Morgunblaðið - 09.01.2021, Qupperneq 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. JANÚAR 2021
Lestu, þýddu og þegiðu.“ Þessi orð áttu að lýsa tungumálakennsl-unni hér í gamla daga. Það er alveg rétt að við vorum látin lesatexta upphátt sem við áttum síðan að þýða. Og svo áttum viðnáttúrlega að þegja þegar röðin var komin að næsta nemanda.
Auðvitað vantaði eitthvað upp á að við fengjum æfingu í að tala tungu-
málið sem kennt var. En gamla aðferðin var góður málfræði- og stíl-
fræðiskóli, ekki bara í útlensku, heldur líka í íslensku.
Þýðingar eru stórkostlegur þáttur menningar okkar allt frá upphafi rit-
aldar. Skáldið og fræðimað-
urinn Jón Helgason í Kaup-
mannahöfn minnti íslenska
rithöfunda á þetta í umvönd-
unartón árið 1958 þegar
hann ræddi um hómilíubók
frá því fyrir 1200 sem geymir
þýðingar úr latínu á bænum
og lestrum sem ætlaðir voru til flutnings á helgidögum kirkjunnar: „ óvíða
flóa lindir íslensks máls tærari en í þessari gömlu bók, og er sá íslenskur
rithöfundur sem ekki hefur þaullesið hana, litlu betur undir starf sitt bú-
inn en sá prestur sem enn á ólesna fjallræðuna“ (Handritaspjall, bls. 16).
Og enn er verið að þýða heimsbókmenntir á íslensku. Sigurjón Björns-
son sálfræðingur og fyrrverandi prófessor hefur þýtt fjögur skáldverk
hins franska Honoré de Balzac, nú síðast Brostnar væntingar frá 1843
(Skrudda 2020). Sigurjón hefur unnið þrekvirki – á tíræðisaldri! Maður
tekur bara ofan.
Þetta er sígilt snilldarverk. „Vanmetnir menn bæta sér upp lítilsiglda
stöðu sína með því að líta með fyrirlitningu á heiminn“ (Brostnar vænt-
ingar, bls. 41).
Balzac mun hafa haft mikil áhrif á sjálfan Dostojevskí sem við eigum
líka í íslenskum þýðingum. Þýðing Ingibjargar Haraldsdóttur á Fávit-
anum (1986) og Glæp og refsingu (1987) er augljóslega afrek.
Í Glæp og refsingu frá 1866 dreymdi aðalpersónuna Raskolnikov „að
allur heimurinn væri dæmdur til að farast af völdum hræðilegrar og áður
óþekktrar plágu sem komin var til Evrópu frá Asíu Heilu byggðirnar,
heilu borgirnar og þjóðirnar smituðust og gengu af göflunum. Allir voru í
uppnámi og enginn skildi annan Eldar kviknuðu, hungur ríkti. Allt og allir
voru á heljarþröm“ (II. 229-230). Daginn eftir að ég las þetta heyrði ég
fyrst af veiru, ættaðri frá Kína.
Ég hitti Guðmund G. Þórarinsson í heitum potti á aðventunni. Það vita
ekki allir að Guðmundur er mikilvirkur fræðimaður og hefur m.a. skrifað
um þýðingar á verkum Shakespears. Guðmundur sagði mér frá kennara
við Menntaskólann á Akureyri sem prófaði nemanda í dönsku; hann átti
að þýða eftirfarandi setningu:
„Han blev helt rød i hovedet og var lige ved at græde.“
Þýðingin var svona:
„Hann var laminn með röri í höfuðið og varð að liggja meðan það greri.“
„Ég verð að gefa rétt fyrir þetta,“ á kennarinn að hafa sagt. Guðmundur
G. Þórarinsson lagði út af sögunni með þeim orðum að þessi kennari hefði
kunnað þá list að hefja sig upp yfir smámunasemi og hversdagsleika.
„ þýddu og þegiðu!“
Tungutak
Baldur Hafstað
hafstad.baldur@gmail.com
Við lifum á óvenjulegum tímum og það erkannski ástæðan fyrir því að bæði þeir semtaka virkan þátt í stjórnmálum og áhuga-menn um stjórnmál velta því fyrir sér hvort
búast megi við óvæntum úrslitum af einhverju tagi í
þingkosningunum síðar á þessu ári.
Síðasta skoðanakönnun Gallup gefur að vísu ekki til-
efni til slíkra vangaveltna en það eru kannski frekar
undirstraumarnir í samfélaginu sem koma þeim af
stað. Þeir eru af margvíslegu tagi. Hrunið fyrir rúmum
áratug hefur skilið eftir sig bæði sár og reiði og tor-
tryggni í garð þeirra sem ráða ferðinni hverju sinni.
