Morgunblaðið - 17.03.2020, Blaðsíða 17

UMRÆÐAN 17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. MARS 2020
Vefverslun: www.donna.is
Erum nú á Facebook: donna ehf
Sími 555 3100 www.donna.is
Honeywell gæða lofthreinsitæki
Hreint loft - betri heilsa
Loftmengun er hættuleg heilsu og
lífsgæðum. Honeywell lofthreinsitæki
eru góð við myglu-gróum, bakteríum,
frjókornum, svifryki, lykt og fjarlægir allt
að 99,97% af ofnæmisvaldandi efnum.
Verð kr.
18.890
Verð kr.
49.920
Verð kr.
35.850Verð kr.15.960
Nýlega hafa verið
kynnt drög að frum-
varpi um mannanöfn.
Frumvarpið er borið
fram af sex þingmönn-
um, fjórum úr flokki
Viðreisnar, einum úr
Samfylkingu og einum
Pírata. Á vefsíðu
Stjórnarráðsins er
samráðsgátt þar sem
almennir borgarar
geta sent inn umsagnir og at-
hugasemdir. Ég hafði hugsað mér að
nýta þennan möguleika en varð of
seinn. Hafði ekki áttað mig á því að
gáttin var aðeins opin í tíu daga. Ég
sé því þann kost vænstan að koma
umsögn minni á framfæri í blaða-
grein.
Umrætt frumvarp er að mestu
samhljóða frumvarpi sem lagt var
fram á síðasta þingi en fékk ekki
framgöngu þá. Í fréttum undanfarið
hefur mjög verið getið álits Eiríks
Rögnvaldssonar prófessors á frum-
varpinu, en síður röksemda annarra
svo sem talsmanna Árnastofnunar
og mannanafnanefndar, sem eru á
öndverðri skoðun.
Í fréttum er þetta haft eftir Eiríki:
„Hefð sem þarf að viðhalda með lög-
um er ekki hefð – heldur nauðung.“
Þótt Eiríkur sé kunnur fyrir frjáls-
lyndi og að vera óbundinn af hefðum
vill hann þó gera undantekningar.
Sem dæmi um æskilega menningar-
hefð nefnir Eiríkur það að Íslend-
ingar kenni sig við föður eða móður.
En umrætt lagafrumvarp gerir ekki
ráð fyrir því að slíkt sé nein skylda.
Þvert á móti segir strax í fyrstu
grein:
„Heimilt er að nota ættarnafn sem
kenninafn og er í þeim tilvikum ekki
skylt að kenna barn til foreldris eða
foreldra.“
Ættarnöfn eru algengari en ætla
mætti; um fjórtándi hver maður ber
ættarnafn. Það hlutfall er þó nægi-
lega lágt til þess að þeir sem bera
ættarnafn skera sig eilítið úr almúg-
anum. Ef menn eru fylgjandi því að
nota ættarnöfn ætti öllum að vera
heimilt að taka þau upp. Frumvarpið
gerir ráð fyrir því, og er að því leyti
jákvætt.
Þegar sagt er að það sé hefð að
menn séu kenndir við föður eða móð-
ur er það ekki fyllilega rétt. Hefðin
var sú að menn kenndu sig við föður,
sárasjaldan við móður. Það er ekki
fyrr en á allra síðustu árum að menn
eru farnir að kenna sig við móður,
fyrir áhrif frá kvenréttindahreyf-
ingum. Nú er það svo að sá siður að
kenna menn við föður stafaði ekki
einvörðungu af því að faðirinn væri
talinn höfuð fjölskyldunnar. Þessi
siður þjónaði jafnframt
þeim tilgangi að fast-
setja hver væri faðir
barnsins og ábyrgð-
armaður. Um móðernið
þurfti sjaldnast að
deila.
Í hinu nýja frum-
varpi um mannanöfn
segir í 3. grein:
„Heimilt er hverjum
einstaklingi að breyta
nafni sínu.“ Þessi heim-
ild virðist ekki lúta
neinum takmörkunum, svo að við-
komandi getur breytt nafni sínu svo
oft sem hann vill og þarf þá hvorki að
kenna sig til foreldra né nota ætt-
arnafn. Hann eða hún gæti þess
vegna tekið upp nafnið „Fyrsti Apr-
íl“.
