Austri - 16.12.1993, Síða 33

Egilsstöðum, jólin 1993.
AUSTRI
33
heim til í Knarrarhöfn, sem er hin-
um megin við Hvammsfjörðinn. A
leiðinni komum við í Hvamm,
þann þekkta sögustað. Sveinn
sagðist mundu flytja að Hvammi
eftir hálfan mánuð. Þarna er feikna-
stórt íbúðarhús, mikið tún og af-
bragðs úthagi í dalnum fyrir innan.
Girðing var um túnið, varla fjár-
held og smalaði ég með Sveini
Ingimar úr túninu. Þótti mér það
einkennileg tilviljun að hafa nú
smalað tún á landnámsjörð Auðar
djúpúðgu. Síðan héldum við að
Knarrarhöfn. Þar voru fyrir kona
Sveins, ung og gervileg ásamt
móður sinni aldraðri og tveir bræð-
ur hennar fullorðnir voru Ifka í
heimili. Skrafaði ég lengi kvölds
við gömlu konuna. Morguninn eft-
ir fór Sveinn Ingimar með mér út
Fellsströnd og tók ég eftir Staðar-
fellsskóla fjallsmegin vegarins.
Komum við þar að, sem vegurinn
liggur milli tveggja kletta. Eru þeir
eins að lögun og nefnast Bræður.
Neðan vegar sér til eyðibýlisins
Vogur, sem Bjarni Jónsson kenndi
sig við. Stöðugt er fjallið snarbratt
á hægri hönd en graslendi milli
þess og sjávar. Sitt hvoru megin
Klofnings sá ég ýmsa bæi reisu-
lega, t.d. man ég eftir prestssetrinu
Ballará og er nú stutt inn að Skarði,
þar sem Ólöf ríka bjó fyrrum.
Þarna er undirlendi farið að breikka
og heita Geirmundarstaðir þar fyrir
neðan. Við spurðum eftir húsbónd-
anum á Skarði og var hann á
skemmulofti að ganga frá vorkópa-
skinnum. Við kölluðum inn í
skemmuna, tekið var glaðlega und-
ir á loftinu og sagðist bóndi koma
bráðum, hvað hann gerði. Sýndi
hann okkur kirkjuna, sem geymir
marga gamla gripi, jafnvel úr
pápiskum sið og er altaristaflan
langfrægust. Utskýrði hann allt og
sýndi og virtist hafa mikla gleði af.
Kirkjan sjálf er nokkuð stór og
gömul og er í bændaeign. Enn
héldum við Sveinn inn Skarðs-
strönd og Saurbæ og inn í Svína-
dal. Sáum við steininn þar sem
Kjartan Ólafsson var drepinn forð-
um. Einnig sáum við rjúka úr laug-
um í Sælingsdal. Við hittum á áætl-
unarbíl, sem var á leið frá Isafirði
til Reykjavíkur. Fór ég með hon-
um og sá þá heim að Sauðafelli, bæ
Sturlu Sighvatssonar sem var síðar
eignarjörð Daða í Snóksdal og þar
handtók Daði Jón biskup Arason
og syni hans haustið 1550 eins og
frægt er. Fór ég með bílnum að
Bifröst í Norðurárdal og gisti þar
um nóttina.
Haldið til Norðurlands
Næsta morgun var afbragsgott
veður og fór ég þá með rútu til
Varmahlíðar í Skagafirði. Frá þeirri
leið minnist ég helst þess að sjá
Þingeyrarkirkju í fjarlægð. Eg
hringdi frá Varmahlíð til Djúpadals
en þar átti þá heima Stefán Eiríks-
son skólabróðir minn frá Eiðum.
Jón bróðir hans býr þar og einnig
er þar Skarphéðinn bróðir þeirra.
Þeir í Djúpadal sögðu mér að ég
skyldi ná símasambandi við Skarp-
héðinn, sem væri staddur á Sauðár-
króki og senn á heimleið. Tókst
mér það og varð honum samferða
til Djúpadals. Þar var mér vel tekið
og vín skenkt strax í staup í stofu.
Nægur og góður matur var á borð
borinn og um nóttina svaf ég í
sama herbergi og Stefán, sem hafði
frá mörgu að segja eftir fjölda ára
dvöl í Ameríku. Morguninn eftir
gegnum við að kletti út og niðri á
túninu. Rennur á neðan við hann en
bær handan árinnar. Þarna er geysi-
hátt fjall og nefnist Glóða-feykir.
Sagði Stefán mér margar sögur af
smalaferðum sínum í fjallinu.