Og kannski allra þeirra sem koma nálægt stjórn-
málum. Samtrygging innan þess hóps hefur lengi verið
til umræðu en sennilega í ríkari mæli seinni árin og
áratugi. Það má finna í umræðum manna á milli um
kjaramál kjörinna fulltrúa og æðstu embættismanna
og í vaxandi mæli um fjármögnun skattgreiðenda á
starfsemi stjórnmálaflokka, sem mörgum finnst vera
komin úr böndum. Óútkljáð deilumál á borð við fisk-
veiðistjórnarkerfið hafa haft svipuð áhrif.
En hvað sem slíkum vangaveltum
líður er nokkuð ljóst að baráttan í
þingkosningunum í haust mun snú-
ast um kjósendur á miðjunni, sem
er svo sem ekkert nýtt en verður
líklega harðari en oft áður.
Sú var tíðin, að kjósendur á hægri
kantinum söfnuðust saman í Sjálfstæðisflokknum, sem
náði líka inn á miðjuna, en sundrungin var meiri á
vinstri kantinum. Svo fóru að koma brestir í Sjálfstæð-
isflokkinn, fyrst með Borgaraflokki Alberts Guð-
mundssonar, sem átti sér ekki langa lífdaga, síðan með
Frjálslynda flokki Sverris Hermannssonar, sem varð
heldur ekki langlífur, og loks með Viðreisn, sem spratt
upp úr skoðanaágreiningi innan flokksins um hvort Ís-
land ætti að sækjast eftir aðild að Evrópusambandinu.
Raunar varð líka til flokksbrot úr þeim flokki fyrir
tæpum 70 árum þegar Lýðveldisflokkurinn (fallegt
nafn) varð til en að honum stóðu ýmsir kaupsýslumenn
í Reykjavík.
Sundrungin á vinstri kantinum átti sér margvíslegar
rætur. Ágreiningur í röðum jafnaðarmanna varð til
þess að snemma á síðustu öld var Kommúnistaflokkur
Íslands stofnaður og um áratug síðar gekk vinstri
armur Alþýðuflokksins undir forystu Héðins Valdi-
marssonar til samstarfs við kommúnista um stofnun
Sameiningarflokks alþýðu – Sósíalistaflokks. Sá leikur
var endurtekinn á sjötta áratug 20. aldar þegar Hanni-
bal Valdimarsson klauf Alþýðuflokkinn aftur og mynd-
aði kosningabandalag með Sósíalistaflokknum undir
nafninu Alþýðubandalag. Rúmum áratug eftir það var
Alþýðubandalagið gert að formlegum stjórnmálaflokki,
sem klofnaði svo nokkrum árum síðar þegar Hannibal
og Björn Jónsson klufu þann flokk og stofnuðu Samtök
frjálslyndra vinstri manna.
Grundvallarágreiningur í röðum vinstrimanna um
kalda stríðið setti svip sinn að hluta á þessi átök. Það
varð svo til þess að með lokum kalda stríðsins fóru
vinstrimenn alvarlega að hugsa um sameiningu og til
varð Samfylkingin, sem þó varð ekki meiri samfylking
en svo að eftir stóðu Vinstri-grænir sem sjálfstæð ein-
ing og standa enn.
Nú eiga átta flokkar fulltrúa á þingi og líklegt má
telja að sá níundi, Sósíalistaflokkur Gunnars Smára
Egilssonar, bjóði fram í haust.
Hrunið varð til þess að fylgi Sjálfstæðisflokksins
hrundi. Áður var flokkurinn áratugum saman með 37-
42% fylgi í þingkosningum en fékk í þingkosningunum
2017 25,3% og í könnun Gallup fyrir skömmu 23,7%.
Umræður um þetta fylgishrun eru af skornum
skammti á vettvangi flokksins og málið afgreitt með
því að vísa til fjölgunar flokka. Það er yfirborðsleg
skýring en hins vegar ljóst að þetta langvarandi fylg-
istap auðveldar vinstriflokkunum að ná því markmiði
að útiloka Sjálfstæðisflokkinn frá
aðild að stjórn landsins eftir kosn-
ingarnar í haust.
Einu sinni var það hættulegt
vegna þess að því fylgdi viðleitni til
þess að kljúfa Ísland frá varn-
arbandalagi frjálsra þjóða heims á
tímum kommúnismans. Nú er það hættulegt vegna
þess að of miklar líkur eru á að því fylgi tilraun til að
draga aðildarumsóknina upp úr skúffunni í Brussel og
endurvekja hana.
Viðbrögð Sjálfstæðisflokksins við þessari stöðu
hljóta að verða þau að hefjast handa um að end-
urheimta sitt fyrra fylgi. Það verður ekki gert nema
með því að hefja gagnsókn inn á miðjuna og sú sókn
tekst ekki nema með því að breyta áherzlum og ásýnd
flokksins.