Í greinargerð með frumvarpinu
segir:
„Íslensk nafnahefð og íslenskt
málkerfi er varið með neikvæðum
íþyngjandi formerkjum í núgildandi
lögum. Með því að fella brott ákvæði
þess efnis að nöfn stangist ekki á við
íslenskt málkerfi er opnað á mögu-
leikann á því að tungumálið og nöfn
þar á meðal fái að taka breytingum
og þróast.“
Þá segir: „Það sem þetta frum-
varp á sammerkt með frumvarpinu
sem lagt var fram á 144. löggjafar-
þingi er t.d. brottfelling ákvæða um
að stúlkum skuli gefin kvenmanns-
nöfn og drengjum karlmannsnöfn,
að nöfn megi ekki brjóta í bága við
íslenskt málkerfi og að nafn megi
ekki vera nafnbera til ama.“
Enn segir: „Hlutverk löggjafans
er ekki að skilgreina hvað eru kven-
mannsnöfn eða karlmannsnöfn.“
Með öðrum orðum: Öll nöfn verða
leyfileg, hvort sem þau fylgja ís-
lenskri beygingarhefð eða ekki, og
hvort sem þau hafa áður talist fylgja
einu kyni fremur en öðru og hversu
fáránleg sem þau gætu verið í ann-
arra augum. Að drengur fái nafnið
Sigríður eða Guðrún verður til dæm-
is frjálst.
Þessar fyrirhuguðu breytingar á
reglum um íslensk mannanöfn eru
sannarlega alvörumál. Svo að ég
vitni í ummæli góðs vinar míns leiðir
þetta frumvarp til „alvarlegrar
skerðingar á rétti Íslendinga til að
búa í því samskiptaumhverfi sem
þeir hafa valið sér gegnum aldirnar“.
Hugleiðingar
um mannanöfn
Eftir Þorstein
Sæmundsson
»Nýtt frumvarp um
mannanöfn er alvar-
leg aðför að íslenskri
nafnahefð.
Þorsteinn Sæmundsson
Höfundur er stjörnufræðingur.
halo@hi.is
Trúverðugur dreng-
ur skrifar grein í Morg-
unblaðið hinn 9. mars
síðastliðinn og ber yfir-
skriftina „Dásamleg
forréttindi að eiga
kristna trú.“ Fyrir-
sögnin bergmálar orð
úr ræðu fyrrverandi
forseta Íslands. Undir
þau munu margir geta
tekið eins og fyrrver-
andi dómkirkjuprestur í Reykjavík
gerði í prédikun.
Höfundur ofannefndrar greinar
sem er andvígur því eins og fleiri að
kristin trú skuli nánast horfin úr nám-
skrá grunn- og framhaldsskóla spyr
réttilega „hvort þekking á krist-
infræði geti skipt máli fyrir skilning
okkar á íslenskunni og þeirri menn-
ingararfleifð sem við byggjum á.
Hvort það geti verið að þekking á
kristinfræði sé nauðsynleg forsenda
til skilnings á tungu okkar, vestrænni
menningu, samfélagi og gildismati“.
Þá vitnar hann í grein sinni til eft-
irfarandi ummæla eins hins virtasta
íslenskufræðings sem nú er á dögum:
„Ekkert eitt rit hefur haft jafn mikil
áhrif á íslenska tungu og menningu
og Biblían en myndmál Biblíunnar
brenglast fljótt ef það hverfur úr
námsefni grunnskólanna því það læra
börnin sem fyrir þeim er
haft.“
Ég undirritaður, sem
er minnstur djákn í
Guðs kristni, leyfi mér í
allri auðmýkt að bæta
hér við tilvitnun í enska
prófessorinn og trúvarn-
armanninn C.S. Lewis. Í
bók sinni, Með kveðju
frá Kölska, lætur Lewis
reyndan djöfsa skrifa
ungum ára og nemanda
sínum bréf í því skyni að
fræða hann um helstu
aðferðir er að gagni megi koma til
þess að vinna gegn kristinni trú og
helst að ganga af henni dauðri. Báðir
eru þessir vandræðagripir þegnar
Gamla í Niðurkoti.