Marga hesta sá ég þarna á beit.
Dóttir Jóns Eiríkssonar er húsfreyja
á bænum en maður hennar vinnur á
sýsluskrifstofunni á Sauðárkróki.
Þarna dvaldi ég í tvo daga en á
mánudegi fylgdi Skarphéðinn mér
að brú á Héraðsvötnum fyrir neðan
Varmahlíð. Þar tók ég rútu til Ak-
ureyrar og var næstu nótt hjá Oddi
Kristjánssyni og Guðbjörgu frænku
minni frá Hafursá. Morguninn eftir
gekk ég út að litast um og gekk inn
í búð. Var mér þar heilsað kunnug-
lega af þeim hjónunum Agústu
Jónsdóttur og Sigurjóni Guð-
mundssyni á Jökuldal. Buðu þau
mér bílfar austur og þáði ég það,
fór aftur heim til Odds og Guð-
bjargar til að kveðja þau en hitti
svo Ágústu og Sigurjón eins og ráð
hafði verið fyrir gert. Drukkum
við öll kaffi hjá systur Sigurjóns.
Hún býr á Akureyri. Héldum við
svo af stað rakleitt að Reykjahlíð
við Mývatn, fengum okkur þar mat
og komum seint um kvöldið að Ei-
ríksstöðum. Sigurjón ók inn heiði
austan við Sænautavatnið og þarna
er hann þaulkunnugur öllum ör-
nefnum. Leiðin liggur fram hjá
Heiðarseli við Ánavatn. Á Eiríks-
stöðum var okkur heilsað glaðlega
af Svövu Jónsdóttur, sem tók vel á
móti okkur. Hún er systir Ágústu.
Var ég þarna eina tvo daga um
kyrrt en þá fór Sigurjón austur í
Tunghaga til að fá lj ósasti 11 i ngar-
vottorð á bflinn sinn. Fór ég með
honum að Hvammi til að segja
Þórði ferðasöguna, að ég hefði hitt
Helga lækni, son hans, og frá við-
tökum í Stykkishólmi. Þaðan gekk
ég inn í Tunghaga og varð Sigur-
jóni samferða út á vegamótin fyrir
neðan Keldhóla. Var þá ferðinni
lokið og einkenndist hún af góðum
tilviljunum og heppni sem greiddu
för mína alla leið. Veður var líka
einstaklega gott allan tímann. Læt
ég hér frásögn minni lokið.
Draumur Björns
á Tókastöðum
Aðfaranóttina þann 29.janúar
1934 dreymdi mig draum, sem mér
varð dálítið minnisstæður. Draum-
urinn var alllangur, en síðari hluti
hans svo óskýr að ég gat ekki feng-
ið neitt samhengi í efnið og verð
því að sleppa honum hér.
Ég hef aldrei haft mikla trú á
drauma enda dreymir mig sjaldan
og gleymi því fljótt þó mig dreymi
eitthvað, en að mér varð þessi
draumur minnisstæður er sérstök
orsök til, sem ég mun síðar skýra
frá.
Draumurinn gerðist á eyðibýlinu
Glúmsstöðum, sem í seinni tíð hafa
verið beitarhús frá Mýnesi, nú nið-
urlögð og tóftir einar. Mér finnst ég
staddur þama á háum hól, sem er
austur frá beitarhúsatóftunum, en
milli hans og hóls þess sem húsið
stóð á er kröpp læna, sem lind
sprettur upp í og fellur í keldu suð-
ur í mýrinni sunnan við húsin og
myndar þar veitu sunnan við túnið
sem var. Með því lflca að önnur
lind sytrar niður sunnan við þann
hól, sem ég þóttist vera staddur á
verður veitan allmikil þarna í sund-
inu í úrkomutíð og virðist mér hún
einmitt vera það nú.
Ég þóttist í draumnum sitja
þama á hólnum, sem ég nú hef frá
sagt og vera að horfa á umhverfið.
Veður var stillt og gott en ekki
vel bjart eða lflcast og að kvöldi
dags þegar byrjar að húma. Jörð
auð og græn að nokkru, eða lflcust
sem að áliðnu sumri. Er ég sit
þarna og horfi yfir túnið, sem einu
sinni hefur verið, finnst mér allt
svo breytt frá því sem ég átti von á,
nema landslagið var það sama.
Þarna sé ég að er tún umgirt torf-
garði og lá garðurinn austan við
túnið meðfram lænunni, sem áður
er nefnd húsamegin í brekkunni.
