Fréttablaðið - 19.11.2020, Blaðsíða 36

Fjarvera þín er myrkur er ný skáldsaga eftir Jón Kalman Stefánsson, löng og mikil bók með stóru persónugalleríi. Fyrsta spurning til höfundarins
er hvernig gengið hafi að halda utan
um allar þessar persónur, gerði hann
kannski skrá yfir þær?
„Ég hef ekki ennþá rekist á þann
höfund sem er með alla þræði í
hendi sér þegar hann byrjar á nýrri
skáldsögu. Enda væri það skrítið,
skáldskapur er jú list hins óvænta,
þess sem ekki er hægt að sjá fyrir; og
hvar er hið óvænta ef þú hefur strax
í byrjun alla þræði í hendi? Þannig
að, nei, ég gerði enga skrá yfir per-
sónur, og geri það aldrei,“ segir Jón.
„Ég var, þegar ég byrjaði að vinna
bókina, svolítið eins og sögumaður-
inn sem vaknar
upp minnislaus á
kirkjubekk í blá-
byrjun frásagnar;
vissi ekki hvað
beið mín.
Að skrifa skáld-
sögu er svolítið
eins og að leggja af
stað í langt ferða-
lag; ég hef í besta
falli óljósan grun
um hvað bíður mín
eða hvar ég enda.
Og ég vil hafa það
þannig. En flestar
persónur virðast
koma nær fullmót-
aðar til mín. Eins og
ég hafi þekkt þær
lengi. Samt ná þær
stöðugt að koma
mér á óvart.“
Stór hluti lífs er fortíð
Segðu mér frá sögumanninum sem
virðist hafa tapað minninu.
„Hann er samtímis miðja frá-
sagnarinnar og fullkomið aukaat-
riði. Allt fer á einn eða annan hátt
í gegnum hann, og þótt hann eigi
ekki að skipta ekki máli, þá er flest
hugsanlega á einn eða annan hátt
litað af honum. Ég reyni stöðugt að
finna nýjar leiðir til að segja sögur,
til að skrifa skáldsögur. Finnst ég
verða að gera það, til að staðna
ekki, og eins til að leita eftir nýjum
víddum í skáldsögunni sjálfri. Þessi
sögumaður er líklega ein tilraunin
til þess. Hann er kannski líka að ein-
hverju leyti viðbragð við ótal sjálfs-
ævisögulegum skáldsögum, eða
skáldævisögum eins og Guðbergur
kallaði þær, sem hafa verið áberandi
hér sem erlendis síðustu 20 árin eða
svo. Í sumum þeirra virðist persóna
höfundar orðin eitt mikilvægasta
viðfangsefnið. Það er kannski ekki
alltaf heppilegt.“
Fortíðin er þér hugleikin, heldurðu
að hún fylgi okkur alltaf og það sé
ómögulegt að losna undan áhrifum
hennar?
„Stór hluti alls lífs er fortíð. Það
sem er liðið er alls ekki liðið, heldur
lif ir áfram á einn eða annan hátt
í minningum okkar,
vitund, draumum,
og hefur þar með
stöðug á hr i f á
líðandi stund. Það
er hvorki hægt að
skilja manneskju
né þjóð án þess
að þekkja til for-
tíðar hennar, og
við eigum alls ekki
að reyna að losna
undan áhrifum
hennar. Eða væri
það ekki eiginlega
hið sama og að
afneita sjálfum sér
eða lífinu? Sá sem
reynir af einhverj-
u m á s t æ ð u m
að losna undan
henni, losna við
ha na , g ley ma
henni, er að reyna að stytta sér leið
fram hjá sjálfum sér. Það endar yfir-
leitt í óhamingju og ójafnvægi.“
Ástin sem leikstjóri
Ástin og dauðinn eru alltaf áberandi
í bókum þínum. Er ástin að þínu mati
sterkasta afl sem til er? Og er dauð-
inn ógnvekjandi eða kannski bara
sjálfsagður?
„Ég held að það sé erfitt að and-
mæla því að ástin sé eitt máttugasta,
fallegasta og hættulegasta afl sem
við þekkjum. Það er engin tilviljun
að langflestir söngtextar allra tíma
hverfast á einn eða annan hátt um
hana; og varla sú skáldsaga skrifuð
þar sem ástin leikur ekki stórt hlut-
verk. Og hún getur verið eyðandi
og græðandi í senn. Ef lífið væri
kvikmynd þá væri ástin líklega
leikstjórinn. En fullkomlega óút-
reiknanlegur leikstjóri, því ástin er
guð og djöfullinn, draumurinn og
martröðin, huggunin og harmurinn
– við hljótum því að skrifa um hana.
