Morgunblaðið - Sunnudagur - 10.05.2020, Blaðsíða 17

á sínum fyrsta degi í embætti. Í tilviki forseta og for-
sætisráðherra eru þarna táknræn heiðurmerki, sam-
tengd embættunum, eins og tíðkast með mörgum
öðrum þjóðum. Ekki er verið að leggja mat á verk
þeirra eða persónulega eiginleika með neinum hætti.
Keðja forsetans er þó ekki bundin persónu hans,
því að hann er aðeins handhafi hennar svo lengi sem
hann gegnir embættinu. Eftir að þeim starfa lýkur
ber hann stórkrossinn og viðeigandi stjörnu. Þessir
háttsettu embættismenn fá orðuna til persónulegrar
nýtingar, en með þeirri takmörkun þó að gert er ráð
fyrir að orðunni sé skilað að orðuhafa látnum.
Hafnaði orðunni. Var það?
Það er oftast látlaus frétt um það þegar orðan er
veitt, sem oftast er tvisvar á ári. En það hefur nokkr-
um sinnum gerst að frétt hafi verið um að einhver
hafi „hafnað“ fálkaorðunni og er slíkri frétt þá iðu-
lega slegið meira upp en hinni um þá 15-20 sem fengu
orðuna. Slík frétt getur ekki komið frá neinum nema
þeim sem telur sig hafa hafnað orðunni.
Forsætisráðherra skipar 4 af 5 mönnum í orðu-
nefnd og bréfritari fylgdist því allvel með þessum
málaflokki sín rúmu 13 ár í því embætti. Eftirfarandi
hugleiðingar eru byggðar á því og nú kann verklag að
vera orðið annað en þá var:
Það er í raun svo að það getur enginn hafnað því að
fá fálkaorðuna. Menn geta á hinn bóginn hafnað því
að koma til álita við úthlutun. Orðunefnd fer nokkrum
sinnum á ári yfir hugmyndir og eftir atvikum yfir til-
lögur um veitingu fálkaorðu utan hefðbundinnar út-
hlutunar, ef sérstök þörf er á við önnur atvik. Er hér
átt við veitingu orðunnar til íslenskra ríkisborgara.
Nefndarmenn starfa launalaust. Á fundum nefnd-
arinnar er rætt í trúnaði hvaða þættir mæli sér-
staklega með veitingu orðunnar til tiltekins ein-
staklings og eftir atvikum hvort eitthvað kunni að
mæla á móti slíkri úthlutun.
Þegar ljóst þykir að tiltekinn einstaklingur sé í hópi
þeirra sem komi til greina við úthlutun í þetta sinn þá
er kannað í trúnaði við viðkomandi hvort hann sjái
sjálfur einhverja annmarka á orðuveitingu til hans, ef
sú yrði niðurstaðan. Tekið er fram að engin ákvörðun
hafi enn verið tekin, málið sé í vinnslu og að sjónar-
mið hans verði vegin og metin með öðru.
Það kemur fyrir að einstaklingar gefi til kynna að
þeim væri ekki endilega þægð í slíkri úthlutun og
hafa sínar ástæður fyrir því. Ekki endilega þær að
viðkomandi sé uppsigað við fálkaorðuna sem slíka.
Honum gæti þótt að margur annar ætti frekar að
koma til greina, og jafnvel óttast að orðuveitingin
gæti kallað á öfund í „hans hópi“ og þar fram eftir
götunum.
Eins gæti hann séð í hendi sér að hugsanleg út-
hlutun til hans sé öðrum þræði almenn virðing við
fólk á áþekku sviði og gæti þótt að aðrir gætu verið
jafngóðir eða betri fulltrúi stéttar, listgreinar, eða
fræðasamfélags en hann.
Ef hins vegar slík athugun sýnir að augljóst sé að
einstaklingi væri ekki þægð í því að vera veitt orða er
ekki nokkur maður í orðunefnd eða við embætti for-
seta sem hefði hug á að halda slíkri hugmynd fram.
Viðkomandi er því í raun alls ófær um að hafna orð-
unni.
En þeir eru auðvitað til sem iða í skinninu að slá sér
upp í sínum hópi með því að sýna að þeir, ólíkt öðrum
og minni mönnum, séu hafnir yfir tildur, ekki síst hið
„úrelta þing“ Steingríms Thorsteinssonar (sem þáði
þó orðu síðar). Á öllu veltur að koma því á framfæri
að þeir hafi hafnað orðunni. Þeir úthluta því fálkaorð-
unni til sjálfs sín í hljóði og hafna henni svo með há-
vaða. Og fá þannig miklu meira „kikk“ út úr gern-
ingnum en hinir sem taka kurteislega á móti við
viðhöfn á Bessastöðum.
Vera má að til séu einhver dæmi um „orðuþega“
sem hafi óviljandi eða vísvitandi svarað fyrirspurnum
svo þokukennt að þeir hafi náð, þrátt fyrir alla fyrir-
vara, alla leið á úthlutunarstig og geti því barið sér á
brjóst og sagst hafna öllu tildri. En það eru þá und-
antekningar sem menn hafa haft töluvert fyrir að
kalla fram.
Jákvæð nálgun
Nánast allir í þeim fámenna hópi sem forseti afhendir
fálkaorðu taka henni af tilgerðarlausri auðmýkt, hóg-
værð og eðlilegu stolti og elskulegu þakklæti til for-
seta og þeirra sem í hans nafni koma að undirbúningi
þeirrar ákvörðunar.
Með þeim þjóðum, þar sem slík virðingarveiting
stendur á gömlu merg, eins og í Frakklandi og Bret-
landi, eru sérviskulegrar umræður fágætar og fá
ekkert flug.
Þar eru hins vegar ýmsar óskráðar reglur í gildi.
Til dæmis þessi: Enginn skyldi sækjast eftir orðu frá
þjóðhöfðingjanum. Enginn skyldi afþakka orðu úr
hans hendi. Enginn skyldi upphefjast vegna hennar,
en hann hefur fulla ástæðu til að vera stoltur og þakk-
látur, eins og efni standa til.
Og ekki orður um það meir.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
10.5. 2020 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17