Spássían - 2012, Page 13

13
Leikið í „slömminu“
Eftir Kolbrúnu Lilju Kolbeinsdóttur
GÖTUMÁLARINN er skáldævisaga sem rekur raunir Þórarins,
eða Tóta, á fl ökkulífi hans um suðurhluta Evrópu og alla leið
yfi r ti l Marokkó. Hann dregur fram lífi ð með því að teikna
myndir á göturnar og betla smápeninga. Á vegi hans verða
alls konar persónur sem kenna honum á lífi ð á götunni, ýmist
með góðu eða illu. Systi r hans og móðir leggja síðan af stað
ti l að leita hans þegar ekkert hefur heyrst í honum í nokkra
mánuði.
Bók sem þessi byggist á mörgum litlum sögum sem raðast
saman og mynda eina frásögn og stendur og fellur með því
hversu góðar sögurnar eru. Í Götumálaranum eru sögurnar
afskaplega misjafnar að gæðum; sumar eru mjög skoplegar,
á meðan aðrar ná aldrei almennilega fl ugi. Þórarinn byrjar
bókina á hnytti nni frásögn af viðskiptum Tóta við lögregluna í
Ronda en hún virðist vera að leita eft ir meiri hasar í vinnunni
en efni eru ti l:
Byssumaðurinn glotti illkvitt nislega. Þett a var glott fertugs
manns sem hefur tækifæri ti l að skjóta nítján ára ungling í
magann eft ir tutt ugu ár í löggunni í afskekktu skítaskuði.
Loksins á uppleið [...] Mennirnir með vélbyssurnar fóru að
ókyrrast. Tvísti gu eins og vonsviknir veiðihundar. Ég var ekki
alveg nógu hætt ulegt eintak (9-10).
Þessi hnytt ni dalar hins vegar þegar líður á bókina. Frásögnin
verður þess vegna á köfl um hálfgert miðjumoð, sem er á milli
þess að vera hnytti ð og tragískt en endar á að vera hvorugt.
Tónn bókarinnar breyti st ti l dæmis ekkert þegar tekið er
á alvarlegum hlutum, eins og dópneyslu og ti lraunum ti l
nauðgana:
Eitt hvað þessu líkt gerðist þegar trúbadorinn Manfreð
ætlaði að nauðga Natösju. Það hefði kannski mátt sjá það
fyrir [...]. Við hrukkum upp við dýrsleg öskur trúbadorsins.
Nú hófust meirihátt ar átök sem enduðu með því að Hansi litli
beit vænt stykki af gítarhálsinum og sleit þannig tvöfaldan
streng sekúndubroti áður en hann barði trúbadorinn í
hausinn með leifunum af hljóðfærinu (148).

Fjallað er um slíka atburði af jafn mikilli létt úð og um
hversdagslegri hluti sem gerir manni erfi tt um vik að bindast
Tóta ti lfi nningaböndum.
Inn á milli lifnar þó yfi r frásögninni aft ur og Þórarinn
veiðir lesandann ti l baka með undarlegum uppákomum og
skrautlegum persónum. Myndirnar við kafl ana eru einnig
skemmti leg viðbót við frásögnina en þar hefur Þórarinn
dregið upp skopmynd af helsta atburði kafl ans sem fangar
andrúmsloft bókarinnar.
Ferðalag Tóta er frekar stefnulaust, hann lætur orðið
á götunni stýra sér í næsta ævintýri, sem er sjaldan eins
spennandi og hann hafði gert sér í
hugarlund. Hann virðist vera að leita
að innblæstri listamannsins; hann vill
lifa eins eymdarlega og hann getur,
draga fram lífi ð með betli og sofa
undir berum himni ef svo ber undir.
En hversu mikið sem hann reynir
tekst honum aldrei að falla alveg í hóp
utangarðsmannanna enda er þett a
ekki hans raunveruleiki, eins og einn
ferðafélagi hans bendir honum svo
óþyrmilega á: „Þú ert bara ríkur krakki
að leika þér í slömminu. Getur farið
heim hvenær sem þér sýnist. Getur
hringt í mömmu þína og láti ð senda
þér fl ugmiða. Við hin … við eigum
engan stað að fara á, skilurðu? Við
erum að þessu upp á líf og dauða“
(256). Hann prófar meira að segja heróín í ti lraun ti l þess að
„fara í hundana“ en nær ekki að ánetjast dópinu. Við upphaf
sögunnar fannst mér eins og eitt hvað stórkostlegt myndi
gerast sem breytti Tóta fyrir lífstí ð en það gerðist aldrei,
enginn atburður verður ti l að skilgreina líf hans ti l frambúðar
þó að reynslan móti hann og marki djúp spor í hans vitund.
Örvænti ngin sem grillir í undir orðum félagans er þó víðs
fj arri í bókinni og frásögnin verður eilíti ð fl öt fyrir vikið. Það
er erfi tt að láta sér ekki standa á sama þegar sögumaðurinn
sjálfur lætur sér atburðina í létt u rúmi liggja.
Þórarinn leikur sér með sjónarhorn sögumannsins í
Götumálaranum. Fyrri helmingur bókarinnar er sagður frá
sjónarhorni Tóta eingöngu og hann hleypir lesandanum ekki
svo auðveldlega að sér. Það er ekki fyrr en við kynnumst
systur hans og móður sem við fáum að skyggnast í fortí ð Tóta
og rýna í ástæður þess að hann lagðist í þett a rótlausa fl akk.
Bókin er þannig byggð upp að hverjum kafl a fylgja
upplýsingar um sögustað og sögutí ma. Þórarinn beiti r
skemmti legu bragði við uppbyggingu sögufl étt unnar þar
sem sagan af leit mæðgnanna gerist í mars 1986 en á sama
tí ma eru jólin 1985 hjá Tóta. Hægt og rólega nálgast þessar
tvær frásagnir hvor aðra en á meðan vísa atburðir í nútí ma
kvennanna ti l atburða sem eru þá í framtí ð Tóta og lesandinn
fær ekki smáatriðin fyrr en hann hefur náð honum í tí ma. Að
lokum rekast framtí ð og nútí ð á og saman mynda þær fortí ð
götumálarans.
Götumálarinn er skemmti lega hnytti n bók á köfl um en
nær þó ekki að halda lesandanum límdum alveg frá upphafi
ti l enda. Frásögnin er afskaplega létt og laus við dramatí k,
sem er jafnframt veikleiki hennar. Myndskreyti ngarnar í
bókinni og kort fremst, sem minnir á ævintýrakort úr bókum
Tolkiens, setja skemmti legan brag á verkið.
Þórarinn Leifsson.
Götumálarinn. Mál
og menning. 2011.
Ga
gn
rý
ni
Ekki verður efnt til markverðra samræðna á þjótandi vélhjóli, nema maður hafi
dálæti á hrópum. Í staðinn er tímanum varið til að gera sér grein fyrir hlutunum
og velta þeim fyrir sér. Útsýni og hljóðum, veðurfari og endurminningum,
vélhjólinu og umhverfi nu sem maður ferðast í, og hugsa um hlutina í mestu
makindum, án alls óðagots og án þeirrar kenndar að tímanum sé sóað.
(Robert M. Pirsig, Zen og listin að viðhalda vélhjólum. Rannsókn á lífsgildum, þýð. Sigurður A. Magnússon, Edda, 2010, 15)