Bændablaðið - 16.05.2019, Blaðsíða 38

Bændablaðið | Fimmtudagur 16. maí 201938
Fyrir áratug eða svo juku
Héraðs- og Austurlandsskógar
áherslu á umhirðu ungskóga
á Fljótsdalshéraði og umsvif
snemm grisjunar urðu áberandi
allt í kringum Lagarfljótið.
Víða mátti heyra í keðjusögum.
Skógurinn er þarna enn og ef þið
hlustið vel heyrist kannski enn í
keðjusögum verktakanna þrátt
fyrir að nú séu margir komnir með
hljóðlátar rafmagnskeðjusagir.
Eitt vinnuteymanna var
skipað þeim Borgþóri Jónssyni,
skógarbónda á Hvammi, og Kristjáni
Má Magnússyni, skógarbónda á
Stóra-Steinsvaði, en báðir hafa þeir
umtalsverða þekkingu á stórvirkum
vinnuvélum. Á vormánuðum 2014
flutti fyrirtæki Kristjáns, „7, 9,
13 ehf.“, inn skógarhöggsvél af
gerðinni Gremo 1050h. Það var gert
í samráði við Skógrækt ríkisins og
var fyrirséð að umfangsmikil vinna
biði nú í skógum sem beðið höfðu
grisjunar vegna þess að ekki borgaði
sig að vinna verkið með keðjusög.
Ári seinna flutti Kristján Már inn
útkeyrsluvél af sömu tegund.
Fyrsta högg Gremo
Nú eru fimm ár liðin frá því fyrsti
skógarreiturinn, lerki í Mjóanesi
á Völlum á Fljótsdalshéraði, var
grisjaður með Gremo-vélinni.
Þar sýndi sig útsjónarsemi
skógarhöggs mannsins og
tækjalagni vélamannsins. Um
ári síðar var Óskar Grönholm
ráðinn skógvélamaður til að
stýra skógarhöggsvélinni. Óskar
lærði í Finnlandi og er eini
Íslendingurinn sem lokið hefur námi
í skógvélatækni frá viðurkenndum
skógtækniskóla. Mælieiningin
rúmmetri (m3) er notuð þegar talað
er um afköst í grisjun og er átt við
samanlagt rúmmál trjábola sem eru
felldir. Á fyrsta árinu, 2014, voru
sagaðir 1.500 m3 og næstu ár á eftir
voru sagaðir um 2.000 m3 ár hvert.
Þetta þykja kannski ekki ýkja háar
tölur ef miðað er við afköst erlendis
en þessir skógarreitir sem hér um
ræðir eru vart hæfir til samanburðar
við reiti í rótgrónum skógum
nágrannalandanna. Auk þess hafa
grisjunarverkefnin einungis dugað
til vinnu hálft árið eða svo.
Skógarauðlindin dafnar
Kristján segir reynsluna af
skógarhöggsvélinni síðustu fimm
ár hafa verið upp og ofan. Tegundir
eins og greni, lerki og ösp eru mjög
viðráðanlegar en það sama er ekki
hægt að segja um stafafuruna.
„Verkefnin hafa verið fjölbreytt
en mest hefur þó verið sagað af
afleitri stafafuru, við erum að saga
um 50 ára gamla skóga og þá var
mikið notað af kvæminu Skagway,
en það er agalegt kvæmi,“ segir
Kristján um blessaða stafafuruna
og lýsir henni sem grófgreinóttri
og margstofna.
„Á þessum tíma, þegar þau tré
sem við erum að saga núna voru
gróðursett, voru menn meira að
hugsa um lifun en gæði. Nú eru
valin betri kvæmi og ég held að
skógarbændur séu almennt farnir
að sinna skóginum sínum betur
með tvítoppaklippingu, uppkvistun
og snemmgrisjun.“ Hann nefnir
að hann hafi fest kaup á stærri og
öflugri fellihaus til að ráða betur
við fururnar en sá gamli var sendur
til uppgerðar hjá framleiðandanum.
Þaðan fékk Kristján þau skilaboð
að álíka meðferð á fellihaus hefði
sjaldan sést. En skógarnir vaxa
sem aldrei fyrr og verkefni fyrir
skógarhöggsvélina verða fleiri með
hverju árinu. Kristján kveðst því
vera bjartsýnn fyrir hönd íslenskrar
skógræktar.
Reynsla af fleiri
skógarhöggsvélum hér á landi
Fáar stórar skógarhöggsvélar hafa
verið notaðar á Íslandi í gegnum
tíðina. Þar til Gremo-vél Kristjáns
Más kom til sögunnar hafa tvær
grisjunarvélar verið reyndar
hérlendis. Sú fyrsta sem talist getur
sérhæfð skógarhöggsvél, var flutt
inn í október 2006 og var í eigu
Guðjóns Helga Ólafssonar. Hún
bar viðurnefnið „Græni drekinn“
og var af gerðinni Menzi Muck
A91 4x4 plus. Hún var mjög lipur
og skildi eftir sig mun mjórri
vinnubrautir en aðrar vélar gera.