Lewis skrifar: „Við leggjum allt
kapp á að innprenta mönnum þá af-
stöðu sem ég hefi leyft mér að kalla
„kristindómur og eitthvað annað“. Þú
veist, hvað ég á við: kristindómur og
kreppan, kristindómur og nýja sál-
fræðin, kristindómur og þjóðfélags-
skipanin, kristindómur og huglækn-
ingar, kristindómur og
sálarrannsóknir, kristindómur og
grænmetisát, kristindómur og sam-
ræmd stafsetning forn.“ Í staðinn fyr-
ir trúna, hreina og klára, setjum við
einhvern tíðaranda með kristnu ívafi.
Og gerum menn umfram allt logandi
hrædda við sömu gömlu tugguna.“
Páll postuli ritar á einum stað:
„Einn er Drottinn, ein trú, ein skírn,
einn Guð og faðir allra, sem er yfir öll-
um, með öllum og í öllum.“ (Ef. 4,5).
Dásamleg forréttindi
Eftir Gunnar
Björnsson
Gunnar Björnsson
» Afstaðan “kristin-
dómur og eitthvað
annað“.
Höfundur er pastor emeritus.
Við vetrargnauð á
þorra reikar hugurinn
gjarnan til fyrri at-
burða á Þingvalla- og
Hengilssvæðinu. Til
dæmis varðandi úti-
legumenn sem dvöldu í
dölunum við Hengil og
víðar á svæðinu og
mannýgu nautahjarð-
irnar úr Viðey og frá
Villingavatni sem voru
þarna í dölunum á sumrin. Jafnframt
hversu róstusamt var stundum í
heiðarkofunum á Hellis- og Mosfells-
heiði og það svo að þeir sem ætluðu
að hafa þar næturdvöl þegar vetrar-
byljir skullu skyndilega á gáfust upp
á dvölinni og brutust til byggða oft
við illan leik eða með verri afleiðing-
um. Fjármenn voru með skrekk þeg-
ar þeir voru að leita kinda þarna á
svæðinu í skammdeginu, heyrðu þá
gjarnan hávaða frá útilegufólki sem
hafði gaman af því að gera þeim
grikk með háreysti á rökkurkvöldum
svo bergmálaði í fjallasölum dalanna,
sér í lagi útilegukellurnar víðfrægu
Jóra-gamla og Fjalla-Magga. Leitar-
menn sem smöluðu svæðið á haustin
höfðu vara á sér vegna nefndra
nauta og útilegumanna og höfðu við
höndina svipur miklar með hertum
nautspung á endanum til að gera
þær betri til varnar.
Gerður var eitt sinn út mikill
hreppstjóraleiðangur, líklega kring-
um 1795, til að reyna að handsama
Fjalla-Möggu í Hagavíkurlaugum, en
hún hafði vara á sér sem fyrr og fór
sem fótfrá tófa upp skriður og fjöll
og hvarf leitarmönnum sjónum yfir í
Ölfusdali. Það fór verr fyrir Elínu-
skinnhúfu 1760 þegar hún ætlaði að
flytja sig um set úr Björgunum á
Villingavatni ásamt ráðsmanni þar á
bæ sem hún átti vingott við, en varð
úti við Mælifell þegar foráttubylur
skall á, en ráðsmaðurinn komst til
byggða við illan leik.
Þá að öðrum atburðum á svæðið.
Sumarið 1923 fannst greni við Dyr-
fjöll þar sem voru miklir dýrbítar,
stórir og gamlir refir. Á greninu
fundust yfir 30 mislit lambshræ, flest
frá Bringum í Mosfellssveit. Refirnir
bitu í hausinn á lömb-
unum og slengdu þeim
upp á bak sér og báru
þannig yfir heiðina háa.
Það tók marga sólar-
hringa að vinna dýrin,
sem voru mjög stygg,
en hafðist fyrir rest
með öflugri hreindýra-
byssu af Þorvaldi Guð-
mundssyni frá Bíldsfelli
sem var á sínu fyrsta
greni í Grafningi af fjöl-
mörgum síðar á 45 til
50 ára grenjaferli
ásamt Jóni Sigurðssyni á Nesjavöll-
um.
Guðmundur Jóhannesson frá
Króki nýtti sér mikið ísinn á Þing-
vallavatni til vetrarferða á skautum
og lenti stundum í honum kröppum.
