Spássían - 2012, Side 32

32
SVIÐSDÝRIÐ
Fyrsta ferð Callows út á hinn
opinbera ritvöll var nokkurs konar
leikaraævisaga (hliðstætt „skáld-
ævisögum“ sem allir vita hvað er) sem
heitir Being an Actor. Þar rekur hann
starfsferil sinn frá því afskipti hans af
leikhúsi hefjast þegar hann fær vinnu
í miðasölu breska þjóðleikhússins árið
1967 þar til hann fær (tímabundið)
nóg af leikhúsharkinu og gerist
leiklistarkennari við háskólann í
Santa Fe í Nýju Mexíkó 1982.
Viðfangsefnin eru fjölbreytt,
viðkomustaðirnir margir og öllu
lýst af ástríðu og stílsnilld. Þarna
er t.d. frábær mynd af hinum
goðsagnakennda írska leikara
Micheál MacLiammóir sem Callow
aðstoðaði við búningaskipti, drjúgur
kafl i um eitt merkasta hópvinnuleikhús
í breskri leiklistarsögu, Joint Stock,
og að lokum innsýn í stöðu leikarans
í bákni á borð við þjóðleikhúsið
breska, en þar vann Callow
meðal annars með John Dexter
og Peter Hall og lék t.d. Mozart í
frumuppfærslunni á Amadeus eftir
Peter Shaffer. Hann lækkaði svo í tign
þegar verkið rataði á hvíta tjaldið,
honum bregður fyrir í mynd Milosar
Forman í hlutverki Schikaneders/
Papagenós.
Rauði þráðurinn í bókinni er samt
glíma Callows við hlutverk leikarans
og stöðu hans í hinu skapandi ferli.
Bókinni lýkur með lýsingu á því
hvernig hann sér fyrir sér að leikarar
fái stærri þátt í ákvarðanatöku við
túlkun leikverka á sviðinu, enda séu
það jú þeir sem þurfa að miðla
túlkuninni til áhorfenda.
Being an Actor er framúrskarandi
skemmtileg og umhugsunarverð
bók fyrir alla sem fást við innviði
leikhússins og hafa áhuga á þeim, og
þeir sérvitringar sem hafa áhuga á
enskri leiklistarsögu verða auðvitað
að lesa hana.
KVIKMYNDALEIKARINN
Shooting the Actor er í grunninn
dagbók sem Callow hélt við tökur
á kvikmyndinni Manifesto – for a
night of love eftir júgóslavneska
ólíkindatólið Dušan Makavejev.
Callow og Makavejev náðu
gríðarvel saman þegar þeir
kynntust, en fl jótlega í vinnuferlinu
byrjuðu sprungur að myndast í
sambandinu og undir lokin töluðust
þeir ekki við. Þarna mættust ólík
vinnubrögð, ólík sýn á stöðu leikarans
í sköpunarferlinu, ólík sýn á leikstíl,
ólík menning (bresk/evrópsk, leikhús/
kvikmynd). Öllum þessum árekstrum
og lærdómum sínum af þeim
lýsir Callow snilldarlega í þessari
skemmtilegu bók og Makavejev
skýtur inn athugasemdum þegar
honum þykir ástæða til að útskýra
sína hlið mála.
ELSKHUGINN
Love is where it falls segir frá ástum
Simons Callow og Peggy Ramsey,
litríks og áhrifamikils ritstjóra
og umboðsmanns margra helstu
leikskálda Breta um langt árabil.
Þegar þau kynnast er Ramsey
um sjötugt en Callow þrítugur og,
þá sem nú, hommi. En sambandi
þeirra er engu að síður best lýst
sem ástarsambandi, stormasömu
og ástríðufullu. Hér er leikhúsið í
bakgrunninum, aldrei langt undan
samt, en litríkir persónuleikarnir og
samskipti þeirra á framsviðinu og
mynd Callows af sálufélaga sínum er
ein eftirminnilegasta mannlýsing sem
ég hef rekist á í bók. Love is where
it falls er ein af mínum uppáhalds-
bókum.