Á hólnum, þar sem húsin voru
þótti mér nú bær standa en þó ekk-
ert stór eða reisulegur, enda sá ég á
bak húsunum þaðan sem ég var, en
vestan á honum þóttu mér dymar
mundu vera. Nú sem ég er að yfir-
vega þetta, sé ég allt í einu hvar
maður kemur hlaupandi austur með
hólnum að sunnan(bæjarhólnum),
yfir túngarðinn og út lænuna, sem
ég áður nefndi. Ég þóttist vita að
maður þessi kæmi úr bænum og
bar greinilega með sér að hann
væri að flýja. En þá er ég fylgdi
þarna flóttamanninum með augun-
um sé ég allt í einu hvar ung stúlka
en að því er virðist fullvaxin situr
austan undir garðinum við lænuna
og hafði ég ekki veitt henni eftir-
tekt fyrr. Nú gerist allt í skjótri
svipan að flóttamanninn ber þarna
að, sem stúkan situr, en af asanum
sem á honum var tók hann ekki eft-
ir stúkunni fyrr en hann er alveg
kominn að henni. Stingur hann þá
við fótum, sem snöggvast eins og
hann hefði ekki átt von á henni
þarna og horfir andartak á hana og
sé ég þá að hann er með vopn í
hendi og fannst mér það helst líkj-
ast löngum hnífi.
Stúlkan sprettur á fætur þegar
manninn ber að og fórnar upp
höndum, að mér virtist, af ótta eða
undrun, en hann leggur hana í gegn
undir hendina með vopninu og
gerðist þetta allt fljótara en orð fá
lýst. Stúlkan hneig niður í
brekkunni en maðurinn hélt áfram
ferð sinni út lænuna og svo í austur
og þóttist ég sjá að hann ætlaði að
ná til skógar, sem ég sá nú að þakti
fjallshlíðarnar en skóglaust hið
neðra.
Útlit mannsins gat ég ekki vel
greint, sýndist mér hann fremur
ungur maður í meðallagi stór og
frísklegur.
Eftir að hafa horft upp á allt
þetta greip mig hræðsla og vildi nú
sem fyrst flýja frá þessum stað, en
var þá svo máttlaus að ég gat mig
hvergi hrært.
Eftir litla stund hvarf mér
hræðslan að mestu og fór ég þá að
veita stúlkunni eftirtekt, eða öllu
heldur líki hennar. Hún virtist með-
Björn Benediktsson frá Tókastöðum.
allega stór, grannvaxin, björt yfir-
litum nokkuð stórleit af stúlku að
vera, en ekki ófríð, með mikið gult
hár, sem féll laust niður um bak og
herðar. Búningurinn grænleitur
fremur nærskorinn og fór henni
mjög vel.
Eftir litla stund sé ég hvar maður
kemur suður fyrir bæinn og
skyggnist um nokkuð flaumósa,
hleypur því næst austur á túngarð-
inn eins og hann geti sér strax til
um hvert flóttamaðurinn hafi snúið.
Maður þessi var stór vexti dökkur
yfirlitum og nokkuð roskinn, hafði
mikið dökkt skegg, sem farið var
að hærast, spjót hafði hann í hendi
eða eitthvað líkt vopni. Þá er hann
kemur á túngarðinn sér hann hvar
stúkan liggur í blóði sínu. Fyrst
virðist hann verða afar reiður,
kreistir hnefana um spjótskaftið og
verður svo ægilegur ásýndum, en
svo er eins og útlitið snögg breytist
aftur. Hann gengur þangað sem
stúlkan liggur tekur hana í fang sér,
sest með hana og fer að strjúka yfir
hárið á henni með annarri hendi og
virðist í svip að sorgin ætli að yfir-
buga hann. Eftir litla stund koma
nokkrir karlmenn að heiman og
voru þeir allir með eitthvert vopn
og ætluðu auðsæilega að fara að
grenslast um þá sem á undan voru
farnir, en þegar þeir sjá hvað um
var að vera hrópa þeir upp og
verða mjög æstir. (Ég ætla að taka
það fram að ég heyrði engin orð
eða hljóð,en sá það á hreyfingu
þeirra og tilburðum og hafði það
einhvern veginn á tilfinningunni að
þeir hefðu gefið frá sér hljóð.)
Þá er eins og að sá sem fyrir var
átti sig, rís upp og bendir til þeirra
með hendi og sagði eitthvað við þá.
Við það sefuðust þeir strax og lutu
honum og var auðséð að hann
mundi vera húsbóndinn. Einn
mannanna gengur þá til bæjar og
enn bætast nokkrir í hópinn bæði
karlar og konur.