Hann fór síðast á skautum um vatnið
98 ára og áformaði að gera það einn-
ig þegar 100 ára aldri væri náð, en
féll frá nokkru áður. Á þorra vetur-
inn 1944 fór Guðmundur ásamt Birni
Guðmundssyni frá Hlíð á skautum
að sækja óskilakindur að Skála-
brekku og drógu þeir sleða á eftir
sér. Þegar þeir voru komnir vestur
fyrir Sandey fór ísinn að bresta und-
ir þeim. Þá sagði Guðmundur við
Björn, nú verðum við að skauta létt
að Skálabrekku sem og þeir gerðu.
Guðmann Ólafsson bóndi á Skála-
brekku tók á móti þeim í fjörunni,
sagðist hafa haldið að sjálft almættið
væri þarna á ferð með fylgdarmanni,
því svæðið hafði lagt tveimur dögum
áður og ísinn því þunnur eftir að
vatnið hafði brotið af sér þarna á
kafla.
Samkvæmt annálum (reyndar lítið
um skráningar) er talið að frá land-
námi til um 1800 að um og yfir 100
manns hafi farist með ýmsu móti á
Þingvallavatni og nokkrir eftir það.
Þá er jafnvel ekki talinn með hópur
fólks frá Skálholti og hestar sem fór-
ust á ferjuvaðinu fyrir ofan Efra-Sog
kringum 1700.
Í byrjun febrúar 1780 var Þing-
vallaprestur séra Magnús Sæmunds-
son að koma frá messu í Úlfljóts-
vatnskirkju og reið greitt yfir ísilagt
vatnið um kvöldið, en lenti í vök við
Arnarfell og fórst ásamt hesti.
Kveðið var eftir þennan atburð.
Enginn veit um afdrif hans,
utan hvað menn sáu,
að skaflasporin skeifberans
skörp til heljar lágu.
Í byrjun þorra 1553 fóru 10 menn
ríðandi úr Grafningi til að sækja aft-
ansöng í Þingvallakirkju. Þegar þeir
nálguðust ströndina við Þingvelli í
dimmu snjóéli brast ísinn undan
hópnum. Níu þeirra ásamt hestum
komust upp á ísinn á ný eftir mikil
átök, en tíunda manninn fundu þeir
ekki. Við svo búið riðu þeir af stað til
kirkju, en heyrðu þá hróp og köll frá
vökinni og sneru við og fundi þá fé-
laga sinn hangandi á ísskörinni. Þeir
kipptu honum upp úr vökinni og
settu í þurr föt og riðu síðan til Þing-
vallakirkju og hlýddu á aftansönginn.
Síðan riðu þeir suður vatn um kvöld-
ið eins og ekkert hefði í skorist.
Í mars 1917 hélt hópur fólks úr
Þingvallasveit og þar á meðal prest-
hjónin á Þingvöllum til útfarar í Úlf-
ljótsvatnskirkju. Við Villingavatn
brast ísinn undan hestum prest-
hjónanna. Halldór Einarsson á Kára-
stöðum sem var þarna með í för á
skautum náði að bjarga þeim upp úr
vökinni með miklu harðfylgi ásamt
dóttur þeirra hjóna sem ætlaði að
koma þeim til bjargar. Þannig að
stundum fór vel í þessum íshremm-
ingum. Hættulegar sprungur blöstu
stundum grængolandi og ógnandi við
ferðalöngum þegar farið var um ís-
inn á vatninu.
Ekki er rúm hér til að rifja frekar
upp ýmsar íshremmingar og sögur
af Þingvallasvæðinu fyrrum. Ísalög
hafa breyst á Þingvallavatni hin síð-
ari ár, þunnur ís og vakir víða þegar
vatnið leggur og því ætti enginn að
treysta og/eða leggja út á ísinn nema
þá á örgrynningum við ströndina og
þá með mikilli aðgát.
Hremmingar fyrrum
á Þingvallasvæðinu
Eftir Ómar G.
Jónsson
»Hættulegar sprung-
ur blöstu stundum
grængolandi og ógnandi
við ferðalöngum þegar
farið var um ísinn á
vatninu.
Ómar G. Jónsson
Höfundur fulltrúi/dst. og áhugamaður
fyrir sögusetri á vatnasvæðinu.
Hvar er næsta
verkstæði?
FINNA.is