Af
leikhúsbókum
Eftir Þorgeir Tryggvason
MAÐUR ER NEFNDUR SIMON CALLOW. LEIKARI, LEIKSTJÓRI OG
RITHÖFUNDUR. FLESTIR ÞEKKJA HANN SENNILEGA SEM HINN LÁTNA
Í FJÖGUR BRÚÐKAUP OG JARÐARFÖR. ÞETTA ER STÓRVIRKUR,
JAFNVEL OFVIRKUR MAÐUR. VIÐKVÆMIR MYNDU SENNILEGA KALLA
LEIKSTÍLINN OFLEIK. EN ÞAÐ ER RITHÖFUNDURINN SIMON CALLOW
SEM VIÐ ÆTLUM AÐ SKOÐA NÚNA. EINKUM ÞRJÁR BÆKUR SEM
TENGJAST LÍFI OG STARFI LEIKARANS. LÁTUM ÞYKKA DOÐRANTA
HANS UM CHARLES LAUGHTON, ORSON WELLES OG DICKENS
LIGGJA MILLI HLUTA Í BILI.
33
Af tegundahroka
og annarri ólukku
Eftir Kolbrúnu Lilju Kolbeinsdóttur
UMFJÖLLUNAREFNI bókarinnar Hér vex enginn sítrónuviður
er ansi sérstakt og hafa fá verk komið út á íslensku sem
taka á þessu viðkvæma máli. Efniviðurinn er nefnilega
tegundahroki mannkynsins (e. speciesism) sem kemur
fram í virðingarleysi þess gagnvart öðrum tegundum sem
byggja þessa jörð. Sérstök áhersla er lögð á dauða og
slátrun og setur Gyrðir efnið upp á óþyrmilegan hátt , enda
vilja fæsti r leiða hugann að þessu efni. Sérstaklega viljum
við forðast að borin sé saman djúp virðing okkar gagnvart
fráfalli manneskju og óþolandi kæruleysi gagnvart dauða
dýra. En hann gerir það engu að síður og velti r fyrir sér
öllum líkkistusmiðunum sem hamra daginn út og inn á
meðan „hunangsfl ugur liggja saman- / hnipraðar og hafa
lokið / linnulausu starfi fyrir / þessa jörð, hvergi er þó / talin
ástæða ti l að sjá um / útf ör þeirra“ (46).
Það má segja að í ljóðinu „Jarðvistardagar“ komi fram
einhvers konar manifestó bókarinnar: „Þjáningar mannsins
/ eru óendanlegar / Þjáningar dýranna / vegna mannsins/
eru óendanlegar“ (57). Ljóðið „Auga fyrir auga“ fj allar
sérstaklega um grimmd mannsins og dregur Gyrðir ekkert
undan þar í lýsingum: „Hreinkýr eru myrtar frá kálfum /
sínum á fj öllum, af vel mett um / athafnamönnum“ (26).
Gyrðir fj allar í verkinu um allt frá nautabönum ti l böðla
sláturhúsanna og heldur upp spegli sem manni er þvert um
geð að horfa í.
En auk dauða dýra fj allar hann um dauða mannsins.
Hann velti r fyrir sér fánýti tí mans og hvernig við gleymum
okkur svo við að fylgjast með framvindu hans að við njótum
ekki augnabliksins og alls þess sem það hefur að bjóða.
Hann setur manninn einnig í samband við nátt úruna,
ti l dæmis með því að fj alla um hvernig maðurinn getur
ekki stjórnað framgangi hennar. Í ljóðinu „Steinsvefn“ er
umfj öllunarefnið óvænt steinskriða á hús sem var byggt í
stórgrýtt ri hlíð. Þar minnir hann okkur á að maðurinn er
ekki undanskilinn nátt úrulögmálum og eðlilegri framvindu
hennar heldur eins mikill partur af hringrásinni og öll önnur
dýr.
Eins og í fyrri verkum sínum notar Gyrðir liti ti l að
undirstrika andrúmsloft og styðja við myndmál verksins.