Fyrir nokkrum dögum átti greinarhöfundur samtal
við ungan mann, sem kvaðst hafa hafið eigin atvinnu-
rekstur 19 ára gamall. Þá fannst honum Sjálfstæð-
isflokkurinn standa með einyrkjum í atvinnurekstri.
Nú finnst honum flokkurinn standa með stóru fyr-
irtækjunum en hunza „litla karlinn“.
Getur verið að eitthvað sé til í því?
En hvort sem þessi vandi er ímyndarvandi eða á sér
dýpri rætur tala tölurnar sínu máli, þ.e. úrslit þing-
kosninga frá hruni svo og skoðanakannanir á milli
kosninga.
Það er mikilvægt að þessi mál verði rædd á vett-
vangi flokksfélaga Sjálfstæðisflokksins um land allt á
næstu mánuðum og á landsfundi, hvenær sem hægt
verður að halda hann. Fjarfundir eru hins vegar auð-
veld leið til slíkra fundarhalda að óbreyttu.
Og niðurstöður þeirra umræðna þurfa að end-
urspeglast í kosningabaráttu sjálfstæðismanna fyrir
þingkosningarnar í haust.
Raunar er æskilegt að frambjóðendur í prófkjörum,
sem væntanlega fara fram á vegum flokksins í vor og
snemma sumars, lýsi sínum skoðunum á þessum álita-
málum.
Baráttan um miðjuna
Svar Sjálfstæðisflokksins
hlýtur að vera gagnsókn
inn á miðjuna
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Heimsbyggðin fylgdist agndofameð því, er æstur lýður braust
6. janúar inn í bandaríska þing-
húsið. Er með ólíkindum, að hann
hafi komist svo langt. Það er fróð-
legt siðferðilegt úrlausnarefni, hver
ber ábyrgðina. Auðvitað ber þessi
óþjóðalýður, eins og Guðlaugur Þór
Þórðarson utanríkisráðherra kallaði
hann réttilega, mestalla ábyrgðina,
en einhverja sök ber einnig Donald
Trump Bandaríkjaforseti. Um slíka
skipta sök hefur einn kennari minn í
Oxford, David Miller, skrifað bók,
National Responsibility and Global
Justice (2007), sem ég nýtti mér í
skýrslu minni um bankahrunið.
Miller telur, að ræðumaður á úti-
fundi beri nokkra ábyrgð á gerðum
hóps, sem grípur til ofbeldis eftir að
hafa hlustað á æsingaræðu hans,
jafnvel þótt sjálfur taki hann ekki
beinan þátt í því ofbeldi.
Eftir þeim mælikvarða báru sam-
kennarar mínir, þeir Þorvaldur
Gylfason og Gylfi Magnússon,
nokkra ábyrgð á síendurteknum
árásum óþjóðalýðs á Alþingishúsið í
bankahruninu 2008-2009 eftir æs-
ingaræður þeirra á fundum, og með
sömu rökum ber Trump nokkra
ábyrgð á innrásinni í bandaríska
þinghúsið. Á Íslandi er þó sam-
bærilegasta dæmið, þegar óeirða-
seggir réðust á Alþingishúsið 30.
mars 1949, eftir að Einar Olgeirsson
hafði látið þau boð út ganga, að
þingmenn sósíalista væru fangar
inni í húsinu. (Var Einar ákærður
og dæmdur fyrir aðild að árásinni.)
Eflaust minna stuðningsmenn
Trumps á, að margir forystumenn
Lýðræðisflokksins (Demókrata)
sættu sig ekki við úrslit forseta-
kjörsins 2016, heldur siguðu lög-
reglu á forsetann og helstu fylgis-
menn hans, jafnframt því sem þeir
höfðuðu fáránlegt mál á hendur
honum til embættismissis. Þeir geta
líka bent á óeirðirnar í mörgum
ríkjum Bandaríkjanna á síðasta ári,
þar sem vinstriöfgamenn gengu
óáreittir berserksgang. En þótt
þetta kunni að einhverju leyti að
skýra innrásina í þinghúsið banda-
ríska afsakar það hana ekki. Í rót-
grónum lýðræðisríkjum er ofbeldi
óafsakanlegt.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Árásirnar á þinghúsin
- meira fyrir áskrifendur
Lestumeira
með vikupassa!
Fyrir aðeins 1.890 kr. færð þú netaðgang
að öllu efni úr blaði dagsins og næstu 6 daga.
- Fréttir
- Ritstjórnargreinar
- Menning
- Íþróttir
- Daglegt líf
- Viðskipti
- Fastir þættir
- Aðsendar greinar
- Aukablöð
- Viðtöl
- Minningargreinar
- Umræðan
Vikupassi er auðveldari
leið til að lesaMorgunblaðið
á netinu.
Fáðu þér vikupassa af
netútgáfu Morgunblaðsins.