Spássían - 2012, Blaðsíða 29

28
Ástæðan fyrir því að ég
Eftir David Nickel
Ég byrjaði að safna ofurhetjumyndasögum 11 ára gamall,
þegar ég keypti The Uncanny X-Men #207, sem er
skrifuð af Chris Clairemont og teiknuð af John Romita Jr.
Aðdráttarafl ið var auðvitað myndin á forsíðunni; kraftmikil
og áleitin stökk hún af blaðsíðunni og beint inn í 11 ára
huga minn. Hún lofaði sögu af því tagi sem ég hafði aldrei
lesið áður - og var auðvitað hörkusvöl. Þetta voru mínar
dyr inn í heim ofurhetjumyndasögunnar og ég leit aldrei til
baka (jú, reyndar gerði ég það en aðeins í stutta stund á
síðasta áratug).
Myndlistin dró mig inn um gættina, en það var sagan
sem fékk mig til að halda áfram að lesa og safna. Þarna
var hið ómissandi hlutfall af ofbeldi og hasar, en sagan
vakti mig til umhugsunar og þegar ég var 11 ára var
ekki margt sem fékk mig til að hugsa. Í stuttu máli fjallaði
sagan um persónu (kvenofurhetju) sem eltist við morðingja
vinar síns og ætlar að kála honum. Wolverine, maðurinn á
forsíðunni, leitar þessa ofurhetju uppi og segir að hún geti
ekki drepið óvin sinn því þá yrði hún að skúrkinum. Síðasti
rammi myndasögunnar gefur í skyn að Wolverine hafi
drepið ofurhetjuna til að koma í veg fyrir að hún dræpi
einhvern með köldu blóði. Það var ótrúlegt að ég skyldi
hafa fundið eitthvað svo fullorðinslegt - raunverulega
spurningu um rétt og rangt - í heimi ofurhetjanna. Heimi
sem mér hafði alltaf verið sagt að væri fyrir börn.
Ofurhetjumyndasagan eins og við þekkjum hana best
í dag fæddist á fjórða áratugnum í Norður-Ameríku
(löngu áður en ég kom í heiminn) og varð talsvert
vinsæl í nokkur ár. Í ljósi félagslegra og efnahagslegra
aðstæðna í Bandaríkjunum virtist myndasagan bæði
jákvætt og nærtækt form veruleikafl ótta. Sérstaklega
ofurhetjumyndasagan þar sem
hið góða sigraðist reglulega
á hinu illa, m.a. í formi spilltra
bankamanna og stéttarfélaga,
glæpamanna og á endanum
öxulveldanna í heimsstyrjöldinni
síðari. Vinsældir hennar entust
hins vegar ekki, af mörgum
ástæðum; sú helsta var að
ofbeldi ofurhetjunnar var ekki
lengur eins viðeigandi og
það hafði verið. Samfélagið
breyttist eftir stríðið og þegar
rýnt var í áhrif ofurhetjanna,
gengu sumir jafnvel svo langt
að staðhæfa að myndasagan
hefði trufl að menntun, gefi ð í skyn samkynhneigð ofurhetja
og fætt af sér afbrotaunglinga. Allt þetta, auk samkeppni
frá sjónvarpinu sem afþreyingarmiðli, varð til þess að
vinsældir myndasögunnar dvínuðu og gekk næstum af
ofurhetjunni dauðri.
Fólkið sem fordæmdi ofurhetjumyndasögurnar og
afgreiddi þær í besta lagi sem trufl un og í versta lagi
sem illar í eðli sínu, skildi þær vitaskuld ekki, að minnsta
kosti ekki eins og hægt er að skilja þær núna. Íhaldssemi
og agi var skipun dagsins og öll skilaboð sem send voru
til ungdómsins þurfti að samþykkja og hemja. Gekk það
svo langt að Stan Lee, skapari ofurhetjuerkitýpa á borð
við Kóngulóarmanninn, hin Frábæru fjögur (the Fantastic
Four), Hulk, Þór (the Mighty Thor) og X-men, reyndi eitt
sinn að skrifa sögu um fíkniefnaneyslu í myndasögu um
29
- og að kannski ættu börnin þín að gera það líka
Kóngulóarmanninn. Gæðaeftirlit myndasagna, Comics
Code Authority, neitaði að samþykkja hana. Sagan
fordæmdi augljóslega fíkniefnaneyslu, en umræða um
þau mál (jákvæð eða neikvæð) nægði til að gera söguna
óhæfa til birtingar.
