­
lagsins, mengun hafs með
þrávirkum lífrænum efnum,
súru regni barrskóga eða
geislavirkri hafmengun.
Þökk sé samvinnu þjóða í
umhverfismálum síðustu
áratugi.
Mörg okkar sem eldri erum munum
grafalvarlega umræðu um eyðingu
ósonlagsins, ótta um mengun sjáv ar
vegna þrávirkra lífrænna og geisla ­
virkra efna, og fréttir af því hvernig
súrt regn felldi barrskóga á norður­
hveli.
Nú þegar menn bera kvíðboga
vegna hamfarahlýnunar, er mikil­
vægt að muna að ríki heims hafa
áð ur tekist á við margvíslegar ásk­
or an ir í umhverfismálum og tekist í
sameiningu að leysa marg ar þeirra.
Hægt miðar en þó í rétta átt.
Hægt miðar
Í þrjá áratugi hafa stjórnarerind­
rekar og stjórnmálamenn reynt að
semja um aðgerðir til að takmarka
gróð ur húsalofttegundir – með
litlum árangri að því er virðist.
Reynt er að semja um aðgerðir þar
sem afrakst urinn liggur að miklu í
framtíðinni, og hjá þeim sem hafa
veika pólitíska rödd. Hagsmunirnir
eru afar ólíkir og dreifðir. Á hinn
bóginn fellur gríðarlegur kostnaður
við lofts lags aðgerðir í nútímanum
og á hags muna öfl sem hafa pólitísk
völd og sterka rödd.
Niðurstaða 25. loftslagsráð­
stefnu Sameinuðu þjóðanna, sem
við nefn um COP25, sem haldin var
í Madr íd á Spáni í desember 2019,
var þátttakendum og öðrum mikil
vonbrigði. Afraksturinn var í litlu
samræmi við þörf fyrir samdrátt í
losun gróðurhúsalofttegunda.Enn
eitt tækifæri til að takast á við lofts­
lagsvána virtist hafa glatast.
Enn einn fundurinn
COP25 var haldinn í kjölfar COP24,
sem var haldinn eftir COP23, sem
átti rætur alla leið til COP1 . Þessi
röð marghliða samningaviðræðna
leiddi af sér Kyoto­bókunina er
hlaut hægt andlát, en einnig hinn
óstöð uga Parísarsáttmála. Eftir
alla fundina 25 virðist heimurinn
standa á svipuðum stað og þegar
COP1 fundurinn var fyrst haldinn
árið 1995.
En enn liggur enginn bindandi
alþjóðlegur samningur fyrir um
loftslagsbreytingar. Sá taktur er
ófundinn.
Það er því skiljanlegt að mönnum
geti fallist hendur þegar rætt er
um „manngerða hamfarahlýnun
jarðar“. Koltvísýringur í andrúms­
loftinu er nú meiri en verið hefur í
milljónir ára og vistkerfi að breyt­
ast hraðar en þau hafa áður gert í
jarðsögunni. Mannfjölgun er sem
aldrei fyrr og sífellt er gengið á auð­
lindirnar.
Raddir framtíðar
Auðvitað hefur margt áunnist.
Þekking og skilningur hefur stór­
aukist. Um það vitna ótal vís inda­
athuganir og ekki síst stóraukin
umhverfisvitund almennings.
Flestir þeirra sem eldri eru ólust
ekki upp við þá þekkingu sem við
höfum í dag og eiga því erfitt með
að átta sig á því að náttúruauðlind
sé endanleg stærð.
Það hefur því verið hvetjandi
síðustu misseri að fylgjast með
ungmennum mótmæla manngerðri
hlýnun jarðar. Málefnið er mikil­
vægt og raddir ungs fólks eiga að
heyrast. Þær minna á vá sem mun
hafa mest áhrif á þeirra kynslóð, en
ekki þá sem nú tekur ákvarðanir.
Í áraraðir hafa íbúar heimsborga
farið út á götur og krafist aðgerða
til að hægja á loftslagsbreytingum.
Loftslagsgöngur hafa verið haldnar
í Reykjavík allt frá árinu 2014.
Síðar tóku ungmenni að skipu­
leggja loftslagsverkföll víða um
heim, með kröfu um að stjórnvöld
lýsi yfir neyðarástandi og hrindi
af stað róttækum breytingum. Sú
hreyfing sem fékk andlit með mót­
mælum Gretu Thunberg við þing­
húsið í Stokkhólmi sumarið 2018,
varð að alþjóðlegu frumkvæði.
