Morgunblaðið - 13.01.2021, Síða 12

SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Íþungum rekstri sveitar-félaganna á tímum kórónu-veirukreppunnar hefur núkomið á daginn að þróun
útsvarstekna í fyrra var öllu já-
kvæðari en búist var við. Í skýrslu
starfshóps fjármála- og efnahags-
ráðherra um eftirfylgni efnahags-
aðgerða vegna faraldursins, sem
birt var í seinustu viku, segir að
hlutabótaleiðin og atvinnuleys-
istryggingakerfið hafi dregið úr falli
útsvarstekna sveitarfélaga.
Í nýrri samantekt Sambands
íslenskra sveitarfélaga kemur fram
að útsvar sem innheimt var í stað-
greiðslu frá febrúar til desember sl.
var 4% hærra en í sömu mánuðum á
árinu á undan. Staðgreiðslan var
sérstaklega meiri á seinustu mán-
uðum ársins og segja má að sveit-
arfélögin hafi svo fengið óvæntan
jólaglaðning þegar þau fengu undir
árslok ríflega þriggja milljarða upp-
gjör á útsvarsgreiðslum sem frestað
hafði verið vegna áhrifa faraldurs-
ins.
„Í því skyni að mæta efnahags-
legum áhrifum heimsfaraldursins
var gerð breyting á lögum um stað-
greiðslu opinberra gjalda. Breyt-
ingin færði launagreiðendum sem
orðið hafa fyrir tekjufalli vegna far-
aldursins heimild til að fresta allt að
þremur gjalddögum skatta, þ.m.t.
útsvari, á tímabilinu apríl til desem-
ber 2020. Í lok árs var sveitar-
félögum greitt útsvar, sem frestað
hafði verið, alls 3,1 milljarður krón-
ur. Rétt er að taka fram að sveit-
arfélögum hafði ekki verið gerð
grein fyrir áhrifum frestunar
greiðslna og komu greiðslur í lok
árs þeim nokkuð á óvart,“ segir í
umfjöllun á vef sambandsins.
Staðgreiðslan 7,2% meiri frá
júlí-desember en 2019
Í samanburði á þróun útsvars
og mánaðarlegri innheimtu í fyrra
og á árinu 2019 kemur fram að fram
undir mitt árið var staðgreiðsla
svipuð bæði árin en þegar leið að
hausti varð staðgreiðslan meiri en
árið áður, einkum í desember.
„Á tímabilinu febrúar til júní
var staðgreiðslan 2020 0,4% meiri
en 2019. Hins vegar var stað-
greiðslan 7,2% meiri á tímabilinu
júlí til desember 2020 en á sömu
mánuðum 2019. Þessi umskipti má
rekja til aðgerða ríkisstjórnar í
vinnumarkaðsmálum. Skiptir þar
sköpum hin sk. hlutabótaleið og
lenging tímabils tekjutengdra at-
vinnuleysisbóta,“ segir í umfjöllun
sambandsins.
Munur eftir landshlutum
Atvinnuleysið hefur stóraukist
sem kunnugt er en það hefur komið
afar misþungt niður á einstökum
svæðum og heilu landshlutunum.
Það hefur svo aftur haft mikil áhrif
á staðgreiðslu útsvars. Í samantekt
sambandsins kemur fram að í sveit-
arfélögum þar sem atvinnuleysið
hefur aukist mikið hefur orðið lítil
hækkun á staðgreiðslu útsvars á
íbúa á hverjum stað.
Á Suðurnesjum þar sem al-
mennt atvinnuleysi var komið í
21,4% í nóvember sl. lækkaði stað-
greiðsla útsvars á mann á milli ára
en hún jókst t.d. á sama tíma um
4,5% á Vestfjörðum.
Einnig má sjá að heildar-
hækkun staðgreiðslunnar í fyrra
var mest meðal landshlutanna á
Suðurlandi eða 4,6% frá sömu mán-
uðum á árinu á undan. En ef stað-
greiðslan er reiknuð á hvern íbúa
hækkaði staðgreiðslan á mann á
Suðurlandi aðeins um rúmlega 1% í
fyrra vegna mikillar fjölgunar íbúa.
