Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2020, Page 22

Náttúrufræðingurinn - 2020, Page 22
Náttúrufræðingurinn 242 INNGANGUR Í grein þessari verður greint frá jarðfræði og skriðufallasögu Herjólfs- dals í Vestmannaeyjum og byggist hún á athugunum sem gerðar voru fyrir Veðurstofu Íslands þegar unnið var að ofanflóðahættumati fyrir dalinn.1 Þarna er stórt tjaldstæði og gistiaðstaða í smáhýsum undir bröttum hlíðum og klettaveggjum. Auk þess er dalurinn vettvangur mikillar árlegrar útiskemmt- unar. Af þessum sökum þótti nauðsyn- legt að gert yrði umrætt hættumat. Í hættumatsskýrslunni er jarðmyndunum dalsins lýst og rýnt í skriðufallasögu hans. Grafnar voru könnunargryfjur og jarðvegssnið mæld, stöðugleiki berg- laga í klettaveggnum yfir tjaldstæðinu var kannaður og metin hætta á skriðum og hruni. Hér verður greint frá jarð- gerð og skriðufallasögu Herjólfsdals en um hættumatið vísast til skýrslu Veðurstofunnar. Jarðsögukaflinn um uppbyggingu og tilurð Heimaeyjar er byggður á rannsóknum annarra. BERGGRUNNUR Nyrsti hluti Heimaeyjar státar af bröttum fellum og klettahöfðum sem kallast Norðurklettar og eru jafnframt elsti hluti eyjarinnar. Helstu fell og höfðar eru: Dalfjall (Blátindur 268 m y.s.), (1. mynd), Háin (~220 m y.s.), Klif (228 m y.s.), Heimaklettur (279 m y.s.), Mið- klettur (207 m y.s.) og Ystiklettur (207 m y.s.) (2. mynd). Jarðmyndunum Norðurkletta hefur verið rannsökuð allítarlega á síðari árum.2–4 Þrjár bergmyndanir koma mest við sögu í hlíðum Herjólfsdals, Háarmó- bergið, neðri hluti Dalfjalls ásamt Fílnum svokallaða og efri hluti Dalfjalls. Aldursgreiningar Ingvars A. Sigurðs- sonar og félaga benda til þess að allar þessar myndanir séu af svipuðum aldri eða 40–50 þúsund ára, það er að segja frá miðju síðasta jökulskeiði.5 Eftirfarandi umfjöllun um jarðsögu Heimaeyjar og jarðmyndanir í Herjólfs- dal er að mestu byggð á lýsingu Ingvars Sigurðssonar og Sveins P. Jakobssonar í Árbók FÍ 2009.4 Þeir telja að Háin og móbergið við Fiskhella séu með elstu bergmyndunum á Heimaey. Móbergið myndar hina þverhníptu hamra í aust- urhlíðum Herjólfsdals en er að mestu hulið skriðum í norður- og vestur- hlíðunum. Fjósaklettur er úr þessu bergi (1. mynd). Háin virðist vera gjóskugígur sem orðið hefur til við gos í sjó en ekki í jökli. Bergið er áberandi lagskipt og hallar lagskiptingunni frá Herjólfsdal, neðri hlutanum til suðausturs en efri hlutanum til norðausturs. Berggerðin er alkalí-ólivínbasalt og er tiltölulega hreint dílalaust túff. Háin rís hæst í um 220 metra y.s. þar sem heitir Moldi, en lækkar til suðurs og austurs. Brattasti hluti höfðans snýr til vesturs inn að Herjólfsdal þar sem þver- skorin klettabrúnin stendur í um 180 metra hæð yfir flatlendinu í botni dals- ins. Í bergstálinu í austurhlíð dalsins sér hvergi í bergganga eða æðar. 2. mynd. Jarðfræðikort af Herjólfsdal og Norðurklettum. Staðsetning Herjólfshaugs er sýnd þótt hann sé raunar horfinn með öllu – Geological map of the Herjólfsdalur valley and the Norðurklettar cliffs in the Heimaey island. The location of the disappeared Herjólfshaugur is indicated. Kort og kortvinnsla/Map and cartography: Árni Hjartarson og Albert Þorbergsson. Ritrýnd grein / Peer reviewed

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.