Vinnan - 01.09.1945, Síða 20

HARALDUR GUÐNASON:
Kjör verkafólks á íslandi á 19. öld
Frumherjar verkalýðshreyfingarinnar á íslandi
hverfa smátt og smátt af vettvangi hinna skipu-
lögðu samtaka, samkvæmt óhagganiegu lögmáli
lífs og dauða. Þeir hafa skilað arfi í hendur hin-
um yngri — þeir hafa brotið ísinn. Hin unga kyn-
slóð á að varðveita arfinn og ávaxta liann. —
Það er ekki ástæða til annars, en spá góðu um,
að yngri kynslóðin verði þeim vanda vaxin að
vernda fjöregg verkalýðssamtakanna.
En hinu er ekki að leyna, að talsvert gætir þess,
ag yngra fólkið geri sér ekki ljóst, hversu miklar
fórnir brautryðjendastarfið kostaði, baráttu við
sótsvart afturhald, útilokun frá atvinnu, hatur og
illgirni svokallaðra „betri borgara", sem litu á
hverja réttarbót til handa hinum snauðu, sem
stórglæp.
Menn taka nú ali-há laun fyrir verk sín, og
finnst ekkert sjálfsagðara og halda að svona hljóti
það alltaf að verða. En „svona“ verður það bara
ekki nema fram fari ör þróun atvinuveganna með
nýjustu tækni. Og þá Jiróun verður verkalýðurinn
að efla. Það getur orðið dýrt spaug að gleyma því,
að hér á iandi eru til all-sterk öfl bak við tjöldin,
sem umfram allt vilja koma á lágu kaupi og löng-
um vinnutíma, ella stöðva atvinnutækin.
Á fyrri öldum voru þeir einráðir, sem vildu að
kaupið væri lágt og vinnutíminn langur. Verka-
fólkinu datt aldrei í hug að mögla. Þá datt eng-
um í hug að gera „stræk“, þá voru engin verka-
lýðsfélög, engir „bolsar“, allir hlýddu, hugsuðu
sitt og hafa án efa bölvað oft — hátt og í hljóði. —
Við skulum nú lyfta tjaldi fortíðarinnar lítið
eitt og skyggnast um bekki.
Þar skulurn við bregða upp ljósi staðreyndanna
og afla okkur fræðslu um, hvernig búið var að
hinni vinnandi stétt íslands á 19. öldinni, þ. e.
fólki, er hafði framfæri sitt af vinnu hjá öðrum. —
Á síðasta fjórðungi 18. aldar hófst hin mesta
óáran á íslandi og náði hámarki í móðuharðind-
unum 1783—1785. Mun þá vart hafa verið um
kaup að ræða hjá þorra vinnufólks, þótt gott ef
það svalt ekki heilu hungri.
Þá er mjög kvartað yfir því, að vinnufólk fáist
ekki til landbúnaðarvinnu, en jafnframt er því
gefið að sök heimtufrekja, uppivöðslusemi, sum-
arvinna þess sé rándýr og loks lendi þessi lýður
á sveitinni.
Er hinum þvermóðskufullu vinnuhjúum ógn-
að með gapastokk og tugthúsi.
Þá er, ekki síður en nú, ákafar kvartanir út af
því, að fólkið flykkist að sjónum, en vilji ekki
vinna í sveit, svo þar horfi til auðnar. Skúli Magn-
ússon telur, árið 1784, að vinnufólksleysið sé aðal-
mein landbúnaðarins. Til sönnunar því nefnir
hann, að bændur á 20 hndr. jörð hafi aðeins 2
vinnumenn og smala, en bændur á 10 hndr. jörð
hafi engan vinnumann. Á sarna tíma er rætt um,
að bátar í verstöðvunum sunnanlands standi uppi
vegna mannleysis, t. d. 180 bátar í Gullbringu-
sýslu.
Um flóttann úr sveitunum segir Olafur Steph-
ensen í Gömlum félagsritUm:
„Þessir álíta iðjuleysi fyrir lukku, og erfiði fyrir
straff, og meina sig fá himin höndum tekið, kom-
ist þeir frá hinni mæðusömu landvinnu til hægð-
ar þeirrar, er við sjó megi hafa heilum vikum og
mánuðum saman, þá annað tveggja fisklaust er,
eða ógæftir falla, svo sjóinn þurfti ei að sækja,
ekki aðgætandi hversu þeir fá sitt eða sinna líf
framdregið eða hvað iðjuleysi ætíð á eftir fylgi,
sem er örbirgð, hungur, klæðleysi."
Björn prestur Halldórsson í Laufási skrifar
Jóni Árnasyni bókaverði á þessa leið 29. jan. 1855:
„Orðugur finnst mér búskapurinn verða; mikið
stafar það af vinnufólkseklu og ræktarleysi og
hirðuleysi hjúa, sem hér er orðið yfirgnæfandi.
Kaupgjald flýgur líka upp með hverju ári, og ég
sé ekki að maður geti haldið við bú eftir nokkur
ár, ef slíku fer fram og drottinn tekur ekki í taum-
ana með duglegu hallæri, bæði til að lækka of-
dramb hjúa og allan ofvöxt eyðsluseminnar. Það
er oft nærri komið að mér að biðja í kirkjubæn-
inni: Gef oss mátulegt hallæri og næga drepsótt til
að gera landhreinsun og benda hverjum til hvað
hann er.“
Þessi pistill guðsntannsins þarfnast ekki skýr-
inga. —
Áður en lengra er haldið, er rétt að minnast ör-
194
VINNAN