Þar var fólksfjölgunin hlutfallslega
mest á landinu eða 3,3% á fyrstu
þremur árafjórðungunum.
Breytingar á íbúaþróun hafa
þannig áhrif á samanburð á þróun
útsvarsins. Á höfuðborgarsvæðinu
hækkaði staðgreiðsla útsvars um
4% í fyrra frá árinu á undan en ef
hún er reiknuð á íbúa var hækkunin
2%.
Meira innheimt og
óvænt greiðsla í árslok
Innheimt staðgreiðsla á mánuði
Milljarðar króna, 2019 og 2020
30
25
20
15
10
5
0
2019 2020
Heimild: Samband íslenskra sveitarfélaga
jan. feb. mars apríl maí júní júlí ágúst sept. okt. nóv. des.
7,2% aukning á tímabilinu júlí til desember 2020
miðað við sama tíma árið 2019
12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. JANÚAR 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Sveitarfélöglandsinsberja sér nú
mörg á brjóst yfir
því að þau séu að
lækka fasteigna-
skatta. Sveitar-
félögin segja jafn-
framt að á þessu
ári muni tekjur þeirra af fast-
eignagjöldum lækka að raun-
gildi. Ástæðan er sú að
fasteignamat fyrir þetta ár var
hækkað um 2,2% að jafnaði á
landinu, en því er spáð að
neysluverðsvísitalan muni
hækka um 2,7%. Sveitarfélögin
ættu að fara varlega í að hrósa
sér eða kveina undan lækkandi
tekjum af fasteignagjöldum
því að þessir talnaleikir segja
ekki alla söguna.
Fasteignamatið hefur hækk-
að verulega á undanförnum ár-
um. Eitt helsta hlutverk fast-
eignamatsins er að vera til
grundvallar fasteignagjöldum.
Hækkun fasteignamats bætir
engu við tekjur þeirra sem búa
í húsnæði eða nota það til at-
vinnurekstrar. Fasteignamat á
að miðast við hækkun húsnæð-
isverðs. Ábati af hækkun hús-
næðisverðs kemur hins vegar
aðeins í hlut eigandans við
sölu. Fram að því er hækkunin
bara tölur á blaði á meðan fast-
eignaeigandinn finnur fyrir því
að gjaldið hækkar.
Fasteignamatið veitir sveit-
arfélögum í raun fjarvistar-
sönnun þegar fasteignagjöld
hækka í takt við fasteignamat-
ið. Stjórnmálamenn geta yppt
öxlum og sagt að þeir hafi ekk-
ert gert vegna þess að álagn-
ingarhlutfallið sé það sama
þótt upphæðin hafi hækkað um
fjölda prósentustiga. Sum
sveitarfélög hafa
þó lækkað fast-
eignagjöldin til að
koma til móts við
þetta óréttlæti.
Eins og sagði í
upphafi hækkaði
fasteignamatið
fyrir þetta ár um
2,2% og er það minnsta hækk-
unin um langt sekið. Fyrir árið
2020 hækkaði það hins vegar
um 6,1%, í hittifyrra um 12,8%
og árið þar áður um 15,5%.
Mörgum hafa blöskrað þess-
ar hækkanir og hafa þær vegið
þungt í atvinnurekstri. Fyrir-
tæki geta flest lítið annað gert
en að velta þeim út í verðlagið.
„Þessar fasteignaskatts-
hækkanir eru orðnar að hálf-
gerðri eilífðarvél þar sem
skattstofninn skrúfast upp á
ári hverju,“ sagði Kristófer
Oliversson, formaður Fyrir-
tækja í hótel- og gistiþjónustu,
í viðtali um þessi mál fyrir
nokkrum misserum og var ekki
skemmt.
Ellefu af 30 stærstu sveit-
arfélögunum lækka nú fast-
eignaskatta. Reykjavík er eina
sveitarfélagið á höfuðborgar-
svæðinu, sem lækkar fast-
eignagjöld af atvinnuhúsnæði.