Fyrst boðskapur gegn fíkniefnum kemst inn í heim
ofurhetjunnar, sem kemur kannski ekki mörgum á óvart
þar sem ofurhetjusögur snúast mjög um glæpi, vaknar
spurningin um það hvaða fl eiri tegundir af sögum og
boðskap sé þar að fi nna. Hvað fá börnin þín út úr því að
lesa myndasögur? Svarið er mun lengra og fl óknara en fólk
gæti haldið, en í upphafi er gott að nefna dæmi. Á fyrri
öldum sagði fólk sögur af guðum og þjóðsagnakenndum
verum til að útskýra heiminn í kringum sig. Þessar sögur
ferðuðust með fólkinu sem sagði þær og bárust um heiminn,
mættu öðrum sögum og voru aðlagaðar nýjum aðstæðum
- eða fl eygt sem merkingarlausum. Frásagnir þróuðust
samhliða mannkyninu og goðsögur urðu þjóðsögur,
sem urðu ævintýri, og þannig hélt þróunin áfram allt til
borgarfantasía nútímans. Þörfi n fyrir sögur sem útskýra
heiminn í kringum okkur er ekki jafn sterk og hún var áður,
en hún sækir á þegar við tökumst á við raunveruleika heims
sem minnkar sífellt og verður æ þéttbyggðari. Börn þurfa
sérstaklega á sögum að halda, á sama hátt og þau þurfa
leiki til að skilja heim hinna fullorðnu allt í kringum sig.
Þannig varð læknisleikurinn til – stúlkur og drengir reyna
að skilja líkama hvers annars með því að gera úr því leik –
því það er jú það sem börn gera. Þau færa hlutina niður á
það svið sem þau ráða við og geta þá farið að kanna þá.
Lestur ofurhetjumyndasögu virkar á svipaðan hátt. Hann
gerir barninu kleift að mæta hlutum úr umhverfi nu á stigi
sem þau skilja og tengjast. Ekki aðeins góðum gæjum að
berja á vondum gæjum eða boðskap á borð við „segið nei
við fíkniefnum”, heldur fl óknari skilaboðum sem fela í sér
siðaboð sem samfélagið vill raunverulega að hver kynslóð
haldi í gildi og berjist fyrir. Aftur er kjörið að nefna dæmi
og tvö þau bestu um ofurhetjur fyrir börn eru, að mínu mati,
Kóngulóarmaðurinn og Ofurmennið (Superman).
Saga Kóngulóarmannsins er vel þekkt og ef þú hefur
ekki lesið myndasögurnar eða séð eina af kvikmyndunum
sem bráðum verða orðnar fjórar talsins er ég viss um að
þú hefur að minnsta kosti heyrt um hana: Drengur verður
ofurhetja, verður að breyta rétt í krafti hinna nýju hæfi leika
sinna og missir eitthvað sem hann getur aldrei endurheimt.
Þetta felur í sér gríðarmikinn boðskap: Breyttu rétt, ekki
taka neitt sem sjálfsagðan hlut, og hið alkunna „miklu valdi
fylgir mikil ábyrgð”. Hvað Ofurmennið varðar, þá getur
hann í raun allt. Hann er ímyndunarafl ið í sínu tærasta formi
og hver vill ekki að eigið barn noti ímyndunarafl ið; reyni á
landamæri hugans, uppgötvi nýja hluti og fi nni að það sem
virðist ómögulegt í dag gæti vel verið mögulegt á morgun.
Af þessum ástæðum hef ég kynnt syni mína fyrir
ofurhetjum, til að ná augnablikinu þegar ég fyrst las
„þú mátt ekki fara yfi r þessi mörk eða þú verður vondi
gæinn” sögu. Ég vil að þeir fi nni sína eigin leið til að kljást
við ábyrgð og missi, og opni huga sinn fyrir endalausum
möguleikum sköpunarkraftsins. Ég upplifi enn einstaka
sinnum þessar stundir sjálfur, þegar saga öðlast merkingu í
mínum heimi og höfundurinn tjáir boðskap sinn á þann hátt
að hann virkar innan ofurhetjusögu. Þess vegna les ég enn
ofurhetjumyndasögur og þess vegna ættuð þið að hvetja
börnin ykkar til að lesa þær – og jafnvel prófa sjálf.
les ofurhetjumyndasögur