Náttúrufræðingurinn - 2020, Qupperneq 7

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
227
Ritrýnd grein / Peer reviewed
með Hálfdáni Björnssyni og fleirum
og þá fundust sjö tegundir æðplantna
til viðbótar, ein ógreinanleg hrúður-
fléttutegund og fimm mosategundir.17
Í leiðangrinum 1961 sást einnig til jök-
ulskers sem var nýfarið að koma upp
úr jöklinum nálægt Káraskeri og fékk
síðar nafnið Bræðrasker (1. mynd)
eftir Kvískerjabræðrum.17 Þá óx engin
planta í Bræðraskeri en 1963 fannst
þar ein æðplöntutegund og þrjár
mosategundir.17 Árið 1965 lögðu Eyþór
Einarsson og Hálfdán Björnsson út fasta
mælireiti í Káraskeri og Bræðraskeri til
að vakta landnám tegunda og framvindu
gróðurs í skerjunum. Byggist þessi grein
á niðurstöðum þeirrar vöktunar til
ársins 2016.
Ekki hefur birst mikið af niður-
stöðum frá þessu langtímarannsókna-
verkefni á jökulskerjum Breiðamerkur-
jökuls utan greinar Eyþórs Einars-
sonar17 í Kvískerjabók sem gefin var
út árið 1998 til heiðurs systkinunum á
Kvískerjum. Einnig kom árið 2005 út
grein eftir Bjarna Diðrik Sigurðsson
o.fl.19 með stuttu yfirliti um verkefnið.
Meira hefur hins vegar verið ritað um
frumframvindu smádýra á jökulskerjum
Breiðamerkurjökuls, urðarrönum jök-
ulsins og í Esjufjöllum sem hafa staðið
upp úr jökli að minnsta kosti frá lokum
síðustu ísaldar, sjá greinar Maríu Ingi-
marsdóttur o.fl.20–23 Þar hefur margt
áhugavert komið fram og er smádýra-
lífið meðal annars tengt við gróður-
framvinduna í skerjunum.
Markmið með þessari grein er að lýsa
frumframvindu gróðurs og breytingum
á jarðvegsþáttum einangraðra jökul-
skerja á fjórða stærsta skriðjökli
Íslands, Breiðamerkurjökli, og auka
þannig skilning okkar á því hvaða þættir
takmarka helst frumframvindu við
slíkar aðstæður.
AÐFERÐIR
Rannsóknarsvæðin
Höfundar áætla að Kárasker hafi
komið upp úr jökli árið 1936 og því
náð 80 ára aldri árið 2016. Þarna getur
skeikað nokkrum árum því enginn veitti
skerinu athygli fyrr en nokkru eftir að
það myndaðist. Skerið var orðið áber-
andi og sást vel neðan úr byggð nokkru
eftir 1940 og því er ljóst að það kom upp
nokkrum árum fyrr. Árið 1946 var skerið
þegar orðið um 1 km að lengd samkvæmt
loftmynd.18 Aldur Bræðraskers er betur
þekktur. Ekkert bólaði á því 1958 þegar
Kvískerjabræður fóru í Kárasker. Það
sást fyrst árið 1961 og var þá nýkomið
upp úr jökli.17,24 Það hefur því fyrst gægst
upp 1959 eða 1960 og miðum við hér við
árið 1960. Það telst því hafa verið 56 ára
gamalt árið 2016.
Árið 1965 voru lagðir út átta 1×1
m reitir í Káraskeri (K1-K8) og sjö í
Bræðraskeri (B1-B7). Árið 1970 var
þremur reitum bætt við í Bræðraskeri
(B8-B10). Einn reitanna í Káraskeri
glataðist 1968 vegna rofs (K6). Því
er í þessari grein fjallað um sjö reiti í
Káraskeri og tíu í Bræðraskeri (2. og
3. mynd). Í Káraskeri voru reitirnir
valdir þannig að þeir spönnuðu sem
ólíkasta staðhætti en þó þannig að ein-
hver gróður væri til staðar. Var svip-
aðri aðferðafræði beitt í Bræðraskeri,
nema hvað þar var ekki gróður nema í
fáeinum reitanna.17,24 Málaðir steinar
voru settir í reitarhornin (3. mynd b
og d) og hafa þeir afmarkað reitina æ
síðan. Vegna hreyfingar á yfirborði hafa
steinar stundum færst til en hafa samt
verið látnir afmarka útlínur reita áfram.
Flatarmál reitanna gæti því hafa breyst
aðeins frá því sem var í upphafi en þar
sem allar þekjumælingar eru hlutfalls-
legar, byggðar á Hult-Sernander-mæli-
kvarða, ætti það ekki að hafa merkjan-
leg áhrif á niðurstöðurnar.
Reitirnir hafa verið metnir síðsum-
ars eða snemma hausts, á tímabilinu
21. júlí til 26. ágúst, nema hvað 1966
var farið 27. september. Árin 1965, 1967,
1971, 1972, 1974, 1976, 1979, 1982, 1985,
1988, 1991, 1997, 2005, 2010 og 2016 var
farið í bæði skerin en 1966, 1968 og 1970
einungis í Bræðrasker. Í þessari grein
voru einungis nýtt gögn sem safnað
hafði verið í báðum skerjum á sama ári,
alls 15 skipti. Hlutfallsleg þekja hverrar
tegundar æðplantna og heildarþekja
mosa var metin samkvæmt Hult-Sern-
ander-mælikvarða (1. tafla). Frá og með
árinu 2005 hefur þekja einstakra runn-
og blaðfléttna í reitunum einnig verið
metin í hundraðshlutum. Árið 2016 var
þekja allra mosategunda sem fundust í
reitunum metin í hundraðshlutum.
3. mynd. Myndir af a) Bræðraskeri 1965, fimm árum eftir að skerið kom upp úr jökli, b) reit B2
sama ár, c) Káraskeri 1967, 31 ári eftir að skerið kom upp úr jökli og d) reit K3 árið 1965, vaxinn
fjallavíði (Salix arctica). – Photographs of a) the Bræðrasker nunatak in 1965, five years after it
appeared from the glacier, b) plot B2 taken the same year, c) the Kárasker nunatak in 1967, 31
years after it appeared and d) the plot K3 in 1965, which contained a Salix arctica plant. Ljósm/
Photos: Eyþór Einarsson a, b) 7.9. 1965, c) 22.8. 1967, d) 8.9. 1965.