Fyrri áskoranir
Alþjóðasamfélagið fór að beina
sjónum sínum í einhverjum mæli
að óæskilegum umhverfisáhrifum
mannsins upp úr seinni heims­
styrjöld. Í kjölfarið, upp úr sjötta
ára tug síðustu aldar, litu dagsins
ljós margvíslegir alþjóðasamningar
til að bregðast við þeirri þróun. Það
tók áraraðir eða áratugi að virkja þá
og hagsmunaöfl fundu þeim flest til
foráttu. Vísindaniðurstöður voru
dregnar í efa. En þessir samningar
færðu umhverfismál fram á veg til
betri heims. Hér verða einungis
fjögur dæmi nefnd af mörgum:
Árangursrík verndun
ósonlagsins
Vínarsamningnum er ætlað að
vernda ósonlagið, sem er náttúru­
legt gaslag í heiðhvolfinu í um 20­30
km hæð og verndar líf á jörðinni
gegn skaðlegum útf jólubláum
geislum sólar. Eftir að þynning
ósonlagsins yfir Suðurskautinu
upp götvaðist árið 1985, ákváðu
þjóðir heims að takmarka fram­
leiðslu ósoneyðandi efna. Það gekk
að mestu eftir og nú er talið að óson­
lag á norðurhveli jarðar jafni sig árið
2030, á suðurhveli jarðar um 2050,
en heimskautasvæði komist í fyrri
styrk árið 2060.
Undir sama samningi var að auki
ákveðið 2016, að draga úr vetn is­
flúorkolefni allt að 85 prós ent. Það
er einungis lítið hlut fall gróður­
húsalofttegunda í and rúms loftinu,
en hefur þúsund sinnum meiri
áhrif á hnattræna hlýnun en kol­
tvísýringur. Áætlað er að þetta eitt
geti lækkað meðalhitastig um 0,5°
C árið 2100.
Minni mengun þrávirkra
lífrænna efna
Annað dæmi sem sjaldan er nefnt er
Stokkhólmssamningurinn frá árinu
2001 sem takmarkar framleiðslu og
notkun svonefndra þrávirkra, líf­
rænna efna sem bindast í lífver um,
safnast fyrir í umhverfi og eyð ast
á mjög löngum tíma. Þau efni eru í
hundraðatali meðal annars í skor­
dýraeitri og öðrum varnar efn um.
Niðurstaðan er markvissari efna­
notkun um heim allan. Styrkur þrá­
virkra efna í hafinu stendur í stað
eða fer hægt niður á við, þvert á það
sem menn óttuðust.
Að varna súru regni
Hér er vert að nefna Genfar samn­
inginn um loftmengun sem berst
langt að. Til hans var stofnað árið
1979 til að draga úr súru regni
sem var að eyðileggja gróðurlendi,
og aðal lega skóga í barrskóga­
belti norð ur hvels jarðar. Regnið
blandað ist brennisteinssýru, salt­
péturssýru og lífrænum sýrum,
sem mynduðust við bruna kola og
olíu. Það hafði geig vænleg áhrif á
plöntur, sjávardýr og jafnvel bygg­
ingar. Barrskógar drápust og ár og
vötn súrnuðu mikið.
Árangurinn er óumdeildur og
verulega hefur dregið úr mengun
eftir að samningurinn kom til fram­
kvæmda.
Gegn geislavirkri hafmengun
Sumir svæðisbundnir alþjóða­
samn ingar hafa einnig reynst afar
mik il vægir. Samningi um vernd­
un haf rýmis Norðaustur­Atlants­
hafs ins (OSPAR samningurinn) er
ætlað að draga úr og koma í veg fyrir
mengun. Með honum var einnig
stofnað til alþjóðlegra verndar­
svæða utan lög sögu ríkja. Á grunni
þessa samn ings var til að mynda
dregið úr losun eða vörpun geisla­
virkra efna frá kjarnorkuendur­
vinnslu á Bretlandseyjum.
Á því skyldi byggja
Loftslagsáskorunin er risavaxið
verkefni en ekki ástæða til örvænt­
ingar.
Það er ástæða fyrir því að við
heyrum nú minna af eyðingu óson­
lagsins, mengun hafs með þrá virk­
um, lífrænum efnum, súru regni
barrskóga eða geislavirkri haf­
meng un. Þökk sé samvinnu þjóða
í umhverfismálum síðustu áratugi.
Þar réð skynsemi og bjartsýni með
sterkum vilja til breytinga. Á því
skyldi byggja.
Til betri vegar
Það er skiljanlegt að mörgum fallist hendur þegar
rætt er um „manngerða hamfarahlýnun jarðar“
enda viðfangsefnið risavaxið. Þá er þörf á að minn-
ast þess sem hefur áunnist í umhverfismálum.
UMHVERFIÐ OKKAR
Íslensk ungmenni í loftslagsverkfalli mótmæla hamfarahlýnun jarðar. Þau vekja athygli á vá sem mun hafa meiri áhrif á þeirra kynslóð, en ekki þá sem tekur nú ákvarðanir. FRÉTTABLAÐIÐ/ SIGTRYGGUR
Davíð
Stefánsson
david@frettabladid.is
2 0 . A P R Í L 2 0 2 0 M Á N U D A G U R8 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð