Vinnan - 01.02.1948, Blaðsíða 14

HALLDÓR PÉTURSSON:
Andinn og efnið
Mennirnir hafa búið sér tii þessi tvö voldugu hugtök,
þótt enginn viti ger um skil þeirra. Meiningin er heldur
ekki aS fara aS ræSa þetta á grundvelli vísindanna,
heldur láta hina venjulegu túlkun ráSa.
Oldum saman hafa máttarstólpar þjóSfélagsins mark-
visst túlkaS þessi hugtök á mismunandi hátt, fyrir hin-
um ýmsu stéttum þjóSfélagsins. Hinar ráðandi stéttir
hafa frá upphafi vega, fylkt sér um efniS, sem varS
uhdirstaSan undir valdi þeirra og yfirráSum. I orði
hafa þessar stéttir oft talið andann æðri, svona til að
„punta“ upp á efnið og ríkidæmiS.
Þessir andans menn hafa þó sjaldan komið fram hjá
yfirstéttum, heldur hafa þær uppgötvað þá meðal al-
þýðustéttanna og látið þá svo vinna í sinni þjónustu og
helzt sínum anda. Á þennan hátt hafa þær freistað að
blása lifandi anda í sitt nakta takmark.
Þessi aðferð var og er sniðug og kemur oft að góðu
liði, en þó verða þessar lánsfjaðrir oft tvíeggjaðar,
vegna þess hve erfitt er að marka andanum bás.
Listin og lífið seitlaði frá þessum mönnum út til
endimarka þjóðfélagsins, án þess að til þess væri ætlazt,
og gaf frelsisþránni grunn meðal almennings. Enda rak
smám saman, að því, að skoðanir þessara andans
manna kæmu í bága við plön fjárplógs- og valdamann-
anna. Þá voru þeir andlega hengdir, stengdir, brenndir
og krossfestir, eða á annan hátt murkað úr þeim lífið.
Nú á síöustu tímum hefur andinn verið gefinn frjáls,
sem kallað er á engilsaxnesku og hver má gleypa hann
sem vill, bara ef þeir ná til hans.
EfniÖ er aftur með sérstökum þjóðfélagsháttum sett
undir ráð valdastéttanna. Almenningur hefur að þeirra
dómi ekkert með slíkt glingur að gera.
Þetta Gálgagil, sem valdastéttirnar hafa alltaf viljað
mynda og breikka, milli anda og efnis, hefur haldið
mannkyninu á heljarþröm.
Því virðist ekki mótmælt með rökum, að þjóð með
andlega þroskaða einstaklinga og efnalega sjálfstæða,
sé það mark, sem beri að keppa að, ef djöfladansinn á
ekki að haldast um aldir alda.
Þessu verður því aðeins náð, að efni og andi séu látin
vinna jöfnum höndum að þessu takmarki og allir njóti
þar sama réttar.
Þetta vita auðvitað yfirráðastéttirnar, því að enginn
frýr þeim vits, en valdadjöfullinn ræður stefnunni.
Til þess að einstaklingurinn geti öðlazt menntun.
víðsýni og siðfágun þarf hann á þeim verðmætum að
halda, sem efnið veitir. Lágmarkskröfur eru trygging
fyrir atvinnu og réttum hlut arðsins, sem vinnan gefur.
Með því að neita einstaklingnum um þetta, er hægt
að útiloka hann frá andlegum og efnalegum verðmæt-
um og aðilrnn, sem gerir það, þykist þar hvergi nærri
koma, jafnvel grætur krókodílatárum yfir því að slíkt
og þvílíkt skuli eiga sér stað. — Til sárabóta er þeim
snauða talin trú um að það sé andlegt að vera fátækur
og þeirra sé Himnaríki, auðurinn leiði aftur til Helvítis.
Til þess að þetta ylli ekki neinum áhyggjum voru gefin
út aflátsbréf líkt og hjá ríkisstjórninni, munurinn var
bara sá, að páfanum gekk betur við söluna en Stefáni
Jóhanni.
AlþýSan á bara að vinna möglunarlaust, nógu lengi.
fyrir nógu lágu kaupi og ef ekki er vinna, þá bara leita
að vinnu með sama jafnaðargeðinu, neita sér um allt
þar til hún hreppir hinar 3 lögskipuðu álnir af jörð,
hin einu jarðarréttindi hennar. I Himnaríki getur þessi
lýður hvílt sig, því að þar er ekkert að gera, nema þá
tína blóm á Eilíföarenginu, ekkert matarstaut og engir
fátækrafulltrúar til að nauðga fólkinu eftir óteljandi
leiðum. Þar anda menn að sér fæðunni og fá fannhvíta
vængi í stað bílanna, sem menn þráðu hér.
Nei, þar er ekki þörf að kvarta.
Eftir óteljandi leiðum er fólkinu haldiö í kreppu
fátæktar og menningarleysis, því að væri um raunveru-
lega menningu að ræða, léti fólkiö ekki bjóða sér slíkt.
Aftur á móti er látið líta svo út á pappírnum að allir
hafi sömu aðstöðu og sama rétt.
Fyrir síðustu heimsstyrjöld, þegar við atvinnuleys-
ingjarnir skiptumst á Stð standa niðri í biösal Alþýðu-
hússins og á göngum Natans & Olsens, þá máttum við
gera allt mögulegt. Við máttum lifa við allsnægtir,
ganga í fínum fötum, fara í leikhús, stunda nám við
óæöri sem æðri skóla, byggja okkur hús, gefa út blöð,
verða konunglegir embættismenn og ráðherratign þar
ekki undanskilin.
Okkur vantaði ekkert, bara til næsta máls. Þetta er
það, sem þeir kjólklæddu og sjálffæddu kalla vestrænt
lýðræði. Þá sjaldan að fólkinu áskotnast einhver hluti
4
VINNAN