Stefnir - 01.07.1984, Page 36

ISLAND! NORRÆNU SAMSTARFI
ÓLAFUR ÍSLEIFSSON:
ísland og norrænt
samstarf
Svo. sem alkunna er, þykir ómissandi í
stefnuyfirlýsingum og samstarfssáttmálum
ríkisstjórna á íslandi að geta þess, að þátttaka
í samstarfi Norðurlandaþjóða sé einn af horn-
steinum utanríkisstefnunnar. Þannig segir í
stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar Steingríms Her-
mannssonar, að meginmarkmið utanríkis-
stefnu Islendinga sé „að treysta sjálfstæði
landsins og gæta hagsmuna þjóðarinnar. F>að
verði m.a. gert með þátttöku í norrænu sam-
starfi, varnarsamstarfi vestrænna þjóða,
alþjóðasamvinnu um efnahagsmál, starfi Sam-
einuðu þjóðanna og stofnana, sem þeim eru
tengdar“. Það er því vart tilviljun háð, að þátt-
taka í norrænu samstarfi verður fyrst fyrir í
þessari upptalningu, enda mun höndum ekki
kastað til þegar samdir eru utanríkismálakaflar
stjórnarsáttmála.
Sjálfstæðisflokkurinn og
utanríkismálin
Hinn 11. september 1953 lét Bjarni Bene
diktsson af embætti utanríkisráðherra, er það
embætti féll framsóknarmönnum í skaut við
myndun fjórða ráðuneytis Ólafs Thors. Hafði
Bjarni þá gegnt þessu embætti í um hálft sjö-
unda ár samfieytt í þremur ríkisstjórnum og
markað djúp spor við mótun utanríkisstefnu
hins unga lýðveldis. Þegar Geir Hallgrímsson
tók við embætti utanríkisráðherra í endaðan
maí 1983, voru því liðnir tæpir þrír tugir ára
frá því sjálfstæðismenn fóru síðast með utan-
ríkisráðuneytið. Utanríkisstefna Sjálfstæðis-
flokksins hefur verið einbeittari og einarðari en
utanríkisstefna annarra stjórnmálaflokka og
hefur tvímælalaust mjög orðið til að efla traust
flokksins meðal almennings og kjörfylgi. Sætir
það því nokkrum tíðindum þegar hann hefur
endurheimt hið háa embætti að nýju eftir svo
langt hlé. Á slíkum tímamótum kann að vera
hollt að líta yfir farinn veg og leitast við að
glöggva sig á meginstoðum utanríkisstefn-
unnar - ekki síst þeim, sem fallið hafa í skugg-
ann af deilum um varnar- og öryggismál. Þar
hlýtur þátttaka íslendinga í norrænu samstarfi
að vera ofarlega á blaði enda ekki ástæða til að
ganga að því sem gefnu frekar en öðru. Sjálf-
stæðismenn hafa jafnan starfað ötullega á vett-
vangi Norðurlanda og hafa haft hinum ágæt-
ustu fulltrúum á að skipa á þingum Norður-
landaráðs. Samt verður ekki fram hjá því litið,
J að á þeim tíma sem norrænt samstarf hefur
þróast í þá mynd, sem það er í um þessar
mundir, hafa sjálfstæðismenn ekki haft æðstu
stjórn utanríkismála með höndum og því e.t.v.
ekki þau áhrif á stefnumörkun af íslands hálfu
á þessum vettvangi og ella hefði verið.
Samstarf norrænna þjóða
Prátt fyrir nokkra hnökra, sem íslendingar
standa frammi fyrir, einkum á sviði menn-
ingarmála, þegar norrænt samstarf er annars
vegar, tei ég fullvíst, að utanríkisstefna, sem
leggur áherslu á þátttöku Islendinga í samstarfi
norrænna þjóða eigi sér sterkan hljómgrunn
meðai almennings hér á landi. Fyrir því eru
sögulegar ástæður, sem m.a. tengjast uppruna
íslensku þjóðarinnar, tungu hennar, menningu
og trú. Gagnvart umheiminum er samvinna
hinna norrænu lýðræðisþjóða fordæmi og fyrir-
mynd, sem eftir hefur verið tekið.