Nú bregður svo við að mér
finnst skyggja yfir og ég sé nú allt
ógreinilegar en áður. Allt er svo
þögult, fólkið gengur hljóðlega um
til og frá og greinilegur sorgarsvip-
ur á hverju andliti og þó sýnilegur í
svip og látbragði. Loks fara flestir
heim, þar á meðal foringinn. Leið
svo nokkur stund, en allt var svo
hljótt.
Svo kom fólkið aftur og hafði nú
ýmsan farangur meðferðis, karlar
með graftól konur með dökk klæði,
sem þar tóku að sveipa um lflcið
utan yfir þann fatnað sem á því var.
Þetta og eins það sem á eftir fór sá
ég mjög ógreinilega vegna þess
hversu dimmt var orðið. Að þessu
loknu tók foringinn lflcið í fang sér
og hélt af stað og allir gengu á eftir.
Þessi fylking sem var á að giska
10-12 manns, mjakaðist nú hægt af
stað, fyrst suður og upp fyrir sflcið
svo til suðvesturs og staðnæmdist
loks á litlu melholti suður frá bæn-
um. Þarna fóru sumir að grafa, aðr-
ir stóðu hjá á meðan, en ekkert sá
ég af þeirri viðhöfn, sem þar fór
fram vegna fjarlægðar og lflca af
þvf hvað skuggsýnt var.
Þegar þessari einkennilegu jarð-
arför var lokið, kom fólkið sömu
leið til baka og hélt til bæjar, en
gamli maðurinn settist undir tún-
garðinn og leit út eins og bugaður
af sorg.
Hingað til hafði ég verið svo
óttasleginn af öllu sem mér hefur
fyrir augu borið að ég hef með
engu móti getað hreyft mig úr stað,
enda jafnvel óttast að vekja athygli
þess á mér með því. Nú greip mig
óstöðvandi löngun til að tala við
gamla manninn og reyna að hugga
hann og tek á öllu því þreki sem ég
á til að rífa mig upp úr þessu móki
eða leiðslu sem ég var í og tókst
það, en við það vaknaði ég og sat
þá uppi í rúminu.
Það er hánótt og svarta myrkur í
baðstofunni og mér líður svo ótta-
lega illa þegar ég er vaknaður og
fer að íhuga það sem fyrir mig bar í
draumnum. Eftir nokkra stund fór
ég að jafna mig og sofna svo, en fer
strax að dreyma á ný. Eins og áður
er sagt var það svo ógreinilegt að
ég gat ekkert samhengi fengið í
þann draum. Stundum var ég að
villast í svo miklu myrkri að ég sá
engar leiðir út úr því en alltaf juk-
ust torfærurnar svo ég gafst að lok-
um alveg upp, gleymi öllu, fór að
dreyma á ný, en lenti alltaf í sama
myrkrinu.
Þá er draumnum lokið, en eftir
að geta um ástæðuna til þess að ég
fór að skrifa hann upp.
Fyrir nokkrum árum blés upp
eða kom upp á yfirborðið höfuð-
kúpa af manni í moldarflagi á mel-
holti suður frá Glúmsstöðum. Það
var að vorlagi eftir miklar rigning-
ar, sem fyrst varð vart við þetta.
Hauskúpan var svo tekin og flutt
heim að Mýnesi og veit ég ekkert
um hana síðan.
í þennan mel hefur ekkert verið
grafið til nánari rannsókna, svo ég
viti. Engar ágiskanir hef ég heyrt
um það hvort þetta höfuðbein sé af
konu eða karlmanni. Og yfirleitt
vakti þessi fundur litla eftirtekt og
áreiðanlega að mestu gleymdur.
Það atriði draumsins sem sérstak-
lega vakti athygli mína eftir á var
þetta: Hvemig stendur á því að
einmitt á sama holtinu, sem þessi
höfuðkúpa fannst fyrir nokkrum
árum, sé ég nú þessa stúlku og
grafna í draumnum. Ekki var ég
neitt að hugsa um þessa höfuðkúpu
áður en ég fór að sofa þetta kvöld
eða fyrr. Og eitt enn: Ekki minnist
ég þess í draumnum að mér komi
neitt í hug fundur hauskúpunnar
áður á því sama holti.
Um merkingu draums þessa ætla
ég ekki að hafa neinar getur hér, en
að draumar sem þessi hafi ein-
hverja sérstaka þýðingu jafn ber-
sýnilega og ég sá afdrif stúlkunnar,
kemur mér ekki til hugar að bera á
móti.
Tókastaðir 30.janúar 1934
Björn Benediktsson.