Morgunblaðið - 17.03.2020, Blaðsíða 28

Morgunblaðið - 17.03.2020, Blaðsíða 28
AF BÓKUM Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is Þetta eru einstakir tímar. Ogmunu verða efni í sögur.Veirufaraldur berst um heimsbyggðina og landamærum er lokað, ferðir leggjast af og fólk læsir að sér. Er líka hvatt til að forðast aðra vegna smithættu. Tímar sem þessir bjóða upp á aukna tortryggni, ótta og andúð, en miklvægara er að kynda undir samkennd og samstöðu. Flestir Íslendingar eru fæddir eft- ir heimsstyrjöldina síðari, þegar landið var síðast einangrað hér lengst norður í hafi og hafa því aldr- ei upplifað slíkt. En nú er sú raunin og þeir sem eru á flandri úti í heimi eru hvattir til að snúa til baka og við nánast skellum í lás. Allt samkvæmt ráðum sérfræðinga og við fylgjumst í fjölmiðlum með ítarlegum fréttum um ógnina og hvernig gangi að ná á henni tökum. Og það ískrar og brak- ar í vél hversdagslífsins, vélinni sem knýr endurtekna og hversdagslega hringrás daga og árstíða; skólana, markaðina, ferðalögin … Um leið og fagnað er öllum góðum árangri í baráttunni við veiruna, þá er áberandi það mannanna eðli að velta sér um leið upp úr frásögnum um aðrar pestir, plágur og faraldra sem hafa leikið heimsbyggðina grátt, sannar og skáldaðar. Nú þeg- ar fjöldinn hefur lokað að sér á heimilunum má gera ráð fyrir því að fleiri tímum sé varið í lestur bóka en oftast nær. Lestrarhestar út um löndin hafa síðustu daga víða bent á bækur sem mögulega geta kitlað óttataugar eða frætt um pestir sem skráðar hafa verið í annála gegnum aldirnar – frægar bækur hafa verið skrifaðar um sumar. Hér er sjálfsagt að minna á nokkrar athyglisverðar, sem standa misnærri okkur í tíma. Mánasteinn eftir Sjón (2013) Þessi stutta en áhrifamikla skáld- saga gerist að mestu á nokkrum afar örlagaríkum vikum í sögu þjóðar- innar, og söguhetjunnar, í Reykjavík haustið 1918. Í upphafskaflanum fylgist mannsöfnuður með Kötlugosi en þegar dregur úr náttúruhamför- unum tekur önnur skelfing við, og mannskæðari, spænska veikin. Hún ræðst á fólk og hlífir fáum; fjöldi bæjarbúa liggur í valnum og fjöldagröf er tekin í kirkju- garðinum við Suður- götu. Sögupersónan, Máni Steinn, er sextán ára gamall. Hann aðstoðar í sögunni lækni sem annast sjúka þar sem afleiðingar veikinnar eru víða skelfilegar, og myndar það áhuga- vert baksvið í vel skrifaðri sögunni. Plágan eftir Albert Camus (1947) Þessi kunna og framúrskarandi skáldsaga franska heimspekingingsins og nóbels- verðlaunaskáldsins Camus hefur tvisvar verið þýdd á ís- lensku; árið 1961 kom út þýðing Bjarna Benedikts- sonar og 2008 þýðing Ásdísar R. Magnúsdóttur. Sagan segir frá því þegar farsótt geisar í alsírskri borg sem sett hefur verið í sóttkví. Þar segir af hetju- skap lækna sem starfa sleitulaust við að sinna hinum sjúku og deyj- andi, jafnframt því að reyna að þróa mótefni við sjúkdómnum. Jafnframt er fjallað um samkennd og vináttu og hvernig samfélagið tekst á við ör- væntingu borgaranna, ofsatrú, múg- æsingu og endurlausn. Þegar Camus hlaut Nóbels- verðlaunin árið 1957, aðeins 44 ára gamall, þá var það fyrir bókmennta- verk „sem lýsa á einlægan og raun- sæjan máta vandamálum mann- legrar samvisku í samtímanum“. Vetrarfrí eftir Hildi Knútsdóttur (2015) Saga Hildar vakti verðskuldaða athygli jafnt ung- linga sem fullorð- inna lesenda. Hún fjallar um Bergljótu, nemanda í tíunda bekk, sem er á leið í vetrarfrí þegar plága tekur að geisa á Íslandi, og eins og sagði í fjögurra stjörnu gagnrýni hét í blaðinu, þá kemur fljótlega í ljós að það er engin venjuleg plága. Jafn- framt segir: „Þetta er einkar vel skrifuð saga, ofbeldi í henni skemmtilega blóðugt og hrottalegt, persónur margræðar og trúverð- ugar og hörmungarnar sem dynja yfir vel útfærðar, eins og óttalegur vökudraumur. Svo er bráðsnjall snúningur í lokin, í síðustu setning- unni, sem fær mann til að skella uppúr. Mjög vel gert.“ Tídægra eftir Giovanni Boccaccio (Frá 14. öld) Decameron eða Tídægra er meðal frumlegustu og skemmtilegustu verka sem lifað hafa frá miðöldum og er sögð hafa haft mikil áhrif á þróun skáld- skaparlistarinnar. Sagan kom út í róm- aðri þýðingu Erlings E. Halldórssonar árið 1999 en hún gerist á tíu dögum árið 1348 þegar skelfileg plága geisar í Flórens. Sex konur og fjórir karlmenn hitt- ast og ákveða að fara frá borginni í miðri plágunni og búa í tíu daga á af- skekktum stað í sveit, til að, eins og segir í umfjöllun hér í blaðinu um þýðingu Erlings, „endurheimta fyrri lífsgleði og lystisemdir í heimi, þar sem allt er á hvolfi og lög, mannleg eða guðleg, eru ekki lengur í gildi. Á þessum tíu dögum segir hvert þeirra tíu sögur, eina á dag, samtals hundr- að sögur um skylt efni fyrir hvern dag.