Morgunblaðið - 02.01.2020, Blaðsíða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. JANÚAR 2020
Aukablóðflæðiog súrefnisupptöku|Styðjaviðvöðvaog liðamót
Hraðaendurheimt|Dragaúr líkumámeiðslum
Henta vel í : Hjólreiðar, hlaup, íþróttir og útivist.
TRÖNUHRAUN 8
220 HAFNARFIRÐI
SÍMI 565 2885
www.stod.is
stod@stod.is
Ýmsir litir í boði
CEP hágæða íþróttasokkar
og hlífar með þrýstingi.
Ó
löf Guðný er á því að
góður matur sé gulls
ígildi og vonar að al-
menningur fái í náinni
framtíð aukin tækifæri
til að hitta næringarfræðinga hvort
heldur sem er á spítölum, á heilsu-
gæslustöðvum eða í fyrirtækjum.
Þó hún sinni fullu starfi uppi í há-
skóla, þá finnur hún sér tíma til að
sinna fleiri verkefnum, enda eftirspurn
eftir næringarfræðingum mikil í þver-
faglegum teymum sem miða að því að
efla og styrkja fólk, m.a. með mat.
„Við erum búin að vera í evrópsku
rannsóknarverkefni síðustu tvö árin,
erum í innlendum og norrænum rann-
sóknarverkefnum þar sem næring
snertir á málefnum allt frá hvernig
getum við tryggt sem best næringar-
ástand veikra og hrumra aldraðra sem
eru í heimahúsi, hvernig næring og fé-
lagsleg staða hefur áhrif á hvernig við
eldumst og áhrif lífsstíls frá vöggu til
grafar. Ég vann sem dæmi að Ráð-
leggingum um mataræði fyrir eldra
fólk sem er við góða heilsu, með Land-
lækni í fyrra. Er í Byltuhóp Landspít-
alans sem vinnur að leiðbeiningum fyr-
ir fagfólk til að fyrirbyggja byltur á
spítalanum. Minn þáttur í þeirri vinnu
var að koma með ráðleggingar er
varða næringu og orku fyrir þá sem
eru veikir á spítala. Margir gætu velt
því fyrir sér hvað næringarfræðingur
gerir inni í slíkum hópi. Veikur ein-
staklingur getur misst styrkinn, vöðv-
ana og jafnvægi ef ekki er hugað að
næringarástandi hans og vökva, við
höfum rannsókn sem sýnir að van-
nærður eldri sjúklingur er í áttfalt
meiri hættu að detta inni á sjúkrahúsi
en aldraðan einstakling sem er ekki
vannærður. Byltur eru eitt af því sem
viljum af öllum mætti koma í veg fyrir,
bæði inni á stofnunum og í heima-
húsum.“
Við vannæringu slokknar
á tilfinningum
Hún segir næringarfræði ná víða.
Við þurfum jú öll að borða og nærast.
„Ef við gerum það ekki þá hættir
líkaminn að virka eins og hann á að
gera og maður verður daufur, kvíðinn
og sinnulaus. Tilfinningar krefjast
orku og ef ekki er nægilega orka í lík-
amanum slokknar á tilfinningum og
kvíði, þráhyggja og vanlíðan tekur yf-
ir.“
Ólöf Guðný hefur reynslu á þessu
sviði, enda vann hún í átröskunarteymi
á barna- og unglingageðdeild Land-
spítalans á árunum 2000-2008.
Hún segir það tímabil hafa kennt
sér samkennd og auðmýkt í garð fólks.
Hvað kenndi það tímabil þér?
„Sumt af unga fólkinu okkar hefur
upplifað erfiðleika og áföll sem enginn
ætti að fara í gegnum. Umhverfið seg-
ir að það sé fátt verra en að vera feit-
ur. Heilbrigði að mínu mati er hins
vegar ekki mælt í kílóum heldur
hvernig þú sinnir þér líkamlega, and-
lega og félagslega. Það eru alls konar
ástæður fyrir átröskunum og það ætl-
ar sér enginn að vera með átröskun.
Átröskun tekur á sig alls konar mynd-
ir og sést yfirleitt ekki utan á ein-
staklingnum.
Það eru sem dæmi langflestir með
átröskun í kjörþyngd eða í yfirþyngd.“
Þegar fólk notar hreyfingu
sem refsingu við að borða
Ólöf Guðný segist oft heyra fólk
segja að það megi borða aðeins meira
af því það sé búið að hreyfa sig. Eins
segist hún heyra í almennu tali að ein-
hver hafi borðað köku og viðkomandi
ætli að fara út að hlaupa í 45 mínútur í
staðinn til að ná af sér kökunni.