En ekki er fyrir það að synja, að sumar ná-
grannaþjóðanna eru nákomnari okkur Islend-
ingum en aðrar. Væri vert að rækja sérstaklega
'tengslin við Færeyinga og Grænlendinga,
næstu nágranna íslendinga í austri og vestri. Af
stærri þjóðunum hljóta Danir að skipa sérstakt
öndvegi í hugum íslendinga, slíkan drengskap
og vinarhug sem þeir sýndu við stofnun lýð-
veldisins og við lausn handritamálsins. Þarf
ekki að minna á, að m.a. af þessari ástæðu er
kennd danska í íslenskum skólum en ekki
norska eða sænska.
íslendingar hafa átt samleið með Dönum og
Norðmönnum í öryggis- og varnarmálum og
allar hafa þessar þjóðir skipað sér í varnar-
bandalag með vestrænum lýðræðisríkjum.
Pólitísk samstaða grannþjóðanna þriggja í
þessum efnum þjappar þeim vitaskuld enn
frekar saman. Vert er og að hafa í huga, að af-
staða Norðmanna og Dana kann að hafa ráðið
úrslitum þegar Islendingar ákváðu að gerast
stofnaðilar að Norður-Atlantshafsbandalaginu
snemma árs 1949.
Engum blöðum er um það að fletta, að ís-
lendingar hafa haft margháttað gagn af þátt-
töku í norrænu samstarfi og hafa notið góðs af
reynslu grannþjóðanna í ýmsum efnum. Fjöl-
mörg dæmi mætti um þetta nefna, en hér skal
aðeins drepið á svið efnahagsmálanna svo að
eitthvert dæmi sé tekið. Mikil skipti á upplýs-
ingum fara á milli þjóðanna í þessum efnum.
j Og þar sem efnahagskerfi landanna eru áþekk
í megindráttum má margt læra af reynslu
grannanna á þessu sviði. Þannig er ótvírætt að
efnahagsráðstafanir ríkisstjórnar Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks á árinu 1983 tóku
í vissum atriðum mið af aðgerðum ríkisstjórnar
Paul Schluters árið áður í Danmörku og gefið
höfðu góða raun.
Og raunar er ástæða fyrir íslendinga að
hvetja til að samstarf Norðurlandaþjóðanna á
viðskiptasviði verði stóraukið, enda nam inn-
flutningur frá grannþjóðunum á árinu 1983
rúmlega 11% af þjóðarframleiðslu hér á landi
á meðan kaup þeirra á íslenskum vörum námu
ekki nema tæplega 2% á sama mælikvarða.
Hallinn á viðskiptum Islendinga við frændþjóð-
irnar á árinu 1983 nam því um 9,3% af þjóðar-
framleiðslu og hafði vaxið úr 8,7% á árinu
1982. Þetta misvægi er meira en heppilegt getur
talist. Islendingar hafa farið fram á að úr verði
bætt, og í undirbúningi mun vera átak til að
koma íslenskum vörum í auknum mæli á nor-
rænan markað.
Menningarmál
íslendingar þurfa ekki að ganga í grafgötur
um, að á vettvangi Norðurlanda eru þeir veit-
endur ekki síður en þiggjendur þegar menning
og listir eru annars vegar. Af þessari ástæðu ber
íslendingum að knýja á um norrænt hús í hverri
höfuðborg á Norðurlöndum, þar sem tækifæri
gæfust til að kynna grannþjóðunum íslenska
list og menningu, enda geta íslendingar ekki
gert betur við samstarfsþjóðirnar en að koma
á framfæri við þær klassískri hámenningu sinni
sem og hinni gróskumiklu listastarfsemi, sem
dafnar í íslensku þjóðfélagi um þessar mundir.
Og þar með er komið að hlutskipti ís-
lenskunnar þegar norrænt samstarf er annars
vegar. Pað skýtur skökku við, að á þingum
Norðurlandaráðs virðist aðeins heimilt að
ávarpa þinghcint á fjórum þjóðtungum.
Dönsku, norsku, sænsku og finnsku, og í síð-
astnefnda tilvikinu er notast við aðstoð túlka.
íslenska mun hins vegar ekki gjaldgeng á
þessum samkundum. Mér er ekki kunnugt um
ástæðu þessa, en hverjar sem þær kunna að
vera, er það óþolandi fyrir Islendinga að fá
ekki notið jafns réttar á við aðra aðila sam-
starfsins að þessu leyti. Vissulega hafa fulltrúar
íslands á þingum Norðurlandaráðs verið vel að
32
STEFNIR