“ Tilgangurinn með að segja sögur var samt ekki einungis að flýja hörmungar og létta sér lífið á meðan hinir þjást, því „samkvæmt trú manna á 14. öld var söngur og skemmtan, dans og hlátur, einnig læknisfræðileg aðferð til að halda heilsunni, læknisráð til að halda frá sér hinum illu vessum, sem gerðu menn móttækilega fyrir plágunni.“ I promessi sposi eftir Alessandro Manzoni (1823) Önnur ítölsk bók um plágu, þá sem geisaði á Ítalíu árið 1630, er í uppáhaldi hjá einum rýna Morgunblaðs- ins og þá í enskri þýðingu, The Be- trothed. Höfund- urinn Manzoni var ljóðskáld, skáld- sagnahöfundur og heimspekingur en I promessi sposi er í dag hans frægasta verk og situr iðu- lega á listum yfir merkustu bók- menntaverk sögunnar. Í dramatískri sögunni, sem fjallar einkum um unga konu, klerk og kardínála á tímum hörmunga í Míl- anóborg, þykir birtast einstök inn- sýn í kristilegt hugarfar sem og mannlegt eðli. Jafnframt er per- sónugallerí sögunnar fjölbreytilegt og kryddað með hlýlegri íróníu. Ástin á tímum kólerunnar eftir Gabriel García Márquez (1985) Sagan er ein af þeim vinsælustu sem nóbelshöfundurinn Márques skrifaði, kom fyrst út í vandaðri þýð- ingu Guðbergs Bergssonar árið 1986 og aftur í kilju fyrir nokkru. Ástin á tímum kólerunnar gerist í litskrúð- ugri hafnarborg við Karíbahafið und- ir lok 19. aldar og á fyrstu áratugum síðustu aldar. Þetta er ástarsaga um mann sem á unga aldri verður gagn- tekinn af ómót- stæðilegri konu og bíður hennar í hálfa öld. Eins og í helstu meistaraverkum höfundar gerist sagan í skrautlegum heimi ævintýra og litskrúðugra aukapersóna þar sem allt getur gerst, og þar á meðal segir frá ítrek- aðri baráttu samfélagsins við mann- skæða kólerupestina. Sælir eru einfaldir eftir Gunnar Gunnarsson (1920) Sagan gerist á sjö dögun í Reykja- vík árið 1918, í skugga spænsku veikinnar og Kötlu- goss – rétt eins og Mánasteinn Sjóns. Sagan kom fyrst út á dönsku aðeins tveimur árum eftir að farsóttin geisaði með skelfilegum af- leiðingum, jafnt á Ís- landi og í Danmörku. Líf og dauði togast á í sögunni, manngæska og eyðingaröfl. Átökin í náttúrunni þykja endurspeglast í sálarlífi aðalpersóna. Sagan náði gríðarlegum vinsæld- um á Norðurlöndum og víðar. Til að mynda var hún prentuð ellefu sinn- um fyrsta árið eftir útgáfu. Hún kom út á þýsku strax árið 1921 og á ensku árið 1930 þar sem gagnrýnendur sögðu hana „norrænt meistaraverk“. Reyfari og annáll Þá má minna á nær gleymdan reyfara, Allt í lagi í Reykjavík (1939), eft- ir Ólaf við Faxafen en það var höfundarnafn stjórnmálamannsins Ólafs Friðrikssonar. Sagan hefur verið kölluð „fyrsta ís- lenska glæpasagan“ og var sú fyrsta slíka sem var gagn- rýnd í blöðum hér en í henni kemur við sögu einskonar drepsótt þegar bankaræningjar grafa sig inn í fjöldagröf vegna taugaveiki. Loks skal rifjuð upp mögnuð lýs- ing á „Manndauðavetri hinum síð- ari“ 1404 í Árferði á Íslandi í þúsund ár eftir Þorvald Thoroddsen sem kom út 1916-1917. Þar er líka sagt frá plágunni seinni og vitnað í annál Gísla biskups Oddssonar frá því er Nesjamenn fundu breskt skip á reki úti fyrir höfninni í Hafnarfirði 1494 og fóru um borð en um það segir: „Þegar þeir voru komnir upp á skip- ið, sáu þeir þar augljós merki, er bentu til varúðar á að öll skipshöfnin væri dáin úr drepsótt, en þeir fluttu (samt) allan varnað í land og tóku umbúðir af honum, og er þeir höfðu rakið í sundur klæði eitt gult og lítið, sáu þeir, að upp frá því leið dustkend gufa sem þeir drápust af þegar í stað; pestuðust svo aðrir menn af þeim og tók drepsóttin hvern sem var.“ Museo del Prado Plága Í „Sigur dauðans“ frá 1562 sýnir málarinn Peter Bruegel eldri í vinsælu myndefni hvar hersveit dauðans leggur undir sig hversdagsheim manna. Sótt í sögur af sótt og plágum 28 MENNING MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. MARS 2020 Smáratorgi 1, 201 Kóp., s. 588 6090, vl@verkfaeralagerinn.is Vefverslunin alltaf opinwww.listverslun.is Verkfæralagerinn Mán.-fim. kl. 9-18, fös. kl. 9-18:30, lau. kl. 10-18, sun. kl. 12-17 Kolibri trönur í miklu úrvali, gæða- vara á góðu verði Kolibri penslar Handgerðir þýskir penslar í hæsta gæðaflokki á afar hagstæðu verði Ennþá meira úrval af listavörum WorkPlus Strigar frá kr. 195

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.