„Af hverju ekki að borða og njóta?
Af hverju er hreyfing notuð sem refs-
ing fyrir að borða? Hreyfing ætti að
mínu mati ekki að vera refsing. Það
eru forréttindi að geta notið hreyf-
ingar sem styrkir bæði andlega og lík-
amlega.“
Hún segir þátt næringarfræðings í
átröskunarteymi vera að reyna að
finna eðlilega matarhegðun fyrir þann
einstakling sem unnið er með hverju
sinni. Það að borða úr flestum fæðu-
flokkum og að borða reglulegar mál-
tíðar.
Hvað um þá sem hafa misst tökin
á þyngdinni?
„Við lítum alls konar út og eigum
öll okkar tilverurétt, sama hvernig
við erum í laginu. Ég trúi því að við
séum öll að gera okkar besta miðað
við þær aðstæður sem við eru í
hverju sinni. Sumir eru með góð gen
og eru aldir upp við hollar og góðar
matavenjur en þannig er það ekki
komið fyrir öllum. Eins er þáttur
samfélagsins töluverður. Það er
stöðugt verið að segja okkur að
borða. Allt í þjóðfélaginu ýtir undir
ofneyslu og er áreitið sem dynur á
okkur mikið. Ábyrgð matvælaiðn-
aðarins í þessu tilliti er mikil. Ef far-
ið er vel með hráefnin getur matur
verið heilsueflandi fyrir okkur
mannfólkið og umhverfið líka. En ef
farið er illa með hráefnin getur orðið
mikill skaði bæði á einstaklingnum
og umhverfinu.“
Hvernig er ástandið hjá okkur í
matvælaframleiðslunni og hvaða áhrif
ertu að tala um?
„Umbúðirnar utan um mat, kalla á
okkur, svo er lítil eftirfylgni með því
hvað er sett í matinn okkar. Að mínu
mati þyrfti matvælaeftirlitið að vera
öflugra hér á landi.“
Tiltölulega flókið mál að léttast
Hvað um að léttast. Hvernig horfir
það við þér?
„Það er að mínu mati tiltölulega
flókið og margþætt mál að aðstoða fólk
við að léttast. Út frá umhverfissjónar-
miði væri að sjálfsögðu best ef við
myndum minnka sóun og borða hæfi-
lega. Enda er vinna næringarfræð-
ingsins ekki einvörðungu manneskjan
sjálf og samfélagið heldur einnig jörð-
in. Ef við hugsum hvað við setjum ofan
í okkur, að það sé unnið í sátt við um-
hverfið og náttúruna, þá værum við í
betri málum.
Þegar að kemur að fólki sem hefur
misst stjórn á þyngdinni sinni þá er
það oft fast í hugmyndum og niður-
brjótandi hugsunum. Það er töluverð-
ur fjöldi einstaklinga í mikilli offitu.
Þeir sjást oft ekki á meðal almenn-
ings því þeir eru með svo mikla
skömm út af þyngdinni og samfélagið
lætur þá finna fyrir fordómum. Það
hefur enginn rétt á að dæma aðra
manneskju út frá útliti. Það er mann-
réttindi okkar allra.“
Hún segir starf næringarfræðings
með einstaklingi sem hefur misst tökin
á þyngd sinni vera að fá hann til að
byggja upp sjálfsmynd sína og sjálfs-
virðingu.
„Að borða reglulega er lykilatriði að
mínu mati. Svo svengd eða vanlíðan
stjórni ekki fæðuvali eða magni matar.
Því auðvitað hefur svöng manneskja
ekki stjórn á því hvað hún borðar, við
veljum flest það sem er bragðgott, þarf
ekki að tyggja mikið og tekur ekki
langan tíma að undirbúa. Eins finnst
mér allt tal um fall eða dómharka á því
„Hungruð
manneskja
borðar óskyn-
samlega“
Ólöf Guðný Geirsdóttir, næringarfræðingur og
deildarforseti matvæla- og næringarfræðideildar, er
á því að staða næringarfræðinga ætti að vera víða í
samfélaginu. Hún segir mat félagslegt fyrirbæri og
að á löngum ferli sínum hafi hún tileinkað sér sjálfs-
mildi og kærleik í sinn garð og annarra.
Elínrós Líndal | elinros@mbl.is