Helstu liti rnir eru grár og haustgulur sem hann notar mikið
saman en einnig aðrir hreinir liti r eins og grænn, rauður,
hvítur og svartur. Það verður ekki ofsagt að litanotkun
Gyrðis geri það að verkum að hann
skrifar eins og málari: „Hér er bara
ein sól og jurti rnar / eru grænar, /
samt er aldrei friður / Á plánetunni
þar sem sólirnar / eru tvær , fara litlir
hvíti r hestar / gegnum plöntuskóginn“
(86).
Það kemur samt sem áður á óvart
að hann hafi ekki notað meira liti
eins og rauðan og svartan innan um
alla slátrunina og dauðann. Reyndar
notar hann þessa liti í ljóðum eins
og „Djúpvatn í septemberbyrjun“
en hinir gulu og gráu eru mun meira
áberandi í verkinu sem heild sem sést
einmitt á sítrónugulum ti tli verksins.
Það myndast ákveðið andrúmsloft
doða við að nota þessa rólegu og
ti lfi nningalausu liti .
Haustdagur í sveiti nni
Kalt sólskinið hér við veginn sem
liggur inn á heiðina. Áin kliðar
tær milli gulnaðra bakka. Þú
ert með berjafötuna, en það
eru engin ber, allt er sölnað (52)
Nær engir liti r eru í þeim ljóðum sem fj alla um mestu
grimmdina en þeim mun meiri í þeim sem fj alla um
framgang tí mans. Þar eru árstí ðaskipti n áberandi og mörg
ljóðin haust- eða vetrarljóð, eins og höfundi fi nnist heimur
okkar vera á frostmörkum og handan þeirra glitti í vorkomu
þar sem jörðin er án afskipta mannsins. Ljóðið „Arft akar“
fj allar ti l að mynda um síðasta loðfí linn og minnir okkur á
að við vorum ekki hérna fyrst. Í ljóðinu „Hreinsun“ kemur
fram að við verðum sennilega ekki síðust heldur.
Hér vex enginn sítrónuviður er óþægilegt verk því það
tekur á hroka mannsins. Þeir sem hafa áhuga á dýrasiðfræði
munu sérstaklega tengjast þessu verki en vissulega eru
þett a hugleiðingar sem maðurinn má alveg við, hvort sem
allir eru sammála þeim eða ekki.
Gyrðir Elíasson.
Hér vex enginn
sítrónuviður.
Uppheimar. 2012.
Ga
gn
rý
niNótur í póstinum
Eftir Auði Aðalsteinsdóttur
ÁRIÐ 2009 barst fl autuleikaranum Hallfríði Ólafsdótt ur
og eiginmanni hennar, klarínett uleikaranum Ármanni
Helgasyni, póstkort frá París. Sendandinn var vinkona
þeirra, tónskáldið Elín Gunnlaugsdótti r, og skilaboðin
frá henni voru fyrstu nóturnar í tónverki sem hún hafði
samið og ber hið viðeigandi nafn Leikur. Á næstu vikum og
mánuðum bárust svo fl eiri póstkort með nótum og þegar
allt tónverkið hafði skilað sér á leiðarenda gátu Hallfríður og
Ármann spilað það.
 Þessi skemmti legi leikur skilaði sér einnig á bók; í fallegu
verki með myndum af póstkortunum, framhlið og bakhlið,
með póststi mpli og öllu ti lheyrandi.
Þannig er lesandanum boðið að
taka þátt í póstkortaleiknum og
spreyta sig á að fl ytja verkið. Fyrir
þá sem vilja frekar láta aðra sjá
um tónlistarfl utning fylgir einnig
geisladiskur með upptöku af fl utningi
Hallfríðar og Ármanns á verkinu.
Póstkort frá París
Elín Gunnlaugsdóttir
Póstkort frá París
© 2011, Elín Gunnlaugsdóttir
Sæmundur, útgáfa
Selfossi 2011
Umbrot/Layout: Elín Esther Magnúsdóttir
Prófarkarlestur/Proofreading: Uggi Jónsson.
Prentun/Printing: Háskólaprent
© 2011, Elín Gunnlaugsdóttir
ISBN

P
ó
stko
rt frá P
arís
Elín G
unnlaugsdóttir
Elín Gunnlaugs-
dótti r. Póstkort frá
París. Sæmundur.
2011.
Ga
gn
rý
ni