Það hljómar eins og loks sé
komin ástæða til að hrósa
borginni, en þegar betur er að
gáð kemur í ljós að áfram er
hlutfallið hæst í borginni af
sveitarfélögunum á höfuð-
borgarsvæðinu. Hingað til hef-
ur borgin verið með hlutfallið í
leyfilegu hámarki. Það þurfti
kórónuveiruna til að hvarflaði
að meirihlutanum í borginni að
gefa eftir. Grannsveitarfélögin
voru bara fyrri til og gengu
lengra.
Borgin lækkar fast-
eignagjöld en hlut-
fallið er enn hærra
en hjá nágranna-
sveitarfélögunum}
Talnaleikir
Breytingar áfréttum Stöðv-
ar 2 hafa vakið
nokkra athygli og
viðbrögðin benda
til að margir séu
farnir að átta sig á að það sem
rætt hefur verið um stöðu fjöl-
miðla hér á landi er raunveru-
leiki sem ríkið verður að bregð-
ast við, enda ber það mesta
ábyrgð á því hvernig komið er.
Þorsteinn Sæmundsson,
þingmaður Miðflokksins, sagði í
gær í samtali við mbl.is að Rík-
isútvarpið kostaði ríkissjóð
fimm milljarða og hefði aðra tvo
í auglýsingatekjur. „Við fjár-
lagagerðina kom kvörtun úr
Efstaleiti og það voru umsvifa-
laust reiddar fram 400 milljónir
aukalega. Ég man ekki eftir
annarri stofnun sem hefur feng-
ið slíkar trakteringar. Ég tel að
ýmislegt hafi gengið á sem ekki
er fullrætt,“ sagði Þorsteinn.
Þetta eru umhugsunarverð
ummæli og ekki síður þau
ummæli Páls
Magnússonar,
þingmanns Sjálf-
stæðisflokksins, að
flokkurinn telji að
taka beri Ríkis-
útvarpið af auglýsingamarkaði
en að hann eigi von á að sjálf-
stæðismenn muni í grófum
dráttum, eins og það var orðað,
styðja fjölmiðlafrumvarp
menntamálaráðherra.
Í samtali við mbl.is sagði
hann einnig: „Rekstrarstaða
einkarekinna fjölmiðla hefur
líklega aldrei verið eins erfið og
núna. Samkeppnin er meðal
annars frá samfélagsmiðlum
sem taka allt að 20% af tekj-
unum til sín. Þetta eru aðilar
sem hafa engar skyldur á Ís-
landi. Það gerir veru ríkis-
útvarpsins á auglýsingamarkaði
enn meiri tímaskekkju.“
Alþingi kemur saman í næstu
viku. Þá hlýtur að mega vænta
umræðu um stöðu og framtíð
fjölmiðla á Íslandi.
Alþingi hlýtur að
ræða þá stöðu
sem uppi er }
Raunveruleiki fjölmiðla
R
íkisstjórninni hefur algerlega
mistekist að upplýsa þjóðina um
hvenær búið verður að bólusetja
nógu marga til að svokölluðu
hjarðónæmi sé náð og mögulegt
að hefja uppbyggingu á ný. Alger óreiða hefur
einkennt skilaboð ríkisstjórnarinnar um bólu-
setningar og landsmenn engu nær um hvenær
bóluefni berst, hvað mikið af því og hvenær
bólusetningu verður lokið.
Það blasir hins vegar við öllum að það voru
mistök að treysta Evrópusambandinu fyrir
hagsmunum Íslendinga í þessu máli í stað
þess að gera sjálfstæða samninga eða í það
minnsta tryggja varaleið og semja sjálfir við
framleiðendur bóluefna. Ef marka má erlenda
fjölmiðla þá virðist vandi ESB m.a. vera sá að
þeir sem ábyrgðina báru stóðu ekki undir henni. Því voru
of litlir fjármunir til reiðu til bóluefnakaupa og of seint
farið af stað. Einnig hefur komið fram að lönd innan
ESB héldu „sínum fyrirtækjum“ á lofti og settu kvaðir
um að kaupa af þeim þó langt sé í afhendingu þeirra
lyfja. Að endingu var skrifræðið enn einu sinni ESB til
trafala á meðan Bretar gátu einfaldlega flýtt sínu ferli og
samþykkt lyfin.
