Fréttabréf Ættfræðifélagsins - nov. 2020, Síða 14

14http://www.ætt.is
Fréttabréf Ættfræðifélagsins í nóvember 2020
aett@aett.is
á 16. öld. Þar bjuggu forfeður mínir í áttunda lið,
Tómas Bergsteinsson f. 1652 og kona hans Guðrún
Símonardóttir. Jón sonur þeirra bjó þar einnig og
Gissur lögréttumaður sonur hans, sem varð að víkja
af jörðinni upp úr 1770 þegar embættismenn hins
nýreista fangelsis, þar sem nú er stjórnarráðið, fengu
Arnarhólsbýlið til ábúðar sem launauppbót! Frá
Tómasi Bergsteinssyni er Arnarhólsætt rakin. Þessir
forfeður mínir hafa að öllum líkindum reist beitarhús-
in á holtinu.
Skólavarða skólasveinanna á Arnarhólsholtinu
varð smám saman að grjóthrúgu eftir að skól-
inn var fluttur að Bessastöðum 1805. Tvær vörð-
ur, sem ekki tengdust skólanum, en voru samt kall-
aðar Skólavörður, voru síðar reistar á holtinu, sú fyrri
1834 og sú síðari 1868. Það var Krieger stiftamtmað-
ur sem stóð fyrir hleðslu vörðunnar 1834. Hún var því
stundum kölluð Kriegers minde og var það nafn letr-
að á hana. Bæjarbúar völdu samt að kalla hana bara
Skólavörðuna. Þessi varða var ferhyrndur steinstöpull
sem mjókkaði upp og var stærri en gamla skólavarð-
an. Stöpullinn var með tveim setpöllum og þaðan var
útsýni yfir allt hafnarsvæðið. Krieger lét einnig leggja
stíg upp á holtið sem kallaður var Skemmtibraut eða
Skemmtigöngustígur og um hann máttu aðeins gang-
andi vegfarendur fara. Krieger skikkaði alla borg-
ara bæjarins til þess að leggja til einn mann að hausti
og einn mann að vori, til að halda við vörðunni og
stígnum, en holtið var á þessum tíma afar grýtt og
nær óbyggt. Aðeins var komin byggð í Þingholtunum.
Smám saman festist einnig Skólavörðustígsnafnið við
Skemmtibrautina.
Skólavörðuholtið varð vinsælt útivistarsvæði hjá
bæjarbúum. Oft mátti sjá fólk fara þangað með nesti,
og sögur ganga um að þar hafi verið gott berjaland. Þá
liðuðust reykir upp hér og þar þegar konurnar hituðu
kaffi og börnin léku sér í feluleik bak við steinana. En
svo strangt var eftirlitið með því að aðeins gangandi
mættu um brautina fara, að árið 1856 eða 7, þegar
Margrét, dóttir Skapta Skaptasonar hómópata og að-
stoðarmanns landlæknis, sem bjó í Skaptabæ/Miðbýli
þar sem Skólavörðustígurinn endar í dag, vildi byggja
sér hús, þar sem nú stendur Bókabúð Eymundsson,
og er númer 11 við Skólavörðustíg, var henni og
manni hennar, Jörgen Guðmundssyni, meinað að
flytja þangað grjót sem þau höfðu „brotið” sunnan
við Skemmtibrautina!! Leyfið fékkst þó að lokum og
í litla húsinu þeirra sem lengst af var kallað Tobbukot,
fæddist ég svo tæpum hundrað árum síðar!
Eftir að farið var að byggja meðfram
Skemmtibrautinni varð hún aðalleiðin út úr bænum.
Áður fóru menn frá Læknum sunnan við Arnarhól,
um Arnarhólstraðir, þar sem nú er Hverfisgata og
fram hjá Traðarkoti.
Það fór svo fyrir vörðunni hans Kriegers að hún
hrundi að lokum og árið 1858, einn fallegan sum-
ardag, var hún hrúga ein.
Það var ekki fyrr en 1868 sem síðasta skólavarðan
var reist. Hún var úr tilhöggnu grjóti. Það var stein-
smiðurinn Sverrir Runólfsson sem sá um bygginguna
eftir teikningum Sigurðar Guðmundssonar málara.
Skyldi þetta vera útsýnisturn. Hann var tveggja hæða
og efst voru svalir. Þessi varða blasti við öllum sem
til bæjarins komu, hvort sem var af sjó eða landi, en
Skólavörðuholtið var hæsti staðurinn í Reykjavík.
Lítið átti þessi síðasta skólavarða sameiginlegt með
skólavörðunni í Skálholti og fyrstu skólavörðunni á
Arnarhólsholtinu, en sagt er að hugmyndin að henni
hafi komið frá Kvöldfélaginu eða Leikfélagi andans,
fyrstu menningarvitaklíkunni í Reykjavík.
Það kostaði 5 aura að fara upp í vörðuna en einnig
var hægt að kaupa sér árskort á krónu! Síðar var fyllt
upp í gluggana á efri hæðinni. Varðan fékk á sig mið-
ur gott orð, sagt var að neðri hæðin væri vettvangur
hneykslanlegs og saurugs athæfis.
Engar myndir hafa varðveist af tveim fyrstu
Skólavörðunum á Arnarhólsholtinu, en hér má sjá ljós-
mynd af þeirri þriðju, sem reist var 1868, eftir teikning-
um Sigurðar Guðmundssonar málara. Að henni liggur
Skemmtigöngustígurinn sem í fyllingu tímans varð að
Skólavörðustígnum.
Ári eftir að síðasta skólavarðan á Skólavörðuholtinu var
rifin hlóðu nemendur við Menntaskólann á Akureyri
vörðu uppi í Vaðlaheiðinni. Vorið 1974 var hún orð-
in illa farin og þá endurhlóðu verðandi stúdentar, að
undirlagi Tryggva Gíslasonar skólameistara, vörðuna.
Skólavörðunni á Hólum mun ekki hafa verið haldið
við.