Og dauðinn? Ég skrifa sumpart til
þess að komast að því hvort dauðinn
sé dyrnar að engu eða öllu; að svart-
holi eða nýjum alheimi. Enn hef
ég ekki fundið svarið, og skrifa því
áfram.“
Sterkt samband við tónlist
Tónlist kemur við sögu í bókinni og
þú birtir það sem þú kallar laga-
lista dauðans. Er þetta tónlist sem
þú heldur upp á eða var hún valin af
öðrum ástæðum?
„Tónlist hefur alltaf verið mikil-
væg í lífi mínu. Ég efast eiginlega um
að ég hafi lifað dag án þess að hlusta
á músík. Tónlistin er líka mikil-
vægur þáttur í mannkynssögunni,
ekki síst síðustu 50-60 árin, þar sem
hún hefur verið mótandi afl í sam-
félögum heimsins. Hún er að auki
mjög persónuleg; við eigum f lest
í sterku, persónulegu sambandi
við ákveðin lög sem bera með sér
minningar eða stemningar úr
fortíð okkar. Ég hef oft notað tónlist
í skáldsögum mínum, en vildi nú
ganga skrefi lengri og gera hana að
... ja, einu af meginöflum sögunnar.
Órjúfanlegum þætti af landslagi
hennar.
Flest lögin á listanum hafa fylgt
mér og verið hluti af dögum mínum,
mislengi kannski, en hafa haft áhrif
á mig, hafa litað mína daga. Þau
tengjast líka persónum sögunnar,
atburðarásinni, stemningunni. En
svo eru þarna lög sem ég neita að
setja á listann, vil ekki gera dauð-
anum þann óleik. Það er hins vegar
önnur saga.“
EF LÍFIÐ VÆRI
KVIKMYND ÞÁ VÆRI
ÁSTIN LÍKLEGA LEIKSTJÓRINN.
Stöðugt að finna nýjar leiðir til að segja sögur
Ný skáldsaga Jóns Kalmans Stefánssonar er Fjarvera þín er myrkur. Hann segir að það að skrifa skáld-
sögu sé eins og að leggja af stað í langt ferðalag. Flestar persónurnar koma til hans nær fullmótaðar.
Það sem er
liðið er alls
ekki liðið, segir
Jón Kalman.
FRÉTTABLAÐIÐ/
SIGTRYGGUR ARI
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrunb@frettabladid.is
Tolli Morthens sýnir vatnslita-verk sín í Þulu við Laugaveg. Sýningin stendur til 6. des-
ember.
Um myndirnar segir Tolli: „Mynd-
irnar eru málaðar yfir sumar og haust
á Íslandi 2020. Vatnið í myndirnar
kemur úr lækjum, ám eða vötnum
og tjörnum sem liggja næst viðfangs-
efninu. Birtan og skuggar árstíðanna
er sú áskorun sem ég tekst á við. Það
er gaman að læra á samspil pappírs-
ins og vatnsins við gerð myndanna.“
Þula er opin miðvikudaga til
sunnudaga frá 14.00-18.00.
Vatnslitamyndir Tolla í Þulu
Vatnslitamynd eftir Tolla á sýningunni sem stendur yfir í Þulu.
Snerting eftir Ólaf Jóhann Ólafs-son er í fyrsta sæti á metsölu-lista Eymundsson og Þagnar-
múr eftir Arnald Indriðason er í
öðru sæti. Ný bók Yrsu Sigurðar-
dóttur, Bráðin, kom út í vikunni
og rauk beint í þriðja sætið. Í fjórða
sæti er Kóngsríkið eftir Jo Nesbø
og í því fimmta er Gata mæðranna
eftir Kristínu Mörju Baldursdóttur.
Í sjötta sæti er Orri óstöðvandi eftir
Bjarna Fritzson.
Listinn er byggður á sölu í versl-
unum Pennans Eymundsson dag-
ana 11. til 17. nóvember.
Ólafur Jóhann á toppnum
Ólafur Jóhann Ólafsson er á
toppnum. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
1 9 . N Ó V E M B E R 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R28 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
MENNING