Vélin var útbúin fellihaus sem réð
vel við greinastórar og kræklóttar
furur. Einnig hentaði hún vel í ýmis
bústörf sem grafa, meira að segja
til gróðursetningar, en hún var búin
sérstökum gróðursetningarhaus. Í
kjölfar efnahagshrunsins 2008 var
stórlega skorið niður í skógrækt og
urðu verkefni fyrir „Græna drekann“
fá eftir það. Guðjón neyddist því
til að selja og fór vélin úr landi í
október 2009.
Það kann að hljóma undarlega
en síðar það sama ár var næsta
skógarhöggsvél flutt inn. Hún var
flutt inn fyrir afmarkað verkefni
og var af gerðinni Timberjack
1470. Þetta var dönsk vél og
var stýrimaðurinn líka danskur.
Verkefnið var grenireitur í Skorradal
og var eins konar undanfari að
„Elkem-ævintýrinu“. Að verki
loknu, eða strax í byrjun næsta árs,
var danska grisjunarvélin aftur flutt
úr landi. Aldrei áður hefur einn
kaupandi keypt svo mikið timbur
af Skógræktinni, hvorki fyrr né síðar.
Annað vélvætt skógarhögg
Þótt þessi samantekt fjalli um
skógarhöggsvélar má vissulega
minnast líka á þá skógarhöggshausa
sem keyptir hafa verið til landsins.
Þeir eru yfirleitt tengdir við
hefðbundnar beltavélar (gröfur).
Þrír slíkir hausar hafa verið fluttir
inn. Sorpa í Reykjavík flutti þann
fyrsta inn árið 2004 til að afgreina tré
úr einkagörðum en hann var einnig
reyndur við grisjun í Heiðmörk. Hann
var að gerðinni Log Max.
Þegar kyndistöð Skógarorku
á Hallormsstað var stofnsett, árið
2009, þurfti að vera til brenni fyrir
hana. Árin 2008 til 2015 stóð yfir
umfangsmesta grisjun sem boðin
hefur verið út á Íslandi. Árið
2010 keypti Sveinn Ingimarsson,
skógarbóndi á Sturluflöt í Fljótsdal,
til landsins grip- og klippikló af
gerðinni Pentin Paja og sama ár
flutti Einar Örn Guðsteinsson,
skógarbóndi á Skeggjastöðum í
Fellum, inn fellihaus af gerðinni
Keto 51. Árið 2009 voru teknir út
1.000 m3 úr reitnum og í lok verks
höfðu þeir samanlagt lokið við
grisjun og útkeyrslu á 100 hekturum.
Einar hefur allar götur síðan sinnt
grisjunarverkefnum, ýmist fyrir
Skógræktina á Hallormsstað eða
skógarbændur á Héraði, og er þar
af nægu að taka. Grisjun hjá Einari
er íhlaupavinna og hefur hann verið
að saga frá 300 m3–500 m3 á vetri.
Auk skógarhöggsins vinnur hann sem
verktaki við ýmis önnur verkefni og
er sauðfjárbóndi í ofanálag.
Fallin spýta
Þegar skyggnst er til baka má sjá að
gengið hefur á ýmsu. Ef ekki væri
fyrir framsækna frumkvöðla værum
við stutt á veg komin við vélvætt
skógarhögg. Skógarnir vaxa og
samfélagið, loftslagið og efnahagur
þjóðarinnar nýtur góðs af. Aukin
vélvædd grisjun hefur í för með sér
meira af föllnu timbri.
Viðarvinnslur eru ekki lengur
einungis á herðum Skógræktarinnar
heldur eru einkaaðilar farnir að
áframvinna timbrið og ýmislegt
hangir á spýtunni, vítt og breitt um
landið. Skógurinn er þarna enn og ef
við erum góð að rækta skóg munum
við í auknum mæli heyra timbur falla
í öllum landshlutum.
Hlynur Gauti Sigurðsson
framkvæmdastjóri
Landssamtaka skógareigenda (LSE)
Unnið á vinnslusvæði Sorpu.
Einar Örn Guðsteinsson hefur sinnt grisjunarverkefnum í áratug.
Mynd / Þór Þorfinnsson
VIÐ SKÓGARBÆNDUR
Reynslusögur af skógarhöggsvélum
Gremo, fyrsta stórvirka skógarhöggsvélin á Íslandi, við grisjun á stórgreinóttri stafafuru. Mynd / Pétur Halldórsson
Danir grisja sitkagreni í Skorradal á Timberjack skógarhöggsvél.
Mynd / Hreinn Óskarsson
Staflað í stæður eftir útkeyrslu á Gremo. Mynd / Hreinn Óskarsson
Gripklippur Sveins Ingimarssonar
halda uppi lerkitré. Mynd / Þór Þorfinnsson
Græni drekinn, Menzi Muck A91 4x4 plus, að vinna við brattar aðstæður.
Þetta var fyrsta vélin sem talist getur sérhæfð skógarhöggsvél og var flutt
inn í október 2006. Í kjölfar efnahagshrunsins 2008 var stórlega skorið niður
í skógrækt og urðu verkefni fyrir „Græna drekann“ fá eftir það. Eigandinn,
Guðjón Helgi Ólafsson, neyddist því til að selja vélina úr landi í október
2009. Mynd / Hreinn Óskarsson
Högghaus Sorpu prófaður í Heið­
mörk. Mynd / Hreinn Óskarsson