Enn og aftur sýnir það sig að Evrópusambandið er
ótryggur farvegur fyrir ákvarðanir sem þjóðir verða að
taka með hagsmuni eigin borgara í huga. Miðstýringin
frá Brussel, sem þjóðirnar létu yfir sig ganga þegar kom
að kaupum á bóluefni, virkaði augljóslega ekki meðan
frelsið til að ákveða eigin hagsmuni og gera samninga í
samræmi við þörfina nýttist Bretum, Ísraels-
mönnum og fleirum. Frelsið er yndislegt,
sungu Íslendingar hástöfum upp úr 1990 og
hefur það ekkert breyst þótt sumir nái ein-
hvern veginn að telja sjálfum sér trú um að
það að festa sig undir hatti ESB tryggi meira
frelsi. Dæmin segja annað.
Undirritaður hefur kallað eftir því að fá af-
henta þá samninga sem gerðir hafa verið um
kaup á bóluefnum. Beiðni um það barst heil-
brigðisráðuneytinu 4. janúar sl. Líklega eru
þetta miklir og langir samningar því langan
tíma virðist taka að skanna þá inn og senda.
Nú kann að vera að samningarnir séu staðl-
aðir af hálfu ESB og í þeim sé að finna
ákvæði sem á einhvern hátt festa stjórnvöld í
ferlinu og ef svo er þá er þeim mun athyglis-
verðara að stjórnvöld skrifi undir slíkt. Sérstaklega í
ljósi þess að Íslendingar eru ekki aðilar að ESB og ættu
að hafa tækifæri til þess að gæta að eigin hagsmunum.
Stjórnvöld verða nú þegar að upplýsa allt er varðar af-
hendingartíma lyfjanna og hvenær bólusetningu verður
lokið. Ef það er rétt sem fram hefur komið hjá okkar
helstu sérfræðingum, t.d. Kára Stefánssyni, að bólusetn-
ingum verði ekki lokið fyrr en seint á árinu þá eru áætl-
anir ríkisins, líkt og fjármálaáætlun og fjárlög, lítils virði
og kórónukreppan dregst á langinn með tilheyrandi
kostnaði og þjáningu fyrir landsmenn.
Gunnar Bragi
Sveinsson
Pistill
Hvenær verður búið að bólusetja?
Höfundur er þingmaður Suðvesturkjördæmis og formaður
þingflokks Miðflokksins. gunnarbragi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Staða sveitarfélaga er misjöfn
og hafa ýmsar aðgerðir verið
ákveðnar af hálfu ríkisins til að
veita þeim stuðning vegna
áhrifa faraldursins. Heildar-
stuðningurinn við viðspyrnu
sveitarfélaga er upp á 5.155
milljónir kr. og þar af voru 2.970
millj. kr. bein framlög á seinasta
ári í gegnum fjárfestingarátak.
Þetta kemur fram í nýrri skýrslu
starfshóps fjármálaráðherra
þar sem raktar eru helstu að-
gerðir. Þar kemur m.a. fram að
endurgreiðslur virðisaukaskatts
vegna annars húsnæðis sveitar-
félaga en íbúða voru 155 millj-
ónir kr. í fyrra, viðbótarframlag
vegna fjárhagsaðstoðar var 720
millj. kr., stutt var við málefni
fatlaðra með 670 millj. kr. við-
bótarframlagi og 500 millj. eru
til stuðnings við sveitarfélög
sem standa höllum fæti.
Milljarðar í
viðspyrnuna
STUÐNINGUR RÍKIS
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Óvissa Áhrif faraldursins koma mjög
misjafnlega